ترکیه 17 آوریل 2022 عملیات نظامی «قفل پنجه» را برای هدف گرفتن حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در کردستان عراق آغاز کرد. همزمان با این عملیات، ارتش عراق تلاش برای کنترل منطقه یزیدی نشین سنجار را آغاز کرده است. همچنین در بحبوحه این عملیات، حزب دموکرات کردستان عراق و ترکیه برای ساخت خط لوله گازی که از کردستان عراق به ترکیه می‌رود، تلاش می‌کنند. هر سه این رویداد بر منافع ایران تأثیرگذار است
عملیات قفل پنجه، چهارمین سری از عملیات‌های نظامی سالانه ترکیه است که از بهار 2019 با هدف کاهش قدرت شبه‌نظامیان پ.ک.ک در انجام حملات فرامرزی به خاک ترکیه صورت می‌گیرد. پ.ک.ک در مناطق مرزی کوهستانی بین کردستان عراق و ترکیه، در نزدیکی مرز سوریه در سنجار و در کوه‌های قندیل در مرز ایران حضور دارد. عملیات اخیر ترکیه بر منطقه زاپ (آخرین منطقه در مرز ترکیه) متمرکز است و با رضایت ضمنی حزب دموکرات کردستان همراه شده است
تنها چند روز پس از آنکه مسرور بارزانی نخست‌وزیر اقلیم کردستان با هدف تقویت همکاری‌های امنیتی از استانبول بازدید نمود، عملیات قفل پنجه آغاز شد. حزب دموکرات کردستان در مورد ادعاهای اردوغان مبنی بر حمایت اربیل از این عملیات سکوت کرده و در عین حال عملیات را محکوم نکرده است
دولت فدرال عراق همچون گذشته این عملیات را محکوم نمود و سفیر ترکیه را احضار کرد. درحالی‌که جناح‌هایی در صحنه سیاست عراق مانند بلوک صدر و احزاب و شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران مخالفت خود را با نقض حق حاکمیت عراق توسط ترکیه ابراز کرده‌اند، ظاهرا دولت فدرال قصد ندارد واکنشی فراتر از این نشان دهد. دولت فدرال امکان مانور در کردستان عراق ندارد و درحالی که ترکیه در سال‌های اخیر چهار عملیات نظامی در کردستان انجام داده، ارتش عراق بدلیل ماهیت فدرالی آن منطقه نمی‌تواند وارد کردستان شود
دولت عراق علیرغم محکومیت عملیات قفل پنجه، تلاش‌هایی را برای کاهش نفوذ یگان‌های مقاومت سنجار (یک گروه شبه‌نظامی ایزدی وابسته به پ.ک.ک) آغاز کرده است. از جمله آنکه عملیاتی را برای انهدام پست‌های بازرسی یگان‌های مقاومت در سنجار آغاز نمود که در پی این اقدام، درگیری‌های شدیدی بین ارتش عراق و یگان‌های مقاومت رخ داد. عراق از اواخر سال 2020 تحت فشار ترکیه بدنبال کنترل منطقه سنجار است
سنجار سال 2014 پس از عقب نشینی ارتش عراق و پیشمرگه‌ها از منطقه، در بحبوحه حملات داعش، تحت نفوذ پ.ک.ک قرار گرفت. سال 2017 شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران تحت نام حشد شعبی وارد سنجار شدند و به بهانه حفاظت از ایزدی‌ها، همراه با نیروهای وابسته به پ.ک.ک در منطقه استراتژیک مرزی نفوذ کردند. سال 2019 یگان‌های مقاومت درحالی که زیر چتر پ.ک.ک بودند، به حشد شعبی پیوستند. در سال‌های اخیر هر زمان که ترکیه با حملات هوایی یگان‌های مقاومت را در سنجار هدف قرار داده، شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران از جمله کتائب حزب‌الله و عصائب اهل حق تهدید به تلافی کرده‌اند. این گروه‌های شبه‌نظامی به احتمال زیاد پشت دهها حمله موشکی به پایگاه نظامی بعشیقه ترکیه در نینوا در سال گذشته بودند
