قدرت نرم ایران در کردستان عراق

جمهوری اسلامی در سال های اخیر جایگاه قابل توجهی در عراق بدست اورده و نفوذ خود را در زندگی عراقی ها گسترش داده است

ایران در کردستان عراق نیز سعی کرده است با مکانیسم های مختلفی نفوذ خود را گسترش دهد. تهران برای این منظور از روش های متعدد قدرت نرم استفاده می کند؛ از جمله نقش آفرینی در سیاست داخلی کردستان، تبلیغ دینی، گسترش فرهنگ و فرصت های آموزشی

نقش آفرینی در سیاست داخلی کردستان

مانند بسیاری از مناطق عراق، جمهوری اسلامی به دلیل حمایت مالی، نظامی و لجستیکی از احزاب سیاسی کردستان عراق به ویژه اتحادیه میهنی کردستان، جایگاه مهمی در صحنه سیاسی اقلیم بدست آورده است

از آغاز جنبش های سیاسی و انقلابی احزاب در جنوب کردستان در دهه 1960 تا به امروز، نقش گسترده ایران در حمایت و تأمین نیازهای مالی، نظامی و لجستیکی احزاب باعث شده است که این کشور به بازیگری مهم در سیاست داخلی کردستان تبدیل شود. دیدار با سیاستمداران اقلیم یکی از ابزارهایی است که ایران برای نقش آفرینی در سیاست کردستان از آن استفاده می کند. یک هیأت ایرانی آوریل 2022 برای گفتگو با مقامات کرد و تقویت روابط دوجانبه به کردستان رفت و با مسعود بارزانی رئیس حزب دموکرات کردستان، مسرور بارزانی نخست وزیر کردستان و نچیروان بارزانی رئیس جمهور کردستان دیدار کرد

معاون وزیر اطلاعات ایران در رأس یک هیأت ایرانی آوریل 2023 از چند تن دیگر از سیاستمداران کردستان در سلیمانیه و اربیل از جمله محمد حاجی محمود سیاستمدار وابسته به حزب سوسیال دموکرات دیدن نمود. در جریان این دیدار مؤسسه کردی واشنگتن در گزارش ماه آوریل خود ادعا کرد که هیأت ایرانی بر دولت اقلیم فشار آورده است تا احزاب کرد ایرانی را از کردستان اخراج کرده و خلع سلاح نماید

در یک مصاحبه تلویزیونی در آوریل 2023 حاجی محمود به نفوذ عمیق ایران در صحنه سیاست کردستان اذعان کرد و ادعا کرد که «در انتخابات 2014 قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس، یک میلیون دلار به چهار حزب مخالف کرد داد»

سلیمانی قبل از ترور، به طور منظم با مقامات کرد عراقی دیدار می کرد. وی سال 2017 با شخصیت های اتحادیه میهنی کردستان دیدار کرد و به آنها و نیروهای پیشمرگه توصیه نمود که در شهر کرکوک علیه نیروهای حیدر عبادی نخست وزیر وقت که از سوی قدرت های غربی و منطقه ای حمایت می شد، اقدام نکنند. سلیمانی در ازای عقب نشینی پیشمرگه ها از کرکوک، قول داد که ایران از منافع آنها حفاظت کند. توصیه های او توسط قانونگذاران کرد، عاقلانه و مفید توصیف شد و مورد تحسین قرار گرفت

دین ابزار نفوذ ایران

منطقه اقلیم کردستان عمدتا مشتکل از مسلمانان سنی است؛ به ویژه کسانی که پیرو مکتب شافعی هستند. سالهاست که ایران کنگره ای را به نام «کنگره امام شافعی» برای تأثیرگذاری و نفوذ بر رهبران مذهبی کردستان سازماندهی می کند. برخی از شخصیت های مذهبی کردستان به تشیع گرویده اند که از جمله آنها شیخ عیسی برزنجی است. او در ایام عید غدیر گفت: «من پیرو امام علی و محمد رسول الله هستم همه باید پیرو امام علی باشند» و افزود اگر عراقی ها شیعه بودند وقایع رژیم صدام رخ نمی داد

کردستان عراق خانه اقوام گوناگونی است. ایران تلاش کرده تا با کار روی برخی از آنها از جمله اقوامی که هدف حملات داعش قرار گرفتند –به ویژه شبک ها، کاکایی ها و بکتاشیان- انها را به سمت تشیع سوق دهد. به گفته یک منبع آگاه: «ایران تلاش کرد تا عقاید شبک ها و کاکایی ها را تغییر دهد.. تلاش کرد کاکایی ها را متقاعد کند که اگر به شیعه نگروند، تندروهای سنی به آنها حمله می کنند». با موفقیت نسبی پیام ایران، اکنون شبه نظامیان شیعه در استان موصل و مناطق همجوار که ساکنان شبک و کاکایی داشتند، فعالیت می کنند. شهر بارتلا که قبلا شهری مسیحی نشین بود، اکنون میزبان بسیاری از شیعیان عراقی است

طریقت

طریقت های متعددی در منطقه کردستان وجود دارند که تقریبا همه انها بخشی از اسلام سنی هستند ولی اکنون نفوذ ایران در بین پیروان یکی از بزرگترین طریقت ها قابل مشاهده است: طریقت قادریه کسنزانی که در سلمیانیه است و هر ماه میزبان هزاران پیرو می باشد. علاوه بر اهل سنت، شیعیان عراق و ایران نیز برای مشاهده مراسم و مناسک اهل طریقت در آن حضور می یابند

این طریقت تاریخ بلندی ندارد. پس از مرگ شیخ محمد کسنزانی در جولای 2020 پیروان او محل دفن وی را به زیارتگاه تبدیل کردند و بازدیدکنندگان داخلی و خارجی زیادی از جمله از ایران، به مقبره او می روند. تصاویری که از این زیارتگاه می بینیم یادآور اماکن مقدس شیعیان است

ایران همچنین اقداماتی را برای ساخت حسینیه در شهر اربیل انجام داده است. البته نقشه ساخت این حسینیه توسط مقامات کردستان رد شده؛ ولی شیعیان مراسم و فعالیت های مذهبی خود را در مسجدی در این شهر انجام می دهند

بازدیدکنندگان ایرانی نیز تأثیرات غیرمستقیمی در این منطقه گذاشته اند. برخی از زائران ایرانی برای رفتن به نجف و کربلا، از کردستان عراق وارد می شوند و همین امر اثر خود را بر آشنایی کردها با اسلام شیعه ایرانی گذاشته است. اتباع ایران و افغانستان از سال 2021 اجازه ورود بدون ویزا به عراق از جمله از گذرگاه مرزی باشماق را –که تحت کنترل کردستان است- یافته اند. سپتامبر 2022 برای مراسم روز عاشورا بیش از 100000 زائر شیعه ایرانی، از اقلیم کردستان به عنوان نقطه عبور استفاده کردند، از گذرگاه حاجی عمران وارد شدند و چند شب قبل و بعد از زیارت کربلا، در اربیل اقامت داشتند

آموزش و تحصیل

روز به روز بر تعداد دانشجویان اقلیم که برای تحصیل به دانشگاههای ایران می آیند افزوده می شود. دانشگاههای ایران برای کسانی که می خواهند در مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا تحصیل کنند، نسبت به دانشگاههای عراق گزینه ای کم هزینه است. یک دانشجوی عراقی باید سالانه 5000 دلار برای تحصیل در یک دانشگاه خصوصی در عراق بپردازد؛ درحالی که این مبلغ برای مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه تبریز، به ترتیب 1000 و 1500 دلار است.  به این ترتیب دانشجویانی که نمرات متوسطی دارند، می توانند در دانشگاههای ایران تحصیل کنند و عراق هم مدرک دانشگاههای ایران را به رسمیت می شناسد

جمهوری اسلامی از حضور دانشجویان کرد عراقی که در دانشگاههای ایران تحصیل می کنند استفاده کرده و آنها را با فرهنگ و مذهب تشیع آشنا می کند. این تلاش منجر به شیعه شدن برخی از کردهای عراق شده است که از جمله آنها Umed Nanakali مدیر دفتر عمار حکیم است

اخیرا ایران تلاش کرده است تا دانشگاهها و فرصت های آموزشی خود را به داخل مرزهای عراق گسترش دهد. دانشگاه آزاد اسلامی که در سوریه نیز شعبه دارد، ساخت پنج پردیس جدید در چند نقطه از خاورمیانه از جمله در عراق را در دستور کار قرار داده است. عراقی ها متوجه این تحرکات هستند و گسترش فرصت های آموزشی ایران را تلاش دیگری از سوی جمهوری اسلامی برای گسترش نفوذ خود در سراسر منطقه از جمله کردستان عراق می دانند

گرچه تأثیر تلاش های ایران در طول زمان آشکار می شود ولی همه نشانه ها حاکی از ادامه رشد قدرت نرم جمهوری اسلامی در کردستان عراق است

منبع: واشنگتن انستیتو

مترجم: فاطمه رادمهر