سرشت انسان آن است كه خير و خوبى و كوشش در به دست آوردنِ آن را دوست مى دارد؛ حال اين خوبى دنيوى باشد يا اخروى، به هر روى انسان مى كوشد تا شرافت و بزرگى و عزت و شوكت به كف آورَد، چنانكه مى كوشد به پاداش الهى و خشنودى او و فضيلت و ملكه هاى نيكو دست يابد، و اين همان سرشتى است كه آدمى را به سوى كمال مى رانَد و پيشرفت جوامع را موجب مى شود و در پيدا كردن فضيلت و شوكت با ديگر ملتها به رقابت بر مى خيزد، و اگر چنين نمى بود سامان جامعه از هم مى پاشيد و تمدن از ميان مى رفت و انسانيت سوى نابودى و فروپاشى واپس مى نشست.
جزئیاتمحسن اسماعیلی در یکصد و هفدهمین جلسه شرح و تفسیر نهج‌البلاغه در مجموعه فرهنگی سرچشمه، با طرح این سوال که با وجود دین و دستورهای اکید قرآن و سنت، چرا مسلمانان تا این اندازه پراکنده و دور از یکدیگر هستند، گفت: در پاسخ به این سوال باید به این مقدمه مهم تربیتی اشاره کرد که همواره نقطه قوت فرد یا جامعه می‌تواند نقطه ضعف و آسیب‌پذیری آنان هم باشد.
جزئیات