نگرانی رهبر ایران بابت آینده روحانیت (بخش اول)

اخیرا یکی از روحانیون عالی‌رتبه با انتقاد از سیاست خارجی ایران، خبرساز شد. محمدباقر قالیباف رئیس مجلس 30 مهر با آیت الله صافی گلپایگانی در قم دیدار کرد. آیت الله صافی در این دیدار با ابراز نگرانی از مشکلات اقتصادی کشور، پیشنهاد کرد که «با همه کشورهای جهان روابط عزت مندانه داشته باشیم». وی افزود: «بد‌اخمی با کشورها درست نیست و به ضرر مردم است».

اظهارات و اشاره صریح وی به پیامد‎‎‏‌‌های درگیری ادامه دار بین ایران و آمریکا، انتقاد شدید برخی از تندروها را برانگیخت. سخنان آیت الله صافی با توجه به مقام و منزلت ایشان قابل توجه بود. وی در دوره رهبری آیت الله خمینی هشت سال به عنوان دبیرشورای نگهبان فعالیت می کرد؛ از سال 1372 یکی از تأثیرگذارترین آیت الله های ایران بود و هم اکنون هم در سن 102 سالگی ارشدترین مرجع کشور است.

تندترین واکنش به سخنان آیت الله صافی، از سوی وب سایت رجانیوز که به مخالفت شدید با هرگونه عادی سازی روابط بین تهران و واشنگتن معروف است، داده شد. این وب سایت با یادآوری انتقاد اخیر آیت الله خامنه ای از کسانی که راه حل مشکلات اقتصادی ایران را در روابط خارجی می دانند، آیت الله صافی را به «گمراهی مردم» و «دنباله روی سیاسی از نیروهای سکولار» متهم کرد. رجانیوز همچنین آیت لله صافی را به دلیل «تأثیرپذیری از اطرافیانش» مورد انتقاد قرار داد و او را به آیت الله حسینعلی منتظری و سیدکاظم شریعتمداری تشبیه کرد.

لحن تند نویسنده رجانیوز، واکنش های منفی شدیدی را برانگیخت. جمعی از طلاب و اساتید حوزه عملیه، با صدور بیانیه ای خواستار برخورد قضایی با توهین کنندگان به آیت الله صافی شدند. حتی رئیس دادگاه ویژه روحانیت محمدجعفر منتظری از هتک حرمت آیت الله انتقاد کرد و گفت که دادگاه وارد موضوع خواهد شد.

اما اظهارات منتظری، واکنش شدید روزنامه کیهان را برانگیخت. حسین شریعتمداری مدیرمسئول کیهان در سرمقاله اول آبانِ خود، تأکید کرد که پیگرد قانونی رجانیوز به دلیل انتقاد از اظهارات صافی گلپایگانی، تعجب آور و غیرقابل توجیه است و افزود که اظهارات نادرست آیت الله، زمینه را برای سوء استفاده دشمنان از سخنان وی فراهم کرده است.

سکولاریسم در حوزه های علمیه

منتقدان آیت الله صافی در اظهارات خود اشارات صریحی به گفتمان سیاسی آیت الله خامنه ای و نزدیکانش داشتند. یکی از این اشارات، زدن برچسب «دنباله روی سیاسی از نیروهای سکولار» است که یادآور نگرانی های دیرینه نزدیکان آیت الله خامنه ای در مورد گسترش «سکولاریسم در حوزه ها» می باشد.

به عنوان مثال 23 جولای 2018 یکی از اندیشمندان نزدیک به آیت الله خامنه ای به نام حسن رحیم پور ازغدی، با ایراد یک سخنرانی جنجالی در مورد سکولاریسم در حوزه ها خبرساز شد. ازغدی در میان جمعی از طلاب حوزه علمیه قم ادعا کرد که «سکولاریسم ریشه در حوزه های علمیه دارد». وی همچنین حوزه علمیه را به «مسائل جاری کشور» بی توجه خواند و از «بی سوادی» روحانیت در مسائل اقتصادی انتقاد کرد. پس از این سخنرانی، تعدادی از روحانیون از جمله دو تن از مراجع، توهین ازغدی به روحانیت را محکوم کردند و برخی خواستار پیگرد وی شدند.

انتقادات رحیم پور ازغدی یا رجانیوز، گویای نگرانی های رهبر ایران است. آیت الله خامنه ای در دیدار با جمعی از روحانیون قم در 24 اسفند 1394 نسبت به تلاش هایی که در راستای «انقلاب زدایی حوزه های علمیه» صورت می گیرد، ابراز نگرانی کرد. وی تأکید نمود: «اگر می خواهیم حکومت اسلامی، هم اسلامی بماند و هم انقلابی، حوزه های علمیه باید انقلابی بمانند زیرا در غیر این صورت حکومت در خطر انحراف از مبانی انقلاب قرار می گیرد». وی مقابله با آمریکا را یکی از اصول انقلاب عنوان کرد و نسبت به زیرسؤال بردن آن در حوزه های علمیه هشدار داد.

آیت الله خامنه ای در سخنانی دیگر در 18 دی ماه 1398 شهر قم را «مرکز و مادر انقلاب» خواند و نسبت به تلاش های دشمنان برای «تضعیف روحیه انقلابی و دینی در این شهر» هشدار داد. در پی این سخنان، پایگاه رسمی آیت الله خامنه ای در گفتگویی با احمد واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی به تشریح اظهارات رهبر پرداخت.

واعظی در مصاحبه 30 ژانویه 2019 خود تأکید کرد که «خطر سکولاریسم، حوزه های علمیه را تهدید می کند». وی در ادامه منظور خود را از سکولاریسم، جدایی دین از سیاست یا بی تفاوتی روحانیت نسبت به موضوعات سیاسی و اجتماعی دانست.

نگرانی استراتژیک

اظهارات واعظی، ماهیت سیاسی و اجتماعی نگرانی آیت الله خامنه ای درباره سکولاریسم در حوزه های علمیه را نشان می دهد. نگرانی اصلی رهبر، برخورد روحانیونی است که در مسائل سیاسی و اجتماعی به نفع نظام مداخله نمی کنند. به عبارت دیگر وقتی حامیان آیت الله خامنه ای از سکولاریسم در حوزه ها انتقاد می کنند، درواقع خواستار دخالت روحانیت در امور سیاسی برای تأیید مواضع ولی فقیه هستند.

نهادهای مختلف حکومتی، در راستای دغدغه های آیت الله خامنه ای، دهها مقاله و کتاب درباره سکولاریسم در حوزه های علمیه منتشر کرده اند. این مؤسسات همچنین سمینارهای متعددی در تشریح انتظارات رهبر از حوزه های علمیه برگزار کرده اند. تبلیغات فراوانی که حول این فعالیت ها صورت می گیرد و استفاده از بودجه دولت برای این منظور، نشان دهنده حساسیت روز افزون رهبر و نزدیکانش نسبت به جایگاه حوزه های علمیه شیعه است.

محمود محمدی عراقی رئیس دفتر آیت الله خامنه ای در قم، اخیرا نسبت به «ظهور سکولاریسم جدید» در حوزه علمیه هشدار داد. وی در اظهاراتی که 13 بهمن 1390 داشت، گفت: «این خطر، واقعی و در بیانات رهبری مشهود است؛ یکی از مهمترین نگرانی های رهبر وضعیت شهر قم است».

هرچه رهبر ایران مسن تر می شود، این نگرانی نیز بزرگ و بزرگ تر می گردد. البته این موضوع ربطی به مسئله جانشینی ندارد؛ زیرا انتصاب رهبر نه در اختیار حوزه های علمیه که در صلاحیت مجلس خبرگان است و این مجلس نیز در دست نزدیکان آیت الله خامنه ای می باشد.

اما حوزه های علمیه از این جهت که وظیفه تربیت نسل های بعدی روحانیت را بر عهده دارند، نقش تعیین کننده ای در سیاست ها و ساختار نظام ایفا می کنند. بر اساس قانون اساسی و سایر قوانین جمهوری اسلامی، بسیاری از مقامات عالی رتبه دولتی از جمله مقامات قضایی و امنیتی و نمایندگان رهبر در نیروهای مسلح و استان ها را روحانیون تشکیل می دهند.

در نتیجه جای تعجب نیست که رهبر ایران و حامیانش دغدغه هایی استراتژیک در مورد روحانیت داشته باشند و از این بترسند که حوزه های علمیه روحانیون انقلابی تربیت نکنند یا شخصیت های کلیدی حوزه همسو با رهبر نباشند؛ چرا که در این صورت آینده جمهوری اسلامی کاملا مبهم خواهد بود.

*منبع: مؤسسه خاورمیانه

مترجم: فاطمه رادمهر