رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه ظاهرا به امید جلب حمایت مالی و سرمایه‌گذاری عربستان برای نجات اقتصاد تورم‌زده کشورش، تصمیم گرفته است که از تلاش برای عدالت‌خواهی در مورد پرونده قتل جمال خاشقچی دست بردارد و ادامه رسیدگی به این پرونده را به عربستان واگذار کند. پیشتر دفتر دادستانی عربستان درخواست این انتقال را داده بود و ظاهرا حالا دادگاه‌های ترکیه درحال برنامه‌ریزی برای اجرای آن هستند.
این تصمیم نشان‌دهنده تمایل آشکار ادوغان برای بهبود روابط ترکیه و عربستان به‌منظور بهره‌مندی از مزایای مالی این رابطه است. اردوغان همین سیاست را با امارات نیز در پیش گرفته و سعی در بهبود رابطه خود به‌ویژه با شخص محمد بن‌زاید دارد. این دو رهبر اخیرا با یکدیگر دیدار کردند و به یک دهه خصومت پایان دادند. در پایان این دیدار ابوظبی اعلام کرد که قصد دارد 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری جدید در ترکیه انجام دهد.
در پی بهار عربی، بین ترکیه و امارات رقابت پرتنشی شکل گرفت. اردوغان به‌دنبال حمایت از دولتهای اسلام‌گرای منتخب در تونس و مصر بود و به احزاب اسلام‌گرا که برای رسیدن به قدرت در لیبی و سوریه و سایر کشورها تلاش میکردند، کمک می‌کرد. در مقابل، امارات و عربستان فعالانه برای تضعیف دولتهای تحت رهبری اسلام‌گرایان و تقویت نیروهای ضد انقلاب در سراسر منطقه می‌کوشیدند.
امارات و عربستان، ترکیه و قطر را به خاطر حمایت از جنبش‌های اسلام‌گرا در منطقه سرزنش میکردند. ترسی که این دو کشور از این جنبش‌ها داشتند، در نهایت باعث شد که به‌همراه مصر و بحرین در ژوئن 2017 با تأیید اولیه دولت ترامپ، قطر را محاصره کنند. تصمیم عربستان برای رفع محاصره قطر پس از انتخاب بایدن به ریاست جمهوری و تنش‌زدایی در شورای همکاری خلیج‌‌فارس، سبب تقویت روند دیپلماسی در کل منطقه خاورمیانه در سال 2021 شد و نزدیک شدن ترکیه و امارات هم در ادامه همین تحولات صورت گرفت.
با این وجود روابط ترکیه و عربستان پس از قتل خاشقچی و تکه‌تکه شدن جسد او در کنسولگری عربستان، تیره ماند. آن زمان انتشار آهسته و پیوسته اطلاعات توسط رسانه‌های ترکیه، باعث شد که توجه دولت‌ها و افکار عمومی جهان روی این حادثه تا مدت‌ها باقی بماند. مقامات ترکیه تحقیق روی این پرونده را آغاز کردند و به این نتیجه رسیدند که تیمی که مسئولیت قتل خاشقچی را برعهده داشته، اگر نگوییم با دستور مستقیم بن‌سلمان مرتکب این جنایات شدند، با او ارتباط نزدیکی داشتند. حالا دادگاه‌های ترکیه اعلام کرده‌اند که دیگر به‌دنبال پاسخگو نمودن قاتلان خاشقچی نیستند، به این ترتیب به‌نظر می‌رسد که اردوغان تصمیم گرفته است آینده سیاسی خود را بر اجرای عدالت در پرونده خاشقچی در اولویت قرار دهد.
اردوغان از سال 2003 به‌عنوان نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور ترکیه قدرت را در دست داشته است. آنچه تاکنون اردوغان و حزب عدالت و توسعه را در قدرت نگه داشته و سبب پیروزی آنها در انتخابات شده، رشد اقتصادی ترکیه در طول این دوران بوده است. اما مشکلات رویکرد اقتصادی اردوغان از سال 2018 آشکار شد؛ ارزش لیر ترکیه به شدت کاهش یافت و تورم در ماه فوریه به 54% رسید. سال 2018 حزب عدالت و توسعه اکثریت خود را در مجلس از دست داد. 14 ماه دیگر قرار است انتخابات برگزار شود و آینده سیاسی اردوغان به تأمین منابع جدید مالی و سرمایه‌گذاریِ بیشتر خارجی در این مدت باقی مانده وابسته است.
اردوغان علاوه بر تلاشهای خود برای بهبود روابط با سعودی‌ها و اماراتی‌ها، بدنبال بهبود روابط با اسرائیل نیز هست. روابط بین این دو کشور بیش از یک دهه است که متشنج می‌باشد. سال 2010 ناوگانی از کشتی‌های ترکیه درحالیکه هزاران تن کمک بشردوستانه حمل میکردند، در پی شکست محاصره غزه که توسط اسرائیل ایجاد شده بود، برآمدند؛ اما ارتش اسرائیل برای متوقف کردن آنها مداخله کرد و ده غیرنظامی را کشت.
آن زمان اردوغان در سخنرانی‌های خود وضعیت اسفناک فلسطینیان را برجسته می‌ساخت و از حماس حمایت دیپلماتیک می‌کرد؛ برای نمونه به رهبران این حزب در ترکیه پناه داد. اسرائیل هم در پاسخ، با یونان و جمهوری قبرس –رقیبان ترکیه- متحد شد، مانورهای نظامی مشترک برگزار کرد و در عملیات اکتشاف گاز در شرق مدیترانه مشارکت نمود.
اما سفر اخیر اسحاق هرتزوگ رئیس‌جمهور اسرائیل به آنکارا نشان‌دهنده تغییر موضع اردوغان است. ترکیه و اسرائیل علیرغم تنش‌های دهه گذشته، روابط دیرینه‌ای با هم دارند؛ ترکیه اولین کشور مسلمانی بود که سال 1949 اسرائیل را به‌رسمیت شناخت و با تشویق دولت رونالد ریگان ارتش این کشور در دهه هشتاد روابط نزدیکی با نیروهای دفاعی اسرائیل ایجاد کرد. همچنین با وجود تلاشهای اردوغان برای حمایت از آرمان فلسطین و حمایت از جنبش‌های اسلام‌گرا در منطقه، روابط تجاری ترکیه و اسرائیل قوی باقی ماند.
با توجه به همکاری‌های بین اسرائیل و امارات و عربستان و آمریکا علیه ایران، تلاشهای اخیر اردوغان برای ایجاد روابط نزدیک‌تر با هر یک از این کشورها، نه تنها نشان‌دهنده علاقه او به جلب سرمایه‌گذاری خارجی است، که از محاسبات استراتژیک او در مورد آینده توازن قوا در منطقه نشأت می‌گیرد.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما