نقشی که اسراییل در رفراندوم استقلال کردستان عراق بازی می کند

از آنجا که اکثر رأی‌دهندگان کردهایی هستند که خواسته تاریخی آنها تسلط بر سرنوشتشان بوده است، رأی مثبت به استقلال در همه‌پرسی تقریبا قطعی است. اما تصمیم ساکنان منطقه هر چه باشد، همه‌پرسی نتیجه اجرایی فوری نخواهد داشت. پس اینهمه مخالفت و نگرانی برای چیست؟

بزرگ‌ترین نگرانی همسایگان عراق یعنی ایران و ترکیه از این است که نتیجه این همه‌پرسی، تهییج کردهای داخل مرزهای این دو کشور را در پی داشته باشد. آنگونه که رضا نصری تحلیل گر سیاسی در ایران می نویسد: «سؤالی که قرار است در این رفراندوم از رأی‌دهندگان پرسیده شود، سؤالی مبهم، موسع و قابل تفسیر است که مستعد تعرض به منافع ملی عراق و امنیت همسایگان - از جمله ایران- است. ترجمه این سؤال از این قرار است که «آیا می‌خواهید اقلیم کردستان عراق (KRI) و سرزمین‌های کرُد که خارج از اداره KRI قرار دارند، مستقل گردد؟» و مشخص نمی‌کند دامنه این «سرزمین‌های کُرد» [Kurdistani territories] در آینده دقیقاً تا کجا قابل بسط و تعمیم است؟»

ترکیه که چندین دهه با کردهای جدایی طلب درگیری مستقیم داشته، در این خصوص نگرانی بیشتری دارد. این موضوع برای ایران نیز مطرح است، اما این تنها نگرانی ایران نیست. اگر قرار باشد کشور کردستان تشکیل شود، شاید مهمترین نگرانی ایران نفوذ و حضور اسرائیل در کردستان و در نزدیکی مرزهایش باشد.

آنگونه که روزنامه «تایمز» بریتانیا می نویسد برخی کشورهای جهان عرب با اسراییل برای پشتیبانی از طرح جدایی اقلیم کردستان از عراق مخفیانه توافق کرده اند.

به نوشته این روزنامه، اسراییل به صورت علنی و عربستان سعودی نیز به صورت پنهانی از همه پرسی اقلیم کردستان حمایت می کنند چرا که هر دو طرف بر این باورند که جدایی اقلیم از عراق باعث می شود از مزایای داشتن یک عامل دارای مرزهای کوهستانی طولانی با ایران برخوردار شوند.

در همین راستا «بنیامین نتانیاهو»، نخست وزیر اسراییل تاکید کرده که این رژیم از آن چه «تلاش های قانونی ملت کُرد برای دستیابی به کشور خود» خوانده پشتیبانی می کند و برخی مسئولان اماراتی از جمله «ابتسام الکتبی»، رئیس «مرکز سیاست های امارات» نیز در حمایت از جدایی اقلیم کردستان از عراق اظهار نظر کرده و موضع گرفته اند.

به نوشته پایگاه خبری «العربی الجدید»، رئیس مرکز سیاست های امارات در اوایل سال جاری میلادی یک تفاهم نامه با اقلیم کردستان برای کمک به سازماندهی فرآیند همه پرسی امضا کرده و در اظهاراتی نیز تاکید کرده که در صورت اعلام جدایی کامل اقلیم از عراق، کشورش استقلال کردستان را به رسمیت می شناسد.

همچنین روزنامه ینی شفق ترکیه روز چهارشنبه 13 سپتامبر 2017 نوشت: مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق به اسرائیل قول بازگرداندن و اسکان 200 هزار یهودی کُردتبار در شمال عراق و سوریه را داده و اعلام کرده است که منتظر بازگشت آنهاست

روزنامه الاهرام مصر نیز با اشاره به نقشی که اسراییل در اقلیم کردستان ایفا می کند، می نویسد: «ما به یاد داریم که اسرائیل چگونه در شمال عراق به خصوص در زمینه گردشگری و استخراج نفت فعالیت می کرد. اگر فعالیت های گسترده اسرائیل در مناطق کردنشین را که از زمان جنگ امریکا علیه عراق وجود داشته، در نظر بگیریم، می توانیم این گونه برداشت کنیم که کردها آن چه اسرائیل می خواهد را اجرا می کنند. برای همین احساس می کنم که پافشاری کردها به برگزاری رفراندوم اجرای طرحی خطرناک است.»

در صورت استقلال کردستان، اسرائیل شاید نتواند در کوتاه مدت نفوذ خود را در نزدیکی مرزهای ایران گسترش دهد، اما چشم امید دارد که بتواند در آینده‌ای دورتر متحدی غیرعرب و پایگاهی حیاتی در منطقه به دست آورد.

اسرائیل همواره از منافع کردها در منطقه حمایت کرده و مقامات اسرائیلی بارها بر تاسیس کردستان مستقل تاکید داشته‌اند. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل کردها را به یهودیان پیش از تشکیل کشور اسرائیل تشبیه کرده که هیچگاه بر سرنوشت خود حاکم نبودند و اکنون این زمان را مناسب می‌داند که کشوری مستقل برای کردها تشکیل شود.

اما شرایط تأسیس کردستان با تشکیل اسرائیل در هفتاد سال پیش چندان شباهتی با هم ندارد. مهمترین تفاوت شاید محاصره زمینی و نداشتن دسترسی کشور کردستان به آبهای آزاد باشد.

اگر اقلیم کردستان عراق مستقل شود بین چهار کشور ایران، عراق، سوریه و ترکیه محصور خواهد بود. سه کشور صراحتا مخالفت شدید خود را با تشکیل کشور کردستان اعلام کرده‌‌اند و سوریه نیز با توجه به هم پیمانی‌اش با ایران و همچنین به دلایلی مشابهی که برای ایران و ترکیه اهمیت دارد، در کنار سه کشور دیگر قرار می‌گیرد.

از جمله مشکلات کردستان مستقل و محصور میان مخالفان استقلالش، جایگزینی شرکای تجاری بین‌المللی‌اش خواهد بود. ترکیه و ایران بزرگ‌ترین شرکای تجاری اقلیم کردستان هستند. عمده مواد مصرفی این منطقه از جمله مواد غذایی، دارو و مصالح ساختمانی از ترکیه و ایران تأمین می‌شود. نیمی از شرکت‌های خارجی فعال در کردستان شرکت‌های ترکیه‌ای هستند و میزان مبادلات تجاری بین اقلیم کردستان و ترکیه بیش از ۸ میلیارد دلار در سال است. این رقم بین ایران و کردستان به بیش از ۵ میلیارد دلار می‌رسد که بیش از ۸۵ درصد آن را واردات به کردستان تشکیل می‎دهد.

پیش از هر چیز سیاستمداران طرفدار جدایی کردستان باید بدانند که منابع در آمد کشور جدید چیست. از نگاه سران اقلیم کردستان قرار است عمده در آمد کردستان از طریق تولید نفت تأمین شود. اما بخشی از منابع نفتی که قرار است به کمک اقتصاد کردستان بیاید در مناطقی است که در حال حاضر رسما جزو اقلیم کردستان نیست و برای تصاحب آن بین اقلیم و دولت مرکزی عراق اختلاف است.

اما بزرگترین مشکل کردستان نه دسترسی به منابع نفتی در مناطق محل اختلاف، بلکه انتقال نفت به خارج است و تنها راهی که برایش موجود خواهد بود، راه زمینی و از طریق یکی از چهار کشوری است که شاید حتی کردستان مستقل را به رسمیت نشناسند.

بسته شدن مرزهای زمینی کردستان به مرزهای هوایی هم سرایت می‌کند. باز هم کشور آینده کردستان نیاز دارد که چهار کشور همسایه اجازه عبور پروازها به مقصد کردستان را از حریم هوایی‌شان بدهند.

اجازه استفاده از حریم هوایی وقتی اهمیت خود را بیشتر نشان می‌دهد که موضوع اسرائیل و خواسته‌های احتمالی این کشور را در نظر بگیریم. ایران مستقیما یا از طریق متحدانش در لبنان، سوریه و غزه، پشت مرزهای اسرائیل حضور دارد. حال اگر اسرائیل بخواهد به تلافی، در آینده پشت مرزهای ایران در اقلیم کردستان حضور یابد، دسترسی هوایی به کردستان برایش اهمیت استراتژیک پیدا می‌کند.

اما بسته شدن مرزهای ایران به روی کردستان و مناقشه با کشور جدید، این خطر را برای ایران در پی خواهد داشت که کشور جدید به پایگاهی برای فعالیت‌های مخالفان جمهوری اسلامی تبدیل شود که می‌تواند تنش را بیش از آن چیزی که تصور می‌شود، افزایش دهد.

هر چه به تاریخ برگزاری رفراندم نزدیک می‌شویم و با توجه به آنکه نشانه‌های لغو و یا تعویق برگزاری آن دیده نمی‌شود، لحن مقام‌های ایرانی در مخالفت با این همه‌پرسی تندتر می‌شود.

علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران اخیرا گفته است که توافقات مرزی صرفا با محوریت دولت مرکزی عراق پابرجا بوده و جدایی اقلیم کردستان از دولت مرکزی عراق به معنای مسدود شدن تمامی معابر و گذرگاه‌های مشترک مرزی خواهد بود.

به گفته آقای شمخانی جدایی اقلیم کردستان از خاک عراق به مفهوم پایان یافتن تمام توافقات خواهد بود و پس از آن ایران در چارچوب تأمین امنیت مرزهای مشترک در رویکرد خود برای مقابله با حضور و فعالیت ضدانقلاب ایرانی که در مناطقی از کردستان عراق تردد دارند به صورت جدی تجدید نظر می‌کند و با شیوه های کاملا متفاوت نسبت به گذشته رفتار خواهد کرد.

در این میان نگرانی آمریکا را هم باید در نظر گرفت که وجود کشور کردستان می‌تواند ترکیه و ایران را بیشتر به هم نزدیک کند. ترکیه با آنکه عضو ناتو است و زمانی نه چندان دور متحد اصلی اسرائیل در میان کشورهای مسلمان بود، دست کم در یکی دو سال گذشته بر سر مسائل داعش و سوریه به ایران و روسیه نزدیکتر شده است.

هم‌پیمانی سه کشور عراق، ترکیه و ایران این بار بر سر کردستان می‌تواند به افزایش حضور نظامی ایران در منطقه و گسترش فعالیت حشد الشعبی در سایر نقاط عراق بینجامد و کار را برای آمریکا سخت‌تر کند.

این موضوع را باید در نظر گرفت که با جدا شدن اقلیم کردستان از عراق تناسب جمعیتی شیعیان در مقابل باقی اقلیت‌های عراق افزایش می‌یابد و قدرت سیاسی شیعیان که عمدا مورد حمایت ایران هستند در پارلمان عراق بیش از پیش می‌شود. همچنین مقام ریاست جمهوری که بنا بر قانون اساسی عراق باید در دست کردها باشد، با آنکه مقامی تشریفاتی است شاید در اختیار شیعیان قرار گیرد.

علاوه بر آن بحث جنگ قدرت در منطقه بیش از پیش بالا می‌گیرد و ممکن است به رویارویی عربستان سعودی و متحدانش در منطقه با اتحاد ایران، ترکیه و عراق رنگ خشن‌تری ببخشد.