واکنش کتائب حزب الله و عصائب اهل حق و سایر سیاستمداران برجسته طرفدار ایران به عملیات قفل پنجه، باعث شده که لفاظی‌های ضد ترکیه افزایش بیابد. تمرکز این لفاظی‌ها بر دفاع از تمامیت ارضی عراق و نئو عثمانی‌گری دولت ترکیه است. این لفاظی‌ها با عمل نیز همراه شد و 24 آوریل بار دیگر موشک‌هایی به پایگاه بعشیقه پرتاب گشت. در واکنش گزارش‌هایی مبنی بر حمله هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه در 26 آوریل به پایگاه حشد شعبی در نزدیکی موصل منتشر شد
هدف ترکیه از انجام عملیات قفل پنجه، تنها دسترسی به امنیت مرزی نیست بلکه ترکیه می‌خواهد زمینه لازم را برای افزایش همکاری بین ترکیه و حزب دموکرات کردستان در حوزه انرژی فراهم کند. در بحبوحه حمله روسیه به اکراین، اهمیت جایگزین‌های گاز روسیه برای امنیت انرژی جهانی روز به روز افزایش می‌یابد. طرح ترکیه و حزب دموکرات کردستان برای صادرات گاز طبیعی از کردستان به ترکیه و اروپا در همین راستا است. دسامبر 2021 گروه نفتی کردی kar قراردادی را برای توسعه خط لوله گاز به دهوک در 35 کیلومتری مرز ترکیه امضا کرد. ماه فوریه مقامات ترکیه و کردستان قصد خود را برای گسترش این خط لوله به ترکیه آشکار کردند. پس از حمله روسیه به اکراین، بارزانی اعلام کرد که گاز کردستان در نهایت به اروپا صادر خواهد شد. برای رسیدن به این هدف است که حذف پ.ک.ک از کردستان عراق بسیار حیاتی شده است زیرا احتمال اینکه پ.ک.ک این خط لوله را هدف قرار دهد بسیار زیاد است؛ درست همانطور که این گروه به خط نفت کرکوک-جیهان که نفت عراق را به ترکیه صادر می‌کند حمله کرد
ساخت خط لوله گاز از کردستان به ترکیه، منافع انرژی ایران را تهدید می‌کند. ترکیه یکی از خریداران عمده گاز ایران است و صادرات گاز، منبع درآمدی مهمی برای اقتصاد ایران به شمار می‌رود. تنوع منابع گاز وارداتی به ترکیه باعث کاهش اتکای این کشور به گاز ایران می‌شود و توان ایران را برای استفاده از صادرات گاز به عنوان اهرم نفوذ و فشار بر ترکیه کاهش می‌دهد. علاوه بر این ایران نگران قدرت حزب دموکرات کردستان و ثبات کلی منطقه اقلیم است؛ به‌ویژه که حزب دموکرات کردستان به شریک اتحاد سه‌جانبه صدر و سنی‌ها نیز بدل شده است و می‌کوشد جناح‌های سیاسی مورد حمایت ایران را از صحنه سیاست عراق کنار زند
بنابراین واکنش ایران با توجه به اینکه منافع خود را در معرض تهدید می‌بیند تعجب‌آور نیست. سپاه 16 مارس به اربیل حمله موشکی انجام داد و مدعی شد که لانه موساد را هدف گرفته است اما موشک‌ها به ویلایی متعلق به مدیرعامل گروه kar اصابت کرده بود. ضمن اینکه نیروهای نیابتی ایران احتمالا پشت حملات موشکی به زیرساخت‌های انرژی kar در اربیل در 6 آوریل و 2 مه نیز بودند
کوتاه سخن اینکه ایران و ترکیه در عراق به سمت بازی با حاصل جمع صفر پیش می‌روند. ایران در مورد پروژه خط لوله گاز خط قرمز خود را مشخص کرده است؛ اگر این پروژه دنبال شود، تهران بدنبال آن خواهد بود که با توسل به زور یا دامن زدن به بی‌ثباتی سیاسی جلوی اجرایی شدنش را بگیرد. اردوغان نیز گفته است که هدف نهایی عملیات نظامی ترکیه، قندیل خواهد بود. موقعیت قندیل به این معنا است که عملیات نظامی ترکیه احتمالا منجر به ایجاد بی‌ثباتی در ایران می‌شود و شبه‌نظامیان پ.ک.ک به خاک ایران فرار می‌کنند. پاکسازی کردستان عراق از پ.ک.ک به تقویت حزب دموکرات کمک کرده و با تقویت منابع سیاسی و اقتصادی و نظامی این حزب، امکان اینکه بتواند منافع خود را در دولت ضعیف عراق پیش ببرد بیشتر می‌شود
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما