مهم‌ترین تهدیدها برای حیات بشر

تفکر عامه‌ی مردم، توجه آنان را تنها به احتمال وقوع پدیده‌هایی نظیر برخورد یک شهاب سنگ با زمین، همانند آن چه در فیلم «آرماگدون» به تصویر کشیده شد، یا حمله‌ی موجودات فضایی در فیلم «روز استقلال» معطوف می‌دارد. تمرکز بر سناریوهایی از این دست که پایان بخش زندگی بشر را با چنین احتمالاتی توصیف می‌کنند، ممکن است سبب عدم توجه به تهدیداتی شود که حتی امروزه نیز حیات ما را به طور جدی، بر روی این کره‌ی خاکی دچار مخاطره می‌سازد. چه بسا بتوانیم از این تهدیدات اجتناب و با آن ها مقابله کنیم.

 

تهدیدهای آتشفشانی

در سال 1815 فوران آتشفشان «کوه تامبورا» در اندونزی منجر به کشته شدن70،000 نفر و پراکنده شدن خاکستر آتشفشانی در جو آن منطقه گردید. این خاکستر مسیر نور خورشید را مسدود کرده و مانع از رسیدن آن به زمین می‌گردد. بدین ترتیب گرما رفته رفته از زمین رخت بربست و این سرزمین را شاهد سالی موسوم به سال بدون تابستان ساخت.

دریاچه توبا واقع در جزیره سوماترای اندونزی در اثر حادثه‌ی غم‌انگیز دیگری پدید آمده است. این دریاچه به وسیله‌ی فوران آتشفشان بزرگی در 75،000 سال پیش، شکل گرفته است. باور اکثر دانشمندان بر آن است که این پدیده سراسر جهان را در آن زمان تحت تأثیر قرار ‌داده و منجر به کاهش قابل توجهی در جمعیت سرتاسر زمین، شد. البته برخی از دانشمندان نیز، اخیراً این فرضیه را زیر سؤال برده‌اند.

با وجودی که حتی تصور فرضیه‌ی فوران آتشفشان، موجب وحشت عظیمی در اذهان عمومی می‌شود، اما نباید بیش از حد نگران آن بود‌. آتشفشان‌ها و بلایای طبیعی دیگری همچون برخورد یک سیارک به زمین یا انفجار ستاره‌ای در کهکشان ما، هراندازه تهدیدی محتمل به نظر برسند، به اندازه‌ی رویدادهای غیرمنتظره‌ای که در سال 2019 بیش از هر سال دیگر  پیش روی بشر است، محتمل به نظر نمی‌رسد.

 

تهدیدات رو به رشد

در کنار تهدیدات طبیعی، بسیاری از تهدیدات دیگر که توسط انسان، زندگی بر روی زمین دچار مخاطره می‌گردد، نباید نادیده گرفت. به همین خاطر، همگی این تهدیدها و آثارشان به عنوان مهمترین پدیده‌های مخاطره‌آمیز در سال 2019 در سازمان بهداشت جهانی (WHO) وانجمن جهانی اقتصاد و تغییرات اقلیمی مطرح شده است.

سازمان ملل در مذاکرات اخیر خود، تغییرات آب و هوایی، را به عنوان «مسئله‌ی مرگ و زندگی» برای بسیاری از مناطق جهان، مورد توجه قرار داده است. بسیاری، از جمله جناب دیوید اتنبرو[1] ، مستندساز و نویسنده‌ی محیط زیست و سردبیر کتاب‌های علمی کودکان، معتقدند این امر می‌تواند به فروپاشی تمدن‌ها و بسیاری از مناطق طبیعی جهان، منجر شود.

گستره‌ی این تهدیدهای بسیار پیچیده و متنوع، از امواج گرمای مرگبار و افزایش آب سطح دریاها گرفته تا شیوع قحطی و مهاجرت در مقیاس بسیار گسترده از  یک سو و از طرف دیگر خطرات بالقوه و رو به رشد فناوری‌های نوینی همچون هوش مصنوعی[2] ،  زندگی بشر امروز را دچار مخاطره ساخته است. به عنوان مثال، در حال حاضر، سلاح‌های پیشرفته سایبری می‌توانند داده‌ها و اطلاعات یک ملت را در دست گرفته و برای بازگرداندن آن درخواست باج کنند. این الگوریتم‌های اتوماتیک و غیرقابل کنترل، می‌توانند ناخواسته موجب فروپاشی بازار سهام شوند و از این طریق حیات اقتصادی مردم را به خطر اندازند.

تهدید دیگری که می‌توان در این‌جا از آن نام برد، احتمال جنگ هسته‌ای است. فناوری‌های نوین انگیزه‌ی ابرقدرت‌ها را برای رشد تنش و آشوب در جهان افزایش می‌دهند. در این جاست که درمی‌یابیم هوش مصنوعی که قرار بود امنیت و رفاه را برای انسان‌ها به ارمغان آورد، به ابزاری جهت برپایی یک جنگ هسته‌ای مبدل شده است. 

تهدید دیگری که در حال رشد به نظر می‌رسد، شیوع بیماری‌های همه‌گیر در جهان است. به عنوان مثال، آنفلوآنزا ، می‌تواند حدود 700 میلیون نفر کشته و 500 میلیارد دلار در سال به اقتصاد جهانی ضربه وارد کند. مناطق پر تراکم و شلوغ، کاروان‌ها و مسافران، بیشترین گروه‌های آسیب‌پذیر در مقابل شیوع گونه‌های جدید آنفلوآنزا هستند. پس از آنکه شیوع آنفلوآنزای اسپانیایی در سال 1918، 50 میلیون نفر کشته بر جای گذاشت، نگرانی نسبت به همه‌گیر شدن این بیماری در آینده، به تهدیدی بسیار جدی برای حیات آدمی مبدل شده است. رفته رفته برای رفع این نگرانی‌ها، تدابیری جهت گسترش برنامه‌های واکسیناسیون و ایمن‌سازی مردم علیه این قبیل بیماری‌ها اندیشیده شد. افزون بر سایر اقدامات پیشگیرانه، کاربست این تدابیر، به کاهش این خطر کمک خواهد کرد.

 

آینده‌ی ویرانگر

اگرچه تهدیدات یاد شده واقعی هستند، اما هنگامی که از دیدگاه جهانی بدان نگریسته شود، ممکن است موضوع  با نگرشی دیگر، ارزیابی گردد. بزرگترین خطری که ما در سال 2019 با آن روبرو هستیم، آن است که ما هشت میلیارد نفر جمعیت کره‌ی زمین، برای بقاء خود به طور فزاینده‌ای به سازگاری با محیط وابسته‌ایم. در سایه‌ی همین سازگاری با محیط، غذا، آب، هوای تازه و انرژی فراهم می‌شود و اقتصاد جهانی به مرحله‌ای می‌رسد که منابع طبیعی را به کالاها و خدمات تبدیل نماید. با این حال، سطح پایین تنوع زیستی و همچنین زیاده‌روی در بنای زیرساخت‌ها و زنجیره‌های خدمات و عرضه در بسیاری از این سیستم‌ها ممکن است منجر به شکست آن‌ها شود. تغییرات سریع شرایط آب و هوایی، نیز قادر است اوضاع را بدتر کند.

 با توجه به آن چه ذکر آن گذشت، بایسته است به جای شناخت تهدیدهای جهانی براساس حجم تخریبی كه به بار می‌آورند، همان‌گونه که احتمالاً در نمونه‌های اخیر بدان پرداخته شده است، به توانمندی لازم برای غلبه بر قدرت ویرانگری آن دست یابیم. مثلاً در مورد فوران آتشفشان ایسلندی در سال 2010 تدابیری اندیشیده شد تا این پدیده هیچ کشته‌ای بر جای نگذارد و تنها موجب تأخیر شش روزه در پروازهای اروپا گردد.

در سال 2017، حمله‌ی الکترونیکی به باج‌افزار ووناکرای[3] تهدیدی جدی برای کاربران به ویژه در بریتانیا بود. این باج‌افزار، با درخواست پرداخت مبلغ هنگفتی به عنوان باج از کاربران، بخش‌هایی از سازمان بهداشت ملی بریتانیا و دیگر سازمان‌های سراسر جهان را مختل کرد.

امروزه، سایر وسایل و خدماتی که در زندگی روزمره به کار می‌بریم، به نوعی از سیستم‌های الکتریکی، کامپیوتر و اینترنت پرسرعت بهره می‌برند. از این رو، جنگ‌های سایبری از این قابلیت برخوردارند که زندگی روزمره بشر را به مخاطره اندازند. در مواردی، این تهدید ممکن است درست به اندازه‌ی عدم تابش خورشید، انفجار هسته‌ای در سطوح بالای اتمسفر، آسیب‌های گسترده‌‌ای را در پی داشته باشد.

 

پیشگیری از حوادث

باید همواره این نکته را در نظر داشت که ممکن است روش‌های نوپدیدی برای کاهش این تهدیدها مطرح شود. پادشاه دانمارک - کنوت[4] - در داستانی قدیمی، سعی داشت دریا را از کنار ساحل کنار بزند، شاید در نگاه اول ایده‌ای نابخردانه به نظر برسد، ولی با وجودی که او نتوانست به آرزوی خود جامه‌ی عمل بپوشاند، دیری نگذشت که نسل های بعد از او در دانمارک توانستند از طریق ساخت سد و تخلیه‌ی مرداب‌ها دریا را از ساحل دور کنند.

باید نیم‌نگاهی به آینده داشت. گاهی اوقات بهتر است حال خود را از طریق فکر کردن در مورد راه‌هایی برای ایجاد انعطاف پذیری بیشتر در مواجهه با بلایای آتی، بهتر کنید. این ممکن است بهترین ابزار ما برای اطمینان از زندگی در سایه‌ی امنیت در سال 2019 باشد.

 

چگونگی محاسبه‌ی خطر انقراض

الف) پژوهش‌های زمین شناسی و تاریخی: می‌توان با ردیابی برخی از رویدادهای مهم در تاریخ زمین، از جمله تأثیر آتشفشان‌های بزرگ و سیارک‌ها، محاسبات را پیش برد.

ب) مطالعه‌ی وقایع گذشته در طبیعت: دانشمندان با مطالعات خود بر شتاب‌دهنده‌ی سرن (سازمان اروپایی پژوهش‌های هسته‌ای)[5]، اطلاعات بسیاری را در رابطه با زمانی بسیار نزدیک به بیگ‌بنگ یافته‌اند. اخترشناسان بر این باورند که اتم‌ها سیصد و هشتادهزار سال پس از بیگ‌بنگ متولد شدند. آنان براساس نظریات کیهان‌شناسی، مرحله‌ی پس از تولد اتم‌ها را تراکم ستارگان می‌دانند. برطبق مطالعات آنان یک میلیارد سال پس از بیگ‌بنگ، ستارگان متراکم گردیدند. لذا، آنان پس از مطالعه بر روی عناصر بنیادی عالم[6]، در پی یافتن حالات مشابه در ستارگان و پیش‌بینی احتمال وقوع خطر بالقوه‌ی انقراض هستند.

ج) شبیه‌سازی: دانشمندان از مدل‌های پیچیده اتم برای پیش‌بینی آینده‌ی آب و هوای زمین استفاده می‌کنند. اما از آن‌جا که این تهدیدات را نمی‌توان در مدلی طراحی کرد، آنان برخی از ایده‌ها و بینش‌های خود را در قالب بازی‌های جنگی و شیوه‌های متنوع دیگر به تصویر می‌کشند.

مترجم: ط.مکارمی

................................

[1] سر دیوید فردریک اتنبرو  متولد ۱۹۲۶ لندن، مستندساز و پردازنده‌ی مشهور بریتانیایی است. او برنامه‌های مستند زیادی را در طول زندگی کاری خود ساخته که از مشهورترین آنان در ایران زندگی و سیاره زمین هستند که در تلویزیون ایران و با صدای داود نماینده پخش شده‌است. وی دارای لیسانس جانورشناسی و دانش‌آموخته‌ی مدرسه‌ی اقتصاد و علوم سیاسی لندن است و بخاطر ساخت فیلم‌های خود در بی‌بی‌سی جایزه‌ها و لقب‌های متعددی، از جمله نشان شوالیه از ملکه انگلستان را دریافت کرده و او عضوی از انجمن سلطنتی جغرافیای بریتانیا است. او همچنین یک مدیر ارشد سابق در بی‌بی‌سی است، که به عنوان مدیر کنترل کانال بی‌بی‌سی ۲، و مدیر برنامه‌ریزی برای تلویزیون بی‌بی‌سی در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ خدمت کرده‌است. او تنها کسی است که جایزه‌های بفتا را برای برنامه‌ها در هر یک از سیاه و سفید، رنگی، اچ دی و ۳ دی برنده شده‌است.
[2] هوش مصنوعی، هوش صناعی یا هوش ماشینی (به انگلیسی Artificial Intelligence:) به هوشی که یک ماشین در شرایط مختلف از خود نشان می‌دهد، گفته می‌شود. به عبارت دیگر هوش مصنوعی به سیستم‌هایی گفته می‌شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی از جمله درک شرایط پیچیده، شبیه‌سازی فرایندهای تفکری و شیوه‌های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسایل را داشته باشند. بیشتر نوشته‌ها و مقاله‌های مربوط به هوش مصنوعی،آن را به عنوان (دانش شناخت و طراحی عامل‌های هوشمند) تعریف کرده‌اند.
[3] نامی برای حمله‌ی هکری قدرتمندی است که با نام باج افزار شناخته می‌شود، این باج افزار، کامپیوتر شما را تا زمانی که باج بپردازید به گروگان می‌گیرد. روش عمل آن این است که وقتی‌که کامپیوتری را آلوده می‌کند، تمام اطلاعات آن را رمزگذاری می‌کند. سپس برنامه صفحه‌ای را ظاهر کرده که در آن برای بازگرداندن دسترسی از شما درخواست پول می‌کند. معمولاً تا پایان یک شمارش معکوس قیمت با گذشت زمان افزایش پیدا خواهد کرد و در انتها فایل‌ها نابود می‌شوند یکی از اولین سامانه‌های کامپیوتری بزرگی بود که به این باج افزار آلوده شد، سرویس سلامت بریتانیا بود. به این باج افزارWannaCrypt  نیز می‌گویند.
[4] در اوایل سده یازدهم کنوت فرزند سوین پادشاه دانمارک بود. وی فتوحات زیادی را در اروپا برای این کشور کسب کرد که از آن جمله انگلستان و نروژ بود. پس از مرگ کنوت، کشور دانمارک مدت ‌ها درگیر کشمکش ‌های داخلی شد.
[5] سرن (CERN) یا سازمان اروپایی پژوهش‌های هسته‌ای (فرانسوی Conseil Européenne pour la Recherche Nucléaire) بزرگ‌ترین آزمایشگاه فیزیک ذره‌ای جهان است که در سال ۱۹۵۴ در بخش شمال‌شرقی شهر ژنو در کشور سوییس در مجاورت مرز فرانسه ایجاد شد. در حال حاضر بیست کشور اروپایی عضو این سازمان بوده و بیش از ۲۶۰۰ کارمند به‌طور تمام وقت و در حدود ۷۹۳۱ دانشمند و مهندس (به نمایندگی از ۵۸۰ دانشگاه و مؤسسه‌ی تحقیقاتی از ۸۰ کشور جهان) در آن مشغول به کار هستند.
فعالیت اصلی سرن ساخت افزارهای شتاب‌دهنده‌ی ذرات و دیگر زیربناها و ابزارهایی است که برای پژوهش‌های فیزیکی در انرژی‌های بالا استفاده می‌شوند. چهار آشکار‌ساز بزرگِ سرن، حاصل همکاری‌های بین‌المللی می‌باشند. مقر اصلی این سازمان واقع در میرن  یکی از شهرهای تابع ژنو - شامل یک مرکز رایانه‌ای نیز می‌باشد. این مرکز دارای امکانات پردازشی قدرتمندی می‌باشد و به گونه‌ی ویژه‌ای برای بررسی داده‌های حاصل از آزمایش‌ها ساخته شده‌است. به عنوان یک تأسیسات جهانی، سرن نه تحت حوزه‌ی قضایی و حکومتی دولت سوییس و نه تحت نظارت دولت فرانسه اداره می‌شود. کمک کشورهای عضو در سال ۲۰۰۸ به این سازمان روی‌هم رفته معادل ۶۶۴ میلیون یورو یا ۱ میلیارد دلار آمریکا بوده‌است.
[6] به گزارش یورونیوز، به نقل از فابیولا جیانوتی که از سال ۲۰۱۶ سمت مدیر کل سازمان اروپایی پژوهش‌های هسته‌ای (سرن) را داراست، برخورددهنده‌ی هادرونی بزرگ (موسوم به ال اچ سی) قویترین شتاب دهنده‌ای است که انسان تاکنون ساخته است. این دستگاه پرتوهای پروتون را با سرعت ۲۷ کیلومتر در جهات مختلف پرتاب می‌کند. چهار ردیاب بزرگ این ذرات را در چهار نقطه بهم برخورد می‌دهند. به واسطه‌ی برخورد ذرات است که دانشمندان می‌توانند درباره‌ی عناصر بنیادی ماده، عناصر بنیادی همه‌ی مخلوقات و ساختار و تکامل جهانی هستی پژوهش کنند. هدف ما شناخت وجه تاریک جهان هستی و عناصر سازنده آن است. در حقیقت وقتی به ستاره‌ها، سیاره‌ها و کهکشان نگاه می‌کنیم، تنها پنج درصد از آنها برای ما قابل مشاهده است. ۹۵ درصد دیگر نامرئی ولی از ماده و انرژی تشکیل شده است، ناشناخته بودن آن سؤال بزرگی است. دلیل اینکه به آن ماده و انرژی سیاه می‌گوییم اشاره به نادانی ما در شناخت آن است و البته دلیل دیگر این است که با ابزارهای ما از جمله تلسکوپ ارتباط برقرار نمی‌کنند یا قابل ردیابی نیستند. ما وجود آنها را با رصد و شواهد غیر مستقیم مانند اثرات جاذبه استنباط می‌کنیم. ما به خصوصیات و تکامل هستی در لحظه بسیار نزدیک به بیگ‌بنگ بسیار نزدیک شده‌ایم. دانش ما کسر از ثانیه نزدیک به انفجار بزرگ است. با اینکه به نظر می‌رسد اطلاعات مهمی نیست ولی در حقیقت، پیش از انفجار پدیده‌های بسیاری روی داده است. هنوز از شناخت آنچه که در آن لحظه روی داده، فاصله بسیار زیادی داریم. در حال حاضر، فرضیه‌های متعددی وجود دارند، برای فهمیدن آنچه که در آن لحظه و بطور کلی در مراحل اولیه تکامل هستی روی داده است، پیشرفتهای مهمی بدست آورده‌ایم.