زبان عضو شگفت انگیزی است که هم تباهی به پا می کند و هم سامان می دهد. آدمی باید زبان خود را همچون گوهری، اندوخته سازد زیرا که زبان می تواند ارجمندی بخشد یا به خواری کشاند، سعادتمند کند یا نگون بخت سازد. هدایت، ارشاد، ذکر، امر به معروف و نهی از منکر همگی با زبان انجام می شود چنانکه گمراهی، کفر، فساد، دشنام، غیبت، سخن چینی، دروغ و تهمت از آفات زبان شمرده می شود.
پرگویی
پرگویی و به وادی باطل اندرون شدن، از زیان های زبان است که دنیا و اخرت انسان را به تباهی می کشد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید:« پرگناه ترین مردم در روز رستاخیز کسانی هستند که بیشتر به یاوه گویی پرداخته اند». سخن باطل در شمار ترک نماز، زکات و دروغ پنداشتن روز رستاخیز قرار گرفته است. تنها کسی از بهشت متنعم خواهد شد که به هنگام گفتن سخنی که بدو مربوط نباشد، خود را بازخواست کند. آدمی در آغاز کار دوست دارد سخن گوید و به مسایلی که به وی ربطی ندارد وارد شود، اما اگر سکوت کند و به ذکر تسبیح بپردازد اندک اندک به سکوت علاقه مند می گردد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم خطاب به ابوذر فرمود: آیا تو را از کاری آگاه کنم که انجام آن برای بدن آسان و در روز رستاخیز پاداش فراوان دارد؟ عرض کرد: آری. ایشان فرمود: سکوت، خوش رفتاری و چشم پوشی از آنچه به تو مربوط نیست.
غیبت
آنگونه که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم مشخص می فرماید، غیبت یعنی برادرت را به گونه ای یاد کنی که او خوش نمی دارد.
پاره ای از مردم که شیفته غیبت اند برای توجیه کار خود می گویند: ما ابایی نداریم از اینکه همین سخنان را در پیش روی آن فرد بگوییم. اما این توجیه پذیرفته نیست؛ بدگفتن از فردی در حضورش اهانت است و حرام؛ بعلاوه این کلام عیبجویی یک مسلمان تلقی می شود و به سهم خود حرام است اگرچه فرد ناراحت هم نشود.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید:« خون، مال و آبروی مسلمان، بر مسلمان حرام است و غیبت به آبرو دست می اندازد»؛ و در جای دیگر می فرماید:« از غیبت کردن برحذر باشید که غیبت بدتر از زناست، زیرا ممکن است زناکار توبه نماید و خدا توبه او را بپذیرد، ولی کسی که غیبت کرده آمرزیده نمی شود، تا آن فردی که از او غییبت کرده او را ببخشد».
دروغ
اسلام هیچگونه پیچیدگی در رفتار و گفتار را نمی پسندد، چنانکه عقل نیز آن را نکوهش می کند. دروغ پردازی از زشت ترین مصادیق پیچیدگی است. نفاق، دورویی، چاپلوسی و ستایش کسی که سزاوار آن نیست، همگی زاده دروغ هستند. آدمی دروغ نمی گوید مگر به سبب نارسایی نفسانی و پیچیدگی درونی، وگرنه انسان صریح و مستقیم نیازی به دروغ ندارد. ممکن است دروغ، خیری خیالی برای گوینده اش حاصل کند، اما به سرعت چهره کریه آن آشکار می شود و همگان دروغگو را کنار نهاده، هیچ ارزش و اعتباری برای او قائل نخواهند شد.
قرآن کریم در سوره نحل می فرماید:« تنها کسانی دروغ می گویند که ایمان ندارند». همچنین در روایات آمده است:« هرگاه مؤمنی بدون عذر دروغی بگوید، هفتاد هزار فرشته او را نفرین کنند و خدای بر این دروغ، گناه هفتاد زنا را بنویسد». دروغ از روزی می کاهد زیرا مردم از دروغگو دوری می کنند و بدین سان کسب و کار او کاهش می یابد.
دروغ بستن به خدا ، پامبر و ائمه بدترین گونه دروغ است زیرا رفتار و گفتار ایشان حجتی است که باید آن را معتبر شمرد ؛پس دروغ بستن بر آنها تاثیر بسیار دارد. دروغ تنها به سخن اختصاص ندارد بلکه اشاره، نگارش و تظاهر به بیماری را نیز دربر می گیرد .
از محرمات بزرگ شهادت دروغ است که موجب می شود حقوق جابه جا گردد، همچنین است خلف وعده.
زخم زبان
برخی مردم منتظر آنند که مصیبتی به برادرشان وارد آید تا شادمانی کنند و او را آماج زخم زبان خود سازند. اسلام به چنین شخصی هشدار می دهد که مصیبتی را که برای برادرش نشانه رفته، بر خود او وارد می آید. امام صادق علیه السلام می فرماید:« هرکه بر مصیبتی که به برادرش وارد آمده زخم زبان زند، از دنیا نرود مگر آنکه به همان مصیبت مبتلا شود». زخم زبان نشان دهنده بی مقداری ، کم خردی و شیوه غیر انسانی فرد است؛ زیرا یک انسان با مشاهده درد انسان دیگر غمگین می گردد نه اینکه شاد شود.
عیب جویی
هیچیک از ما بی عیب نیستیم، پس چرا در اشکار کردن معایب مردم کوتاهی نمی کنیم؟ هرکس یک عیب از مردم را آشکار کند، هزار عیب از او آشکار خواهند کرد؛ از این گذشته فایده آشکار ساختن عیب دیگران چیست؟ اگر مقصود اصلاح است که راه آن انتقاد بی پرده نیست. تنها رهاورد این کار آن است که او بر گناه خود و دشمنی نسبت به عیب جو پای می فشارد. از این رو اسلام پرده برداشتن از عیوب مردم را حرام دانسته و پوشاندن آن را واجب می شمارد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:« هرکه کار زشتی را برملا کند گویی خود مرتکب آن شده و اگر کسی عیبی از مؤمن بگیرد، نمیرد تا انکه به آن عیب مبتلا گردد».
معایبی که باید آن ها را پوشاند هم معایب فیزیکی است مثل عقیم بودن، هم معایب اخلاقی همچون ترس، هم معایب عادی همچون کثیف بودن و هم معایب شرعی مثل قمار بازی. اگر کسی آشکارا عمل حرامی مرتکب شد مثلا میگساری کرد، می توان گفت فلانی باده گسار است، ولی آشکار کردن معایب دیگر او همچنان حرام است.
سخن چینی
سخن چین کسی است که سخن یکی را برای دیگری نقل می کند تا میانشان فتنه انگیزد، درحالیکه شاید هیچ قصد و انگیزه ای نداشته و بسا خود را خیرخواه پندارد، ولی در نتیجه مفسده آفریده و دوستیِ شیرین را به تباهی می کشد. آلودگی های بدن را می توان با آب شست اما اگر دل چرکین گشت با هزار پیمانه آب پاک نگردد، از این رو اسلام تماس با سخن چین را نهی نموده و سخن چینی را حرام می شمارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «آیا شما را از بدترین تان آگاه کنم؟ عرض کردند: آری. فرمود: کسانی که به سخن چینی گام بر می دارند ، میان دوستان را به هم می زنند و در پی یافتن عیبی از بی گناهان هستند».
درمان سخن چین نزد مولا علی است؛ آنگاه که سخن چینی نزد او آمد و از کسی بدگویی کرد، امام فرمود: ای فلانی، از آنچه گفتی پرس و جو می کنیم، اگر راست گفته بودی از تو بیزار می شویم ، اگر دروغ بود تو را به کیفر می رسانیم و اگر بخواهی هم اینک از گناه تو در می گذریم.
برگرفته از کتاب ارزش ها در نگاه اسلام نوشته مرجع عالیقدر آیت الله سید محمد حسینی شیرازی
نظر شما