اوایل این ماه، هادی عامری رئیس ائتلاف فتح، از مارک برایسون ریچاردسون سفیر انگلیس در عراق برای انجام دیداری دعوت به عمل آورد. این دیدار در ادامه ملاقات‌های عامری و متحدانش با دیپلمات‌های خارجی انجام شد.
عامری و متحدانش در ائتلاف شیعه چارچوب هماهنگی، بدنبال راهی برای تشکیل دولت جدید در عراق هستند. جلساتی که با دیپلمات‌های خارجی برگزار شد عمدتا صمیمانه بود اما در دیدار با برایسون، عامری لحن تندی داشت. وی با استناد به گزارشاتی که مدعی بود از نیروهای اطلاعاتی به دستش رسیده، بریتانیا و شخص سفیر را متهم کرد که برای بی‌ثبات کردن وضعیت سیاسی عراق مداخله می‌کنند.
به گفته یک منبع نزدیک به عامری، رهبر فتح مستقیما از توطئه انگلیس برای خارج کردن قدرت از دست شیعیان سخن گفت.
اتهامی که عامری متوجه انگلیس میکند این است که آن کشور صدر و متحدانش را تشویق میکند که با کنار زدن گروههای نزدیک به ایران، دولت اکثریت تشکیل داده و نظم سیاسی جدیدی را در عراق ایجاد کنند.
تقسیم قدرت در عراق از سال 2003 به شکلی است که به همه بازیگران و احزاب اصلی اجازه نقش آفرینی و اعمال نفوذ میدهد اما در انتخابات پارلمانی ماه اکتبر، جناح‌های نزدیک به ایران عملکرد ضعیفی داشتند و این به صدر فرصت داد تا دولتی تشکیل دهد که جناح‌های نزدیک به ایران در آن نباشند.
به گفته رهبران شیعه، بریتانیا و آمریکا، صدر و متحدان سنی و کردش را تشویق می‌کنند تا این جناح‌ها را از قدرت کنار زنند. واشنگتن و لندن سال‌هاست که در حال طراحی چنین نقشه‌ای بوده‌اند.
یکی از رهبران نزدیک به عامری می‌گوید: «این پروژه، جدید نیست اما انگلیسی‌ها بالاخره فردی را پیدا کردند که با آنها همسو شده و این طرح را اجرا کند».
وی افزود: «هدف از نشست رهبران چارچوب هماهنگی با سفرا، این بود که از برخی از آنها خواسته شود دست از حمایت از صدر و متحدانش بردارند و به آنها درباره عواقب ادامه چنین پروژه‌ای هشدار داده شد. نتیجه اجتناب‌ناپذیر چنین پروژه‌ای، جنگ داخلی و تجزیه است که در این صورت، همه بهای این پروژه را می‌دهند و خسارت آن تنها به عراق محدود نخواهد شد»
طرح صدر برای تشکیل دولت اکثریت، با بن‌بست مواجه شده است. ائتلاف سائرون در انتخابات اکتبر پیروز شد و صدر توانست با احزاب سنی به رهبری محمد حلبوسی و حزب دموکرات کردستان ائتلاف کند. اما چارچوب هماهنگی که نگران از دست دادن نفوذ و دستاوردهای مالی و اقتصادی خود است، موفق شد با جلب نظر یک سوم از نمایندگان مجلس، مانع از رسیدن مجلس به حد نصاب و رأی‌گیری برای ریاست جمهوری شود و به این ترتیب توانست جلوی تشکیل دولت را بگیرد.
حالا صدر که ناامید شده است، به مدت 40 روز از صحنه سیاست عراق دوری گزیده و به رقیبان خود فرصت داده است تا دولت تشکیل دهند. ولی ظاهرا وی همچنان به پروژه خود متعهد است.
مردم و حامیان صدر، طرح او را به جارو تشبیه می‌کنند و می‌گویند این طرح میتواند صحنه سیاست عراق را پاک کند. اما برخی از رهبران شیعه نزدیک به او معتقدند که وی شبیه پدرخوانده است و همچون خانواده مافیایی کورلئونه –رمان جنایی که سال 1969 توسط ماریو پوزو نوشته شد- قدرت و نفوذ کافی را دارد تا جناح‌های شیعه را با تشویق یا ارعاب تحت کنترل خود درآورد. آن دسته از رهبران شیعه که حامی پروژه او هستند، معتقدند صدر میتواند به تدریج و از طریق سیاسی و نظامی، به کار این جناح‌ها پایان دهد و اموال آنها را تصاحب کند.
به گفته یکی از این رهبران: «در این پروژه، یک جناح و گروه شبه‌نظامی با یک رهبری، جایگزین دهها رهبر و گروههای شبه‌نظامی و باندهای جنایتکار سازمان‌یافته‌ای میشود که در حال حاضر امور سیاسی و امنیتی عراق را در دست دارند. به این ترتیب هرج‌مرج دیرینه‌ای که بر کشور حاکم است کنترل میشود. بنابراین او مناسب‌ترین فرد برای بازی در نقش پدرخوانده یا جارو است»
رهبران شیعه از هر دو گروه به ما گفتند که این پروژه ابتدا توسط بریتانیا در سال 2018 مطرح شد؛ ضمن اینکه پروژه گسترده‌ای است و به شیعیان محدود نمی‌شود.
به گفته یکی از رهبران نزدیک به نوری مالکی «این برنامه شامل سنی‌ها و کردها نیز میشود. انگلیسی‌ها اولین کسانی بودند که این پیشنهاد را دادند تا از شر باندها و جناح‌های مسلح راحت شوند»
رهبران سیاسی شیعه می‌گویند که این پروژه نیازمند یک رهبر از هر گروه قومی و مذهبی است تا آن را اجرا کند. صدر از بین شیعیان، حلبوسی از بین سنی‌ها و مسعود بارزانی از بین کردها انتخاب شده‌اند.
به گفته یکی از رهبران لیبرال شیعه نزدیک به صدر «از دید بریتانیا اگر فقط این سه در میدان باقی بمانند، کنترل آنها آسان‌تر میشود. انتظار نمی‌رود که حلبوسی و بارزانی علیه انگلیسی‌ها شورش کنند، اما اگر صدر به فکر شورش بیافتد، یک تظاهرات گسترده برای سرنگونی او کافی است».
تماس ما با مقامات انگلیس برای اظهار نظر در خصوص ادعاهای مطرح شده بی‌نتیجه بود. هیچ مدرکی هم مبنی بر اینکه انگلیسی‌ها پشت پرده پروژه صدر هستند وجود ندارد. وقتی صحبت از نفوذ خارجی در عراق میشود، نقش آمریکا و ایران بسیار پررنگ‌تر است؛ با این حال گفته میشود که بریتانیایی‌ها از سال 2003 تاکنون نقشی اساسی در اتخاذ چندین تصمیم مهم در عراق داشته‌اند
به گفته چندین منبع از گروههای سیاسی مختلف، انگلیسی‌ها با اکثر نیروهای شیعه به‌ویژه صدری‌ها روابط خوبی دارند و به صدری‌ها آموزش و مشاوره می‌دهند
اما علیرغم روابط خوب قبلی، از زمانی که جعفر صدر پسرعمو و برادر همسر مقتدی صدر در نوامبر 2019 به عنوان سفیر عراق در بریتانیا منصوب شد، تنش‌ها بین بریتانیا و جناح‌های شیعه مورد حمایت ایران آغاز گشت
جعفر صدر نامزد مقتدی برای تصدی پست نخست‌وزیری نیز هست. وقتی ماه گذشته نامزدی او برای تصدی این پست اعلام شد، رقیبان مقتدی آن را شاهدی بر این دانستند که مقتدی و انگلیسی‌ها به شکل جدی بدنبال حذف آنها از صحنه سیاست عراق هستند
حالا یک سوم نمایندگانی که همسو با چارچوب هماهنگی هستند، روند انتخاب رئیس‌جمهور و تشکیل دولت را متوقف کرده‌اند. مهلت موقتی که صدر به رقیبانش داده، فرصتی برای لابی کردن با سفارتخانه‌های خارجی برای جلوگیری از اجرای این پروژه در اختیار این جناح‌ها گذاشته است. سفیران بریتانیا، چندین کشور از اتحادیه اروپا و مصر اولین سفیرانی بودند که عامری با آنها دیدار کرد
اما چارچوب هماهنگی با همان مشکل صدر مواجه است و نمی‌تواند در پارلمان به حد نصاب برسد؛ ضمن اینکه ادامه حملات موشکی و لحن ستیزه‌جویانه‌ای که در رسانه‌ها علیه متحدان صدر در پیش گرفته‌است، احتمال مصالحه را تضعیف کرده است
به گفته رهبران چارچوب هماهنگی، در واقع آمریکا بود که به آنها پیشنهاد داد تا با سفارتخانه‌های خارجی ارتباط برقرار کنند؛ به این امید که فضا تلطیف شده و راه برای مذاکره با بلوک‌های کرد و سنی هموار گردد
یکی از رهبران چارچوب هماهنگی نزدیک به مالکی به ما گفت: «موضوع بسیار پیچیده شده است. هیچ‌یک از طرفین درگیری در اجرای پروژه خود موفق نشده‌اند. برای خارج شدن از این اوضاع، ما به یک ابتکار بین‌المللی یا راهی برای کاهش تنش و شکستن این انسداد سیاسی نیاز داریم. همه بازیگران داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی باید یک گام به عقب بردارند؛ برای رسیدن به این هدف ما فکر کردیم که درخواست از سفرا برای مشارکت امری ضروری است»
مقامات سفارت آمریکا از اظهارنظر در این مورد خودداری کردند
در مورد ایران مقامات این کشور دخالت چندانی در روند تشکیل دولت عراق نداشته‌اند. به گفته رهبران سیاسی نزدیک به ایران، تهران ترجیح داده است از دور نظاره‌گر تحولات باشد و به متحدان خود کمک نکند تا این طریق جناح‌های مسلح متحد خود را بدلیل تمرد و نقض دستورات و انجام حملات بدون هماهنگی با ایران مجازات کند
اما چند هفته پیش محاسبات ایران تغییر کرد. به گفته رهبران سیاسی، ایران با حصول اطمینان از اینکه هیچ‌یک از جناح‌های چارچوب هماهنگی اتحاد خود را نشکسته و به صدر نمی‌پیوندند، شروع به فعالیت علیه صدر کرده و به برخی از بازیگران منطقه همچون قطر، امارات، ترکیه، مصر و روسیه فشار وارد نموده است تا مواضع خود را در مورد مذاکرات تشکیل دولت در عراق تغییر دهند
اما نجات جناح‌های شیعه در چارچوب هماهنگی تنها هدف ایران نیست. سه تن از رهبران چارچوب هماهنگی، یک مقام برجسته اتحادیه میهنی کردستان و یک مقام ارشد عراق نزدیک به آمریکا، به ما گفتند که نگرانی اصلی ایران و آمریکا اتحادیه میهنی کردستان –یک حزب بزرگ کرد که روابط خوبی با تهران و واشنگتن دارد و رقیب اصلی حزب دموکرات کردستان است- می‌باشد
اتحادیه میهنی از سال 2005 مقام ریاست جمهوری فدرال را در اختیار داشته است. اگر ائتلاف صدر بتواند به حد نصاب برسد، رئیس جمهور بعدی از حزب دموکرات کردستان خواهد بود و اتحادیه میهنی نفوذ خود را تا حد زیادی از دست میدهد
به گفته یکی از رهبران شیعه «هیچ توافقی بین آمریکا و ایران در مورد جزئیات وجود ندارد اما اتحادیه میهنی متحد مهم هر دو کشور است و اولویت آن دو، اکنون نجات این متحد می‌باشد. نامزد ائتلاف صدر برای ریاست جمهوری از حزب بارزانی است؛ اگر این پروژه محقق شود، کار اتحادیه میهنی به پایان می‌رسد»
وی افزود: «از دید ایرانی‌ها این تهدیدی بزرگ علیه منافع آنهاست و از نظر آمریکا هم این کار سبب برهم خوردن موازنه سیاسی و اجتماعی اقلیم کردستان میشود. بنابراین دو طرف هرکدام به شیوه خود مداخله کرده‌اند و تا اینجای کار هم موفق بوده‌اند»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما