در حالی که توجه اغلب تحلیلگران خاورمیانه به جنگ غزه معطوف شده، صحنه دیگری در منطقه، شاهد تحولات عمدهای است که دور از چشم رسانهها در جریان است. این بحران ریشه در خانواده حاکم کویت دارد که همواره امور داخلی خود را پشت پردهای از رازداری پنهان کرده است.
کویت، این کشور حاشیه خلیج فارس که زمانی به ثبات شهرت داشت، اکنون به دلیل کشمکشهای داخلی خاندان حاکم که خط جانشینی را نیز به خطر انداخته، با بحرانی بیسابقه مواجه شده است. شایعاتی در جریان است که نشان میدهد استعفای امیر سابق این کشور در سال ۲۰۰۶ بر اثر بیماری نبوده، بلکه او تحت شرایطی مرموز مجبور به کنارهگیری شده است. این ماجرا که نشانههای یک درام سیاسی بزرگ —ثروت بیکران، نفوذ گسترده، روابط خانوادگی پیچیده، وفاداری و خیانت، و نبرد بر سر تاج و تخت— را در خود دارد، تا امروز بر مسیر سیاسی کویت سایه افکنده است.
با این حال، ناآرامیها تنها به اختلافات درون خاندان حاکم محدود نمانده است. در شش ماه گذشته، حدود ۴۲ هزار نفر از تابعیت کویتی محروم شدهاند. این اقدام پس از آن رخ داد که امیر کنونی، مجلس منتخب —تنها مجلس منتخب در منطقه— را منحل کرد. از آنجا که از دست دادن تابعیت والدین، به طور خودکار به کودکان آنها نیز سرایت میکند، تعداد واقعی آسیبدیدگان بسیار بیشتر است. بسیاری یکشبه بدون اوراق هویتی در داخل کشور گرفتار یا در خارج (مانند انگلیس، آمریکا و کانادا) سرگردان شده و درخواست پناهندگی دادهاند.
خشم عمومی اکنون مستقیماً متوجه «شیخ مشعل الاحمد الجابر الصباح»، امیر ۸۶ ساله کنونی است که این اقدام گسترده لغو تابعیت را رهبری میکند. هدف این اقدامات، همسران خارجی که از طریق ازدواج تابعیت گرفته اند، شهروندان عادی که به خاطر خدمات اجتماعیشان، به عنوان پاداش، تابعیت گرفته اند و حتی کل خانوادههایی از قبایل خاص هستند. در اقدامی عجیب، امیر در سال ۲۰۲۴ یک خط تلفن مخفی برای گزارش شهروندان مظنون به داشتن تابعیت دوگانه راهاندازی کرد. داشتن تابعیت دوگانه طبق قانون کویت جرم است و این اقدام به ایجاد فضای بیاعتمادی و گزارشدهی علیه هموطنان دامن زده است.
مقامات کویتی اصرار دارند که هدف «مبارزه با تقلب» است، اما منتقدان استدلال میکنند که این چیزی جز یک اقدام سختگیرانه علیه شهروندان عادی نیست و برخی آن را «پاکسازی قومی» مینامