«احمد حسن» یکی از جوانان انقلابی مصری است که در مستند «میدان» به کارگردانی خانم «جهان نجیم» حضور داشت. این مستند در مورد گروهی از جوانان انقلابی مصر است که فعالیت آنها منجر به سرنگونی حسنی مبارک در سال 2011 می شود و به مبارزه آنها برای زنده نگه داشتن آرمان های انقلاب می پردازد.
فیلم گرچه برنده سه جایزه امی و نامزد جایزه اسکار شد، اما زندگی حسن را سخت کرد. از آنجا که شرکت های فیلمسازی با این احتمال که نام او در لیست سیاه قرار دارد، از استخدامش اجتناب می کردند، وی دیگر نتوانست به عنوان فیلمبردار و فیلمساز مشغول به کار شود و بدلیل تهدیداتی که دریافت می کرد، مجبور شد یکی از پروژه های در دست ساختش را رها کند.
حتی امکان اینکه بتواند در خیابان دوربین به دست گیرد، نداشت؛ بیشتر دوستانش در زندان بودند و برخی از آنها جان خود را از دست داده بودند «احساس می کردم تنها چند سانتی متر با زندان فاصله دارم». سال 2018 او به ترکیه فرار کرد، کشوری که قطب اصلی عرب های تبعیدی شده بود. اغلب این تبعیدی ها پس از قیام های موسوم به بهار عربی که یک دهه پیش با خشوت و سرکوب مواجه شد، به ان کشور گریختند.
به گفته حسن «می توانید در ترکیه دوربین بدست بگیرید، احساس آزادی می کنم؛ اینجا هم دولت هست و پلیس می بینم اما نمی ترسم؛ مثل مصر نیست، اینجا حکومت قانون را احساس می کنید». اما در ترکیه نیز زندگی سخت است؛ حسن می گوید که ترکیه برای او همچون هنداونه ای قرمز فریبنده است «اما وقتی آن را می خورید شور است نه شیرین»
تبعیدگاه
به گفته «مهند حاج علی» محقق مؤسسه کارنگی «هیچکدام از شهرهای عربی مثل استانبول نیستند، اینجا جمعیت بزرگی از اعراب از بخش های مختلف جهانِ عرب ساکن هستند که هرکدام برای بیان نظرات فرهنگی و سیاسی خود آزادند و از ابزارهایی که در اختیار دارند استفاده می کنند»
روند تبدیل شدن استانبول به قطب تبعیدی های جهان عرب از سال 2002 که اردوغان و حزب عدالت و توسعه روی کار آمدند، شروع شد. سیاست آک پارتی بسط قدرت نرم ترکیه و افزایش نفوذ و مناسبات این کشور در منطقه از طریق پروژه های آموزشی، سرمایه گذاری و دیپلماسی بود.
ترویج فرهنگ تُرک از طریق سریال های تلویزیونی این کشور نیز به این امر کمک کرد و ترکیه را در تمام خاورمیانه بر سر زبان ها انداخته، استانبول و امپراتوری عثمانی را باشکوه و پرعظمت جلوه می داد. به گفته حاج علی «به ترکیه قبل از اردوغان نگاه کنید، آنگونه که امروزه در قلب جهان عرب جای گرفته است، نبود»
روند سکونت اعراب فراری و تبعیدی به ترکیه، با شکست بهار عربی تشدید شد. ترکیه اکنون میزبان چهار میلیون پناهنده اغلب سوری است که در بین آنها فعالان، روزنامه نگاران و شخصیت های سیاسی بسیاری از گوشه گوشه جهان عرب وجود دارند. محلات استانبول بدلیل استقرار جوامع عرب و مشاغلی که این افراد برای خود راه اندازی کرده اند، تغییر کرده است و شهر بیش از یک میلیون عرب دارد. ترکیه میزبان حدود 700000 عراقی است و بیش از 500000 پناهنده اغلب سوری نیز در شهر غازی آنتپ در جنوب کشور ساکن هستند.
ترکیه به شدت از قیام های بهار عربی طرفداری کرد و مخالفت بی شائبه ای با بشار اسد رئیس جمهور سوریه نمود. همچنین از دوران کوتاه زمامداری اخوان المسلین در مصر به رهبری محمد مرسی حمایت کرد. اکنون استانبول قطب تجمع و فعالیت اخوان المسلیمن شده است، به ویژه بعد از انکه مرسی با کودتای نظامیان به رهبری عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور کنونی مصر در سال 2013 سرنگون شد.
«اسلام عقیل» روزنامه نگار مصری و مجری تلویزیون در آگوست 2013 در تجمعی که در حمایت از مرسی در میدان رابع قاهره برگزار شده بود، تیر خورد و به شدت مجروح شد. در این حمله، حداقل هزار نفر از تجمع کنندگان توسط نیروهای امنیتی کشته شدند. وی به لبنان فرار کرد و قبل از آنکه در سال 2014 به ترکیه برود مدتی را در سودان گذارند.
عقیل هم اکنون به عنوان مجری در تلویزیون الوطن -که در استانبول مستقر بوده و وابسته به اخوان المسلمین می باشد- کار می کند «به عنوان یک مسلمان عرب مصری، بودن در ترکیه مسئله دشواری برای من نبود زیرا در کشوری هستم که صدای مؤذن را می شنوم و در هر خیابانی مسجد می بینم. این چیزها بین من با این شهر پیوند برقرار می کند و امکان جذب و ادغام امثال من را در چنین جامعه ای فراهم می نماید»
«حمزه ضوبا» سخنگوی سابق حزب عدالت و آزادیِ مرسی، سال 2014 به ترکیه آمد و حالا در تلویزیون مکملین برنامه اجرا می کند «ترکیه پذیرفته است که ما به عنوان تبعیدی در این کشور زندگی کنیم، هیچ کشور دیگری این کار را نکرد» وی اضافه می کند که ترکیه این امکان را در اختیار انها گذاشته است تا اظهارات و ادعاهای سیسی را به چالش بکشند «برنامه ای که در تلویزیون اجرا می کنم، ابزاری است که از طریق آن می توانم دیدگاههای خود را مطرح کنم و تحلیل هایی ارائه دهم و از این طریق با ادعاهای رسانه های مرتبط با سیسی مقابله کرده، مردم را از آنچه در جریان است آگاه نمایم»
«ایمن نور» سیاستمدار لیبرال و اصلاح طلب مصری نیز به استانبول آمده و تلویزیون خود را به نام الشرق راه انداخته است. اتحادیه رسانه های عرب استانبول بیش از 800 عضو دارد؛ تبعیدی هایی از لیبی، یمن و سوریه نیز برای خود رسانه، اتاق فکر، مدرسه، خیریه و سازمان های غیردولتی راه اندازی کرده اند. استانبول جایی است که دگرباشان جنسی عرب نیز در آن احساس امنیت بیشتری دارند و می توانند زندگی آزادانه تری داشته باشند.
اما درحالیکه برخی از تبعیدیها از بودن در این کشور رضایت دارند، برخی دیگر دچار چالش هایی شده اند و در طول این یک دهه، تصویری که آنان از ترکیه به عنوان بهشت امن مخالفان عرب داشتند، رفته رفته تغییر کرده است.
حس خفقان
«بسام احمد» مدیر اجرایی سازمان غیر انتفاعی حقیقت و عدالت برای سوری ها است که نقض حقوق بشر توسط تمام طرف های جنگ در سوریه را مستند سازی می کند. وی سال 2012 از سوریه به ترکیه آمد «اینجا برای فعالیت و کار ما فضای خوبی داشت». اما به گفته احمد این فضا رفته رفته محدودتر شد؛ به ویژه بعد از انکه اولین مداخله نظامی ترکیه در شمال سوریه در سال 2016 اتفاق افتاد احمد دید که دیگر نمی تواند برخی از مدارکی که نشان دهنده نقض حقوق بشر بود را منتشر کند.
وی سال 2018 توسط نیروهای امنیتی ترکیه در خصوص کارهایی که می کرد، مورد بازجویی قرار گرفت و یک فرد ناشناسی هم که به تصور احمد از نیروهای امنیتی اسد بود، او را تهدید می کرد؛ اما گرچه این تهدید را به پلیس گزارش داد، هیچ اقدامی انجام نشد. قتل برخی از فعالان شاخص عرب در ترکیه نیز باعث دلسرد و مرعوب شدن برخی از تبعیدی ها شد و شهرت و اعتبار این کشور را به عنوان پناهگاهی امن تضعیف و خدشه دار کرد.
سخنگوی دولت ترکیه به ما گفت که پاسخ ادعاهای احمد را نخواهد داد، اما بیانیه ای از جانب یکی از شخصیت های ارشد دولت ترکیه منتشر شد که در ان امده بود «ترکیه پناهگاهی امن برای نزدیک به 4 میلیون پناهنده سوری است، ما همه گام های لازم را برداشته ایم تا مطمئن شویم که پناهجویان احساس امنیت می کنند و اینجا را خانه خود می دانند»
احمد همچنین گفت که نگاه و رفتار مردم ترکیه نسبت به پناهندگان سوریه با گذشت زمان نامهربانانه، نژادپرستانه و آکنده از کینه و دشمنی شده است. بسیاری از سوری ها برای بهره مندی از خدمات اجتماعی و آموزشی دچار مشکل هستند، به ندرت به آنان تابعیت داده می شود و اغلب در مشاغل غیررسمی مورد استثمار قرار می گیرند «احساس می کنیم که رفته رفته فضا دارد برای ما تنگ تر می شود». وی به فرانسه درخواست پناهندگی داد و سال 2019 همراه خانواده اش به آنجا نقل مکان کرد «اینجا می توانید هرچه دوست دارید بگویید و بنویسید»
حسن از اردوغان و ترکیه به خاطر پذیرش پناهجویان و مخالفان حکومت های عربی قدردانی می کند اما او هم اذعان دارد که نژادپرستی و احساسات ضدعربی در ترکیه به مشکلی بزرگ بدل شده است «وقتی می شنوند که عربی حرف می زنید، نگاه و رفتارشان با شما عوض می شود؛ گاهی که با دوستان در وسایل نقلیه عمومی هستم، عربی حرف نمی زنیم»
برخی از تبعیدی ها نیز با زندگی در ترکیه تغییر کرده اند. «مصطفی منشاوی» محقق دانشگاه لانکستر می گوید بسیاری از اعضای اخوان المسلمین در دیدگاه وعقاید خود، محافظه کاری کمتری نسبت به قبل دارند و بدلیل زندگی در فضای لیبرال تر ترکیه، حتی جنبش اخوان را ترک کرده اند. به گفته وی فضای بحث در اخوان نیز، نسبت به زمانی که این جنبش در مصر بود بازتر شده است و دیگر آن حالت سلسله مراتبی در بین اعضایش کمتر دیده می شود.
منشاوی افزود «ترکیه که با رسانه های خود رفتاری اقتدارگرا و مستبدانه دارد، به اعضای اخوان المسلیمن اجازه می دهد که حرف خود را بزنند» وی در ادامه در توصیف روابط گروههایی همچون اخوان با مقامات ترکیه، از واژه ازدواج مصلحتی استفاده می کند و معتقد است که تبدیل شدن این کشور به قطب عرب های تبعیدی، با تغییر سمت و سوی سیاسی مقامات ترکیه دستخوش تغییر و تزلزل خواهد شد.
دهه آتی
به گفته حاج علی «حضور عرب ها برای تحقق نقشه افزایش قدرتِ ترکیه مفید است و این کشور را به بازیگری مهم و اصلی در صحنه سیاسی جهان عرب بدل می کند. اما اگر ترکیه تصمیم بگیرد با سیسی یا اسد روابط حسنه برقرار کند، این میزبانی از مخالفان عرب می تواند به مشکلی برای این کشور بدل شود». به عقیده علی نقش ترکیه به عنوان مرکز اعراب تبعیدی، مشروط به حضور اردوغان در قدرت است و با کنار رفتن وی این مرکزیت نیز پایان می پذیرد.
عقیل می گوید تبعیدی هایی همچون او بابت تحولات سیاسی نگرانند و از افزایش ملی گرایی می ترسند. حسن نیز با وجودیکه دوستان تُرک زیادی دارد، اما دوستان صمیمی اش در مصر هستند لذا او نیز می گوید «من هنوز هم احساس تنهایی می کنم». او با مشکلات اقتصادی ای که ترکیه را درگیر خود کرده است از جمله افزایش تورم، کاهش دستمزدها و افزایش بیکاری نیز دست و پنجه نرم می کند.
حسن نتوانسته است اجازه فیلمبرداری برای مستندی که در دست ساخت دارد، بگیرد و می خواهد با از بین رفتن کرونا ترکیه را به مقصد یکی از کشورهای غربی ترک کند «نمی توانم بیش از این اینجا بمانم، اوضاع دارد سخت تر می شود، فیلم برداری از موضوعات حساس راحت نیست، همه چیز به کندی پیش می رود، حس بی ثباتی دارم، با این وجود اینجا از مصر بهتر است».
*منبع: الجزیره
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما