ماجرای عجیب پرواز 422

کویت یکی از قدیمی ترین صنعت سریال سازی را در جهان عرب دارد؛ با این حال کارگردانی ها و اجراهای ضعیف و ابتدایی موجب شده است که سریال های کویتی خارج از محدوده خلیج فارس بیننده نداشته باشد

بروز جنجال های سیاسی و اجتماعی در مورد سریال ها در این کشور -همچون سریال ساق البامبو در مورد فرزندان حاصل از ازدواج های بین نژادی و سریال ام هارون در مورد جامعه یهودی کویت- امر نادری نیست؛ با این حال اتفاقی که در مورد سریال پرواز 422 افتاد، اتفاق بی سابقه ای است

این سریال که با بودجه چند میلیون دلاری توسط غول سرگرمی عربستان mbc ساخته شده، به موضوع ربایش هواپیمای کویتی توسط نیروهای حزب الله در سال 1988 می پردازد. این حادثه که دو کشته داشت و 16 روز به طول انجامید، یکی از طولانی ترین حوادث هواپیماربایی در جهان بوده است

چند روز پس از پخش سه قسمت اول این سریال در 28 فوریه، کارزار گسترده ای علیه این سریال در شبکه های اجتماعی کویت براه افتاد. برخی از بینندگان، کارگردانان و سیاستمداران، تهیه کنندگان این سریال را به جعل تاریخ و توهین به نمادهای کویت -از جمله رهبران فقید این کشور- متهم کردند

وزارت اطلاعات کویت با صدور بیانیه ای نارضایتی خود را از این سریال اعلام کرد و از mbc خواست پخش آن را متوقف کند. کوتاه مدتی پس از این کارزار، سریال پرواز 422 از پلتفرم شاهد برداشته شد

پس از این اتفاق وزارت اطلاعات کویت در دومین بیانیه خود از mbc بابت این اقدام تشکر کرد و بر اهمیت همبستگی در بین کشورهای خلیج فارس تأکید نمود

تا زمان نوشتن این مقاله سریال در شاهد و هیچ پلتفرم آنلاین دیگری در دسترس نیست اما سه قسمت اول به طور گسترده در اینترنت پخش شده و سه قسمت اخر دیده نشده باقی مانده است

کسانی که با وضعیت فرهنگی و سیاسی کویت آشنا نیستند، اگر سریال را ببینند نمی توانند به دلیل بروز این جنجال پی ببرند. کارگردان بریتانیایی سریال اشلی پیرس که سابقه ساخت سریال مشهور داون تاون ابی را دارد، آن دسته از چهره های سیاسی را که درگیر در موضوع هواپیماربایی بودند حذف نمی کند. در سه قسمت اول ما شاهد حضور یاسر عرفات، مصطفی بدرالدین و عماد مغنیه از رهبران حزب الله هستیم اما بحث برانگیزترین شخصیت ها امیر فقید کویت جابر الاحمد الصباح و نخست وزیر وقت کویت سعدالسلیم صباح هستند

برخلاف اظهارات وزارت اطلاعات کویت، سریال پرواز 422 تا حد زیادی به حقایق پایبند است. در این سریال حزب الله و ایران ضد قهرمانان اصلی داستان هستند. در داستان، کویت به دلیل حمایت از عراق در جنگ ایران و عراق مورد هجمه قرار گرفته و به هدف اصلی عملیات حزب الله بدل شده است. 12 دسامبر 1983 سفارت خانه های فرانسه و آمریکا در کویت، همچنین فرودگاه این شهر و یک کارخانه پتروشیمی هدف حمله بمب گذاری قرار می گیرند که به کشته شدن پنج تن می انجامد. بدرالدین (که به عنوان بمب ساز حزب الله شناخته می شود) قبل از بمب گذاری وارد کویت شده و 13 دسامبر به همراه 17 تن دیگر توسط پلیس کویت دستگیر می شود. در پی این دستگیری، عماد مغنیه از دوستان نزدیک بدرالدین در حزب الله، اقدام به ربایش هواپیمای 422 -که از بانکوک عازم کویت بود- می کند . مغنیه و هواپیماربایان یک خواسته دارند: آزادی بدرالدین و دیگرانی که در ارتباط با بمب گذاری ها بازداشت شده اند

این پس زمینه ای است که وقایع سریال پرواز 422 را تشکیل می دهد. در این سریال ما شاهد چندین خط داستانی هستیم: وقایع داخل هواپیمای ربوده شده، تلاش های سعد الصباح برای آزادی گروگان ها، خودداری بدرالدین از افشای اطلاعات در مورد بمب گذاری ها در بازجویی، و همکاری یک روزنامه نگار و یک افسر مخفی برای جمع اوری اطلاعات

این سریال به مسائل جنجالی و مهمی می پردازد: از بن بستی که در روابط کویت و حزب الله ایجاد شده بود تا رابطه عرفات با حزب الله؛ تأثیر این بمب گذاری ها بر جامعه شیعه کویت و نقش الجزایر در تسهیل فرار هواپیماربایان

اما آن چیزی که سیاستمداران کویتی سعی کردند سبب نارضایتی خود جلوه دهند، حقیقت ندارد و سریال حاوی هیچ محتوای توهین آمیزی در مورد رهبران فقید کویت نیست؛ بلکه برعکس، تصویری مثبت از جابر و سعد الصباح در سریال ارائه شده است. جابر به عنوان رهبری قدیس و راستگو آماده است تا جان خود را برای مردمش فدا کند و سعد به عنوان شخصیتی پویا و زیرک که حزب الله را به چالش می کشد و با قدرت نمایی های این گروه مقابله می کند

البته مقامات و بخشی از مردم، سریال را واقعا دوست نداشتند. هرچند برای خواننده غربی مضحک به نظر برسد ولی کویتی ها از گریم بد و بازی اغراق شده بازیگرانی که نقش رهبران کشور را ایفا می کردند، آزرده خاطر شدند

نکته اصلی اینجاست که تلاش برای توقف این سریال، گامی است در راستای ویژگی های اجتماعی و فرهنگی کویت. این کشور از دهه نود انزواگرایی و بی طرفی سیاسی را پیشه ساخت و علیرغم اینکه بدلیل دادن آزادی های مدنی و داشتن پارلمانی دموکراتیک، مترقی ترین کشور خلیج فارس از حیث سیاسی تلقی می شود؛ از دهه هفتاد که به کشوری پیشرو در سریال سازی و تولید محتوای تلویزیونی در جهان عرب بدل شد، رو به استفاده شدید از ابزار سانسور اورد

کویت علیرغم ثروت زیاد، برخلاف امارات و عربستان در ناآرامی های منطقه ای ایفای نقش نمی کند و هر تفکر انتقادی که بخواهد جرقه بحث های اجتماعی یا سیاسی را بزند، فورا خاموش می کند

نمایشگاه کتاب در این کشور به عنوان یکی از بزرگترین نمایشگاههای منطقه، از خطر سانسور و برخورد مصون نمانده و بیش از 5000 عنوان کتاب از جمله گوژپشت نتردام اثر ویکتور هوگو و صدسال تنهایی اثر گارسیا مارکز، نزدیک به یک دهه است که در این کشور ممنوع شده است

پرواز 422 -صرف نظر از شخصیت هایی که سریال به تصویر می کشد- همیشه موضوعی جنجال برانگیز در داخل و خارج از کویت بوده است. این سریال به شکل غیرمحسوسی آمیخته با احساسات ضد ایرانی است و برای مثال با این جمله آغاز می شود که در دهه هشتاد ایران در حال گسترش انقلاب خود...از جمله در عراق بود

هواپیماربایان افرادی متعصب و بی رحم به تصویر کشیده می شوند البته با توجه به نادیده ماندن نیمی از سریال، قضاوت درباره شخصیت پردازی ها نمی تواند قضاوت کامل و صحیحی باشد

سریال با نمایش یکی از مسافران سُنی هواپیما که پس از ازدواج با همسر شیعه از خانواده اش طرد شده، به تبعیض علیه شیعیان در کویت و نگاه خصمانه اجتماعی به ازدواج های بین فرقه ای می پردازد؛ همین داستان به تنهایی این ظرفیت را دارد که جنجال ایجاد کند

عجیب این است که فلسطینیان هیچ اعتراضی به تصویر نامطلوبی که از عرفات ارائه شده نداشته اند. عرفات به سعدالصباح پیشنهاد کمک می دهد اما خاندان سلطنتی کویت که عرفات را به خاطر نقشش در اموزش مبارزان جوان حزب الله در کنار سازمان آزادی بخش فلسطین مقصر می دانند، او را مورد سرزنش قرار می دهند و نخست وزیر به وی می گوید «دخالت نکن؛ این مسئله به تو مربوط نیست»

اما اینکه هدف سریال ترویج احساسات ضد فلسطینی بوده یا خیر، با توجه به مشخص نبودن رخدادهای قسمت های پایانی معلوم نیست

