در شمال غرب عربستان سعودی، نزدیک دریای سرخ، یک مرکز دادهٔ پنج میلیارد دلاری در دست احداث است که امکانات لازم برای ساخت هوش مصنوعی را برای برنامهنویسان اروپایی فراهم میکند. در ساحل دیگر کشور، یک مجتمع چند میلیارد دلاری دیگر درحال ساخت است که میتواند توسط توسعهدهندگان هوش مصنوعی در آسیا و آفریقا استفاده شود.
عربستان که سالیان سال نفت صادر میکرد، حالا میخواهد یکی از منابع پرتقاضای عصر دیجیتال را صادر کند: قدرت محاسباتی یا به عبارت دیگر فراهم کردن توان پردازشی کامپیوترها برای انجام محاسبات سنگین که به برنامهنویسان و شرکتها امکان میدهد الگوریتمهای هوش مصنوعی را اجرا کنند.
شاهزاده محمد بن سلمان در حال بهرهبرداری از فرصت است تا ثروت نفتی عربستان را به قدرت و نفوذ در حوزه فناوری تبدیل کند. تعداد کمی از کشورها میتوانند با امکانات عربستان که ترکیبی از انرژی ارزان، منابع مالی گسترده و زمینهای وسیع است رقابت کنند؛ اینها همان مواردی هستند که شرکتهای فناوری برای راهاندازی مراکز بزرگ هوش مصنوعی بدان ها نیاز دارند.
عربستان در حال مذاکره با غولهای فناوری آمریکایی برای استفاده از مراکز دادهٔ آینده خود و تعمیق روابط با آنها است. مدیران OpenAI، گوگل، کوالکام، اینتل و اوراکل در کنفرانس سالانه سرمایهگذاری آینده عربستان که به «داووس در بیابان» شهرت یافته است حضور دارند. شاهزاده محمد نیز قرار است ماه آینده به ایالات متحده سفر کند.
به گفتهٔ سعید الدوباس، مدیر ارشد شرکت Humain-شرکتی دولتی که بسیاری از پروژههای هوش مصنوعی را هماهنگ میکند- یک توافق احتمالی برای تأمین قدرت محاسباتی برای xAI متعلق به ایلان ماسک در آستانهٔ تکمیل است. او در مصاحبهای گفت: «دیروز آمازون اینجا بود. امروز صبح هم مایکروسافت» و افزود که مذاکرات با ماسک بخشی از یک «طرح بسیار بسیار بزرگتر» است.
شاهزاده محمد که ماه مه شرکت Humain را تأسیس کرد، میخواهد در سالهای آینده حدود ۶ درصد از بار محاسباتی جهانی هوش مصنوعی را مدیریت کند. این اقدام میتواند عربستان را از یک بازیگر کوچک در فناوری هوش مصنوعی، به کشوری تبدیل کند که پس از ایالات متحده و چین در ارائهٔ قدرت محاسباتی در رتبهٔ سوم قرار میگیرد.
عربستان در حال ساخت سه مجتمع بزرگ مرکز داده است که هدف آنها شرکتهای خارجی هستند و میتوانند نسبت به آمریکا دستکم ۳۰ درصد هزینه کمتری برای انجام پروژههای هوش مصنوعی داشته باشند. مجوزهای ساخت در عرض چند هفته صادر میشوند و کابلهای زیر دریایی و شبکههای فیبر نوری حدود چهار میلیارد نفر در سه قاره را در دسترس این مراکز قرار میدهند.
برای غلبه بر نگرانیهای امنیتی در یک کشور اقتدارگرا، عربستان در حال بررسی مناطق «سفارت داده» است که در آنها شرکتهای خارجی میتوانند تحت قوانین ملی خود و نه قوانین عربستان فعالیت کنند.
آمازون اعلام نموده است که با Humain همکاری میکند تا «به چشمانداز عربستان برای تبدیل شدن به رهبر جهانی هوش مصنوعی» سرعتببخشد.
با این حال، بسیاری نسبت به توانایی عربستان شک دارند. کشور از نظر تخصص هوش مصنوعی محدود است و برخی کارشناسان هشدار میدهند که با رقابت جهانی برای ساخت مراکز داده، ممکن است بیش از حد ظرفیت محاسباتی تولید شود و در نتیجه این مراکز نتوانند به اندازه کافی سودآور باشند.
جان دینزدیل، تحلیلگر ارشد Synergy، گفت: «نمیتوان هیچ چیز را غیرممکن دانست، اما نمیتوان شرایطی را تصور کرد که عربستان بتواند ۶ درصد از ظرفیت محاسباتی جهانی هوش مصنوعی را به دست آورد.»
به عنوان صادرکنندهٔ نفت، عربستان از همکاری با کشورهای غنی از انرژی در قالب اوپک پلاس سود برده است. در زمینهٔ هوش مصنوعی، چنین همکاریای وجود ندارد و عربستان در رقابت منطقهای با امارات متحدهٔ عربی که امسال پروژهٔ چند میلیارد دلاری با OpenAI در ابوظبی اعلام کرد، عقب است.
طرحهای عربستان ممکن است با یک مانع مهم روبهرو شود: تراشههای هوش مصنوعی ساخت آمریکا که مراکز داده را تأمین میکنند، اما کمیاب هستند و آمریکا چندان راحت حاضر به تأمین آنها نیست. برای بهدست آوردن این قطعات، عربستان به حمایت ترامپ نیاز دارد.
امسال، همزمان با آمادهسازی مقامات سعودی برای سفر ترامپ به خلیج فارس، آنها در واشنگتن در مذاکراتی برای میانجیگری در خرید تراشههای هوش مصنوعی شرکت کردند. در این نشستها، مقامات آمریکایی نگران بودند که عربستان به نگرانیهای امنیتی آنها دربارهٔ تهدیدات چین به اندازهٔ کافی توجه نمیکند.
در جریان سفر ترامپ به ریاض در ماه مه، شرکتهای آمریکایی مانند انودیا اجازه یافتند تراشههای هوش مصنوعی به عربستان بفروشند، اما واشنگتن هنوز تأیید نهایی را صادر نکرده است، زیرا نگرانیهایی دربارهٔ روابط ریاض با پکن وجود دارد.
به نظر می رسد یکی از استراتژی های سیاست خارجی آمریکا این است که با محدود کردن دسترسی کشورها به تراشه های پیشرفته هوش مصنوعی، تأمین این تراشه ها را منوط به دور شدن این کشورها از چین می کند.
عربستان و دیگر کشورهای خلیج فارس در حالت بلاتکلیفی قرار دارند. به نظر میرسد که امارات در مسیر دریافت سهمیهٔ تراشههای هوش مصنوعی خود است، چراکه اخیراً اعلام کرد قصد دارد پروژهٔ مرکز داده با همکاری OpenAI را پیش ببرد. سال گذشته، شرکت اماراتی G42 که در این پروژه دخیل است، موافقت کرد فناوری خود را از شرکت چینی هوآوی کنار بگذارد تا در ازای آن تراشههای هوش مصنوعی دریافت کند.
شاهزاده محمد با هوشیاری، از گرفتن جانب در مناقشهٔ آمریکا و چین خودداری کرده است. عربستان روابط عمیقی با ترامپ دارد؛ تازهترین مورد، شراکت با جرد کوشنر، داماد ترامپ، در یک قرارداد ۵۵ میلیارد دلاری برای شرکت بازیهای ویدیویی Electronic Arts بوده است. اما در عین حال از شراکت با سرمایهگذاران چینی نیز استقبال میکند. شرکت چینی هوش مصنوعی DeepSeek از مراکز دادهای استفاده میکند که متعلق به آرامکو، غول نفتی دولتی عربستان، است. یک شرکت سرمایهگذاری که بخشی از آن متعلق به آرامکو است، در یک شرکت برجستهٔ هوش مصنوعی چینی به نام ZhipuAI سرمایهگذاری کرده است. همچنین پژوهشگران چینی که با دانشگاههای مرتبط با ارتش چین ارتباط دارند، به یک رایانهٔ قدرتمند هوش مصنوعی در دانشگاه علوم و فناوری ملک عبدالله عربستان دسترسی دارند.
برخی مقامات آمریکایی معتقدند بهتر است فناوری آمریکایی بدون محدودیتهای امنیتی با فناوری چینی رقابت کند. در این صورت، عربستان میتواند یکی از اولین کشورهایی باشد که زیرساختهای عمدهٔ آمریکایی و چینی هوش مصنوعی در آن، در کنار هم وجود داشته و رقابت کنند.
اما موضوع فقط این نیست که عربستان می خواهد اقتصاد خود را از وابستگی به نفت برهاند. بلکه شاهزاده محمد بدنبال این است که از هوش مصنوعی برای اعمال همان نفوذی استفاده کند که کشورش از قبال نفت، برخوردار بوده است.
در ماه اوت ۲۰۲۴، طارق امین، مدیر اجرایی آرامکو، در سفر خود به دبی، ساعت ۲ صبح یک تماس تلفنی دریافت کرد «شما باید فوراً به ریاض برگردید».
تماسگیرنده یکی از دستیاران شاهزاده محمد بود که میخواست فوراً با رهبران کسبوکار و دولت دربارهٔ استراتژی هوش مصنوعی عربستان دیدار کند. امین چند ساعت بعد پروازی گرفت و مستقیم به دربار سلطنتی در ریاض رفت.
این اولین بار نبود که شاهزاده استراتژی هوش مصنوعی را دنبال میکرد. در ۲۰۱۹، او سازمان داده و هوش مصنوعی عربستان را تأسیس کرد تا ابزارهایی مانند چتبات عربی توسعه دهد. در ۲۰۲۳، آرامکو واحد دیجیتالی خود را برای تمرکز بر هوش مصنوعی و دیگر فناوریها تشکیل داد.
پس از جلسهٔ ۲۰۲۴، شاهزاده محمد شرکت Humain را بهعنوان معادل هوش مصنوعی آرامکو تأسیس کرد. با پشتیبانی صندوق سرمایهگذاری دولتی تقریباً یک تریلیون دلاری عربستان، Humain ابتکارات هوش مصنوعی موجود را با گسترش در حوزههای جدید ترکیب کرد. در ماه مه، این شرکت اعلام کرد که مراکز داده خواهد ساخت، در استارتاپها سرمایهگذاری میکند و خدمات هوش مصنوعی ارائه خواهد داد. شاهزاده محمد خود را رئیس هیئت مدیره کرد و امین به عنوان مدیرعامل منصوب شد.
از آن زمان، Humain قراردادهایی برای خرید نیمههادیها از Nvidia، AMD و Qualcomm امضا کرده است. همچنین یک قرارداد پنج میلیارد دلاری با آمازون برای ساخت زیرساخت هوش مصنوعی بسته است. این شرکت همچنین چتبات عربی (که از موضوعات حساس سیاسی و فرهنگی دوری میکند)، یک لپتاپ هوش مصنوعی و ابزاری برای یادداشتبرداری در جلسات را معرفی کرده است.
کوالکام عربستان را «پل دیجیتال بین قارهها» میداند. انویدیا گفت قراردادهای بسته شده، از منافع آمریکا حمایت میکند، در حالی که AMD اعلام کرد همکاری با Humain باعث تقویت رهبری ایالات متحده در رقابت جهانی هوش مصنوعی میشود.
نگرانیهای حقوق بشری که زمانی مانع برخی شرکتها بود، اکنون تا حد زیادی کمرنگ شده است. عربستان حساب کرده است که شرکتهای فناوری نمیتوانند در برابر قیمت پایین برق این کشور مقاومت کنند، امری که ساخت و بهرهبرداری از هوش مصنوعی را ارزانتر میکند.
امین گفت: «اگر هزینهها ۲۰ تا ۴۰ درصد کاهش یابد و این را به بازار جهانی ارائه کنید، مردم خواهند آمد.»
عربستان شبکهٔ برق خود را گسترش میدهد و Humain گفته است سایتهای آن نزدیک ریاض و دمام در استان شرقی تا سال ۲۰۳۴ ظرفیت ۶.۶ گیگاوات خواهند داشت، که برای تأمین آن بیش از شش راکتور هستهای لازم است. شرکت DataVolt، متعلق به یک گروه صنعتی سعودی، مرکز دادهٔ کنار دریای سرخ را ساخته و راهاندازی مرحلهای آن از ۲۰۲۸ آغاز میشود.
برای مطالعه بیشتر در این زمینه رجوع کنید به: آیا کشورهای خلیج فارس می توانند به ابرقدرت هوش مصنوعی بدل شوند؟
نظر شما