تأخیر ایران برای پیوستن به مذاکرات وین این گمانه را تقویت کرده که دولت ابراهیم رئیسی علاقه ای به احیای برجام ندارد. بی اعتمادی عمیق ایران به غرب، خوش بینی نسبت به چین و اطمینان از اینکه می تواند در برابر تحریم های آمریکا مقاومت کند، عامل تأخیر ایران در پیوستن به مذاکرات بوده و موجب شده که واشنگتن چاره ای غیر از تهدید به تغییر سیاست خود و اتخاذ گزینه هایی دیگر در قبال ایران نبیند.
اما اطلاعات جدیدی که بدست ما رسیده نشان می دهد که بن بست ایجاد شده در مذاکرات، ناشی از احساس مصونیت ایران در برابر فشارها و تحریم های آمریکا نیست. این بن بست به این دلیل ایجاد شده که جو بایدن رئیس جمهور آمریکا متعهد نشد که اگر ایران به توافق هسته ای بپیوندد و به آن پایبند باشد، تحریم ها را تا پایان دوره خود برمی دارد.
ماه مه سال جاری نقطه عطف مهمی در مذاکرات بود. ایرانیان تأکید داشتند که آمریکا باید به تعهدات خود در چارچوب برجام عمل کرده، به امضایی که پای این سند نموده احترام بگذارد و از آن خارج نشود. از نظر تیم آمریکایی این خواسته ایران قابل درک بود اما می گفت که نمی تواند دست دولت بعدی را ببندد و تضمین نمی کند که دولت آینده آمریکا بار دیگر از برجام خارج نشود.
به گفته دیپلمات های غربی و ایرانی که در مذاکرات حاضر بودند، در پی این پاسخِ آمریکا، ایرانیان تقاضای خود را کاهش دادند و خواستار این شدند که بایدن تا پایان دوره خود در برجام مانده و به تعهداتش پایبند باشد. به گفته این منابع، تیم مذاکره کننده آمریکایی این خواسته را به واشنگتن منتقل کردند اما در کمال تعجبِ تهران و سایر پایتخت ها، کاخ سفید با استناد به موانع قانونی گفت که آمادگی دادن چنین تعهدی را ندارد و پیشنهاد انجام تغییراتی در متن مذاکره را داد؛ تغییراتی که باعث می شد از تعهدات برجامی آمریکا کاسته شود.
کاخ سفید به درخواست ما برای اظهار نظر در خصوص این موضوع پاسخ نداد
واکنش آمریکا باعث ایجاد بن بست در مذاکرات، درست قبل از انتخابات ریاست جمهوری ایران شد. دیپلمات های ایرانی و اروپایی تأکید دارند که این مهمترین خواسته ایران است. در جریان سفر هفته گذشته انریکه مورا مذاکره کننده ارشد اتحادیه اروپا به تهران و دیدار چهار ساعته ای که با مقامات ایران داشت نیز، ایرانیان بار دیگر این خواسته خود را مطرح کردند.
دیپلمات های اتحادیه اروپا درک می کنند که سهولت خروج آمریکا از توافق، نگرانی جدی و مشروع ایران باشد. وقتی تهران به برجام بازگردد بسیاری از اهرم های هسته ای خود را از دست می دهد. اما واشنگتن حتی اگر تحریم ها را بردارد، لزوما منافع اقتصادی برای ایران بدنبال ندارد؛ مگر اینکه شرکت های غربی نسبت به تعهد بلند مدت واشنگتن به توافق مطمئن باشند؛ حال آنکه این اطمینان وجود ندارد. بنابراین توافق در شرایط فعلی باعث می شود تهران اهرم های خود را از دست دهد و در ازای آن به چیزی هم نرسد (به ویژه اگر واشنگتن یک بار دیگر برجام را ترک کند)
مشکل دیگری که ایران با تعهد سست آمریکا به رفع تحریم ها دارد، این است که نمی تواند انتظارات مردم را مدیریت کند. با برداشته شدن تحریم ها، مردم انتظار دارند که تأثیرات آن را در زندگی خود ببینند و برای خود رؤیا پردازی می کنند. اما وقتی رفع تحریم ها نتواند این انتظارات را برآورده کند و در شرایطی بدتر آمریکا بار دیگر اقدام به وضع تحریم نماید، اقتصاد ایران ضربه بزرگی می خورد و رؤیاهای برباد رفته و انتظارات برآورده نشده باعث می شود که دولت برای کنترل نارضایتی ها به ابزار سرکوب متوسل شود. بنابراین اعتماد به آمریکا در این مورد می تواند باعث بی ثباتی ایران شود و بی دلیل نیست که مقامات ایران یک اقتصاد باثبات و بد را بر اطمینان به تعهدات آمریکا در رفع تحریم ها ترجیح می دهند.
تصمیم بایدن باعث شد مقامات ایرانی و اروپایی شک کنند که مبادا وی بدنبال اعمال مجدد تحریم ها یا تهدید به این کار پس از برجام به عنوان اهرمی برای رسیدن به توافقی طولانی تر با ایران است. به عبارت دیگر بایدن بر آن است با تهدید به اعمال مجدد تحریم هایی که قبلا در جریان مذاکرات برجام لغو کرده، از ایران امتیاز بیشتری بگیرد؛ لذا متعهد به رعایت شرایط برجام نمی شود تا خود را پس از مذاکرات هسته ای از این اهرم محروم نکند.
این ملاحظات باعث شده که تهران وضعیت فعلی را –ابقای تحریم ها و فروش نفت به چین- بر بازگشت ایالات متحده به برجام و استفاده از اهرم هایش برای گذاشتن شروط و محدودیت های بیشتر در مقابل ایران ترجیح دهد.
با این اوصاف ظاهرا فروپاشی برجام خواسته مشترک هر دو کشور ایران و آمریکا است. کاخ سفید ترجیح می دهد برجام از هم بپاشد تا اینکه بخواهد هزینه سیاسی داخلی ناشی از الحاق به آن را بپردازد. عدم پذیرش تعهدات برجامی و رفع تحریم های ایران در دوران ریاست جمهوری بایدن، نشان دهنده عدم تمایل او به احیای برجام است. ایران هم فروپاشی برجام را بر پذیرش آن با شرایطی که آمریکا گذاشته ترجیح می دهد.
مترجم: فاطمه رادمهر
messages.comments