از دیگر عناصر آزاردهنده در سریال، لهجه های نادرست هواپیماربایانی است که باید به لهجه لبنانی صحبت کنند. دلیل این امر ملیت فلسطینی و سعودی بازیگران است؛ به گفته برخی منابع، بازیگران لبنانی به دلیل ترس از واکنش حزب الله در لبنان، از پیوستن به سریال خودداری کردند

عجیب تر از همه سکوت حزب الله در رابطه با این سریال است؛ البته چه بسا این گروه در پشت پرده برای تعلیق سریال نقش آفرینی کرده باشد

پرواز 422 دومین سریالی بود که ماه مارس توسط کویت ممنوع شد. قبل از آن وزارت اطلاعات پخش سریال زندانی کلاهبردار را که داستان جعل هویت شخصیت های برجسته توسط یک شخص متقلب و کلاهبرداری از زنان ثروتمند بود، تعلیق کرده بود

در رابطه با این سریال نیز مشابه با اتفاقات مربوط به پرواز 422 کارزاری در شبکه های اجتماعی براه افتاد و کاربران آن سریال را توهین به جامعه کویت و تخریب چهره زنان کویتی دانستند

در آخرین اقدام، بازیگران و دیگر عوامل کویتی هر دو سریال، به دادستانی ارجاع داده شده اند و با خطر از دست دادن مجوز کار خود مواجه هستند

واکنش مشابه به هر دو سریال، ضمن انکه کاهش حدود آزادی در کویت را نشان می دهد،  گویای جامعه ای است که قدرت تحمل انتقاد از خود را ندارد و از تأمل و تفکر در مورد خود دوری می کند  

اما در رابطه با سریال پرواز 422 نکته دیگری که باید بدان توجه داشت، پلتفرم شاهد و mbc به عنوان تهیه کنندگان این اثر است. شاهد و mbc در سال های اخیر جسارت زیادی در سریال سازی از خود نشان داده اند و ترسی از شکستن تابوها نداشته اند اما این دو شرکت همچنان تحت کنترل دولت سعودی هستند و بنابراین در برابر فشارهای سیاسی دیگر حکومت ها آسیب پذیرند

پرواز 422 نخستین سریال ساخت mbc نبود که متوقف شد. ماه گذشته جنجال مشابهی در مورد سریال معاویه که با بودجه 75 میلیون دلاری ساخته شده، ایجاد شد. پس از اصرار مقتدی صدر روحانی شیعه عراقی مبنی بر عدم پخش این سریال،  کمیسیون رسانه های عراق از mbc خواست که معاویه را از لیست برنامه های ماه رمضان خود خارج کند و mbc هم این درخواست را فورا اجابت کرد

سریال منوره بأهلها ساخته یسری نصرالله فیلمساز مصری، سریال دیگری است که سال گذشته با واکنش های مشابهی روبرو شد. یک هفته قبل از پخش سریال، باسم سمره یکی از بازیگران سریال علنا به ترکی الشیخ مشاور ولیعهد و رئیس اداره سرگرمی عربستان به دلیل اظهارات تحقیرآمیزش در مورد محمد صبحی پدر کمدی مصر، تاخت.

چند روز بعد تریلر سریال از پلتفرم شاهد حذف شد و سریال در زمان مقرر پخش نشد؛ تنها پس از غذرخواهی سمره از شیخ بود که سریال یک ماه بعد اجازه پخش پیدا کرد

این ممنوعیت ها و تعلیق های پرتعداد باعث ایجاد علامت سؤال در مورد حدود آزادی های شاهد شده است

از آنجا که سریال پرواز 422 حاوی احساسات ضد ایرانی است، نمایش ان پس از آتش بس اخیر بین عربستان و ایران مطلوب به نظر نمی رسید

کوتاه سخن اینکه اتفاقات سریال پرواز 422 ضمن اینکه حکایت از آینده نامعلوم تولید داستان های سیاسی در حکومتهای خودکامه دارد، هشداری است بر کاهش آزادی ها در جامعه ای که مدتهاست انزواطلبی را پیشه خود کرده و از هرگونه چالش و تقابلی امتناع می کند

البته با توجه به اشتیاقی که تعلیق سریال در بینندگان برانگیخته، غیرقابل تصور نیست که به زودی شاهد نمایش آن باشیم ولی این بار با جرح و تعدیل هایی که بنابر خواست دولت کویت بر ان اعمال شده است

*منبع: میدل ایست آی

مترجم: فاطمه رادمهر

https://www.middleeasteye.net/discover/kuwait-mbc-flight-422-why-was-cancelled