درحالی که جمهوری ترکیه صدمین سالگرد خود را جشن می گیرد، نخبگان سیاسی کشور با چالش های اقتصادی، سیاسی و امنیتی زیادی دست و پنجه نرم می کنند. ترکیه با تورم بالا مواجه است، از رکود اقتصادی و نرخ بالای بیکاری رنج می برد و با کمبود سرمایه گذاری مستقیم خارجی مواجه است. این کشور همچنین در میانه بحران های ژئولیتیکی گرفتار شده و در محاصره کشورهای درگیر جنگ قرار گرفته است
تمام عوامل بالا در اینکه جشن های صدمین سالگرد جمهوری باشکوه برگزار نشده است، نقش دارد ولی به این عوامل باید دلایل ایدئولوژیکی را نیز ضمیمه کرد. اردوغان رئیس جمهور ترکیه نمی خواهد با برگزاری جشن های باشکوه، خود را در سایه آتاتورک قرار دهد. او و پیروانش بر این باور هستند که آتاتورک با انقلاب فرهنگی، سکولاریسم و تمایل به غرب، کشور را در مسیری اشتباه قرار داد
اردوغان سعی دارد با ایجاد ترکیه ای جدید، با جمهوری سکولار و غربی آتاتورک مقابله کند. از زمان موج اعتراضات سراسری در سال 2013 اردوغان و دولتش از سکولاریسم و دموکراسی فاصله گرفتند؛ این فاصله از زمان کودتای نافرجام نظامی در سال 2016 تشدید شد
بنابراین ترکیه طی ده سال گذشته گام به گام به کشوری مستبدل تبدیل شده است و نخبگانش مرتبا به جنگ لفظی با غرب می پردازند. سیاست خارجی و امنیتی آنکارا دیگر به سمت غرب معطوف نیست و دولت این کشور احکام دیوان دادگستری اروپا را نادیده می گیرد
جدایی دین از سیاست –دستاور اصلی جمهوری آتاتورک- تا حد زیادی از بین رفته، کشور به غرب پشت کرده و به سمت شرق و جنوب جهانی متمایل شده است. با قطر و عراق همکاری می کند و نیروهای خود را به لیبی، سوریه و قفقاز می فرستد
ولی با وجود شکست های سیاسی-اجتماعی، بحران های اقتصادی، کودتاهای نظامی و خودکامگی نوظهور ترکیه، جمهوری صد ساله این کشور را می توان پروژه ای موفق توصیف کرد. بنیانگذاران آن چهار هدف را تعیین کرده بودند:
1.ساخت دولت-ملت
2.ایجاد بخش خصوصی پویا و بورژوازی
3.ایجاد اقتصاد مبتنی بر بازار آزاد
4.پیوند ترکیه با جهان غرب
ترکیه توانست به سرعت از یک سلطنت مطلقه به سلطنت مشروطه و بعد از آن به یک جمهوری سکولار تبدیل شود و دولت-ملتی مدرن را ایجاد نماید. این کشور دارای یک جامعه مدنی پویا، لیبرال و دموکراتیک است
ترکیه از نظر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به اروپا وابسته است و حدود پنج میلیون نفر با اصالت ترک در سراسر اروپا زندگی می کنند. سالانه چند میلیون شهروند اتحادیه اروپا به ترکیه سفر می کنند و شرکت های اروپایی با ترکیه همکاری داشته، در این کشور سرمایه گذاری و تولید می کنند. ترکیه عضو اتحادیه گمرکی اروپا است و همچنان نامزد عضویت در اتحادیه می باشد
در کنفرانس صلح لوزان در سال 1923 هیأت ترک به رهبری ژنرال عصمت اینونو –متحد اتاتورک- موفق شد از تقسیم آناتولی به حوزه های مختلف نفوذ جلوگیری نماید، ادعاهای ارضی یونان وارمنستان را خنثی کند و کاپیتولاسیون را لغو کند
مبارزه مردم ترکیه برای استقلال و متعاقب آن معاهده لوزان، به جمهوری جوان ترکیه شهرتی جهانی داد و این کشور سال 1932 در جامعه ملل پذیرفته شد. تصمیم گیرندگان در ترکیه برای سیاست خارجیِ مستقل، ارزش بالایی قائل بودند؛ اصول سیاست خارجی مستقل اتاتورک، بی طرفی در اتحادها، توسعه روابط خوب با کشورهای همسایه و دوستی با شوروی بود
پس از جنگ جهانی دوم، ترکیه بر ایجاد روابط نزدیکتر با غرب متمرکز شد. آنکارا سیستم چند حزبی ایجاد کرد، به ناتو پیوست و با ساخت پایگاه هوایی آمریکا در اینجرلیک موافقت نمود. تا اواخر دهه 2000 ارتباط با غرب یک اصل مهم در سیاست خارجی و امنیتی ترکیه بود
زمانی که یونان و جمهوری قبرس، نیکلا سارکوزی رئیس جمهور فرانسه و انگلا مرکل صدراعظم آلمان شروع به ایجاد مانع در مسیر پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا کردند، این اصل در سیاست خارجی ترکیه تغییر کرد. تحولات ژئوپلیتیکی مانند بهار عربی و تثبیت قدرت داخلی اردوغان با کنترل ارتش، نقش زیادی در تغییر مسیر سیاست خارجی وی و حفظ یک رابطه صرفا ابزاری و معاملاتی با اتحادیه اروپا داشت
عوامل زیادی وجود دارد که نشان می دهد این سیاست خارجی در کوتاه مدت تغییر نخواهد کرد. بسیار بعید است که ترکیه خود را به ارزشهای غربی، اروپایی و دموکراسی خواهانه متعهد ببیند زیرا اینها با منافع اردوغان برای حفظ قدرت در تضاد است. اما ترکیه از نظر اقتصادی به اتحادیه اروپا –به عنوان یک بازار صادراتی، سرمایه گذار، ارائه دهنده دانش و صادرکننده گردشگر- متکی است؛ بنابراین جدایی کامل از اروپا نیز بعید به نظر می رسد
چیزی که می توانیم با اطمینان بگوییم این است که مادامی که اردوغان در قدرت باقی باشد، سیاست خارجی ترکیه به سمت غرب تغییر جهت نخواهد داد؛ زیرا پیوند بیشتر با غرب، نیازمند پیاده کردن دو اصل دموکراسی و حاکمیت قانون است و هر دو اصل در تضاد با استراتژی اردوغان برای ماندن در قدرت می باشد. در این میان اگر اتحادیه اروپا هرگونه امتیازی به ترکیه بدهد –مانند امکان سفر بدون ویزا- به منزله تأیید یک رژیم خودکامه می باشد.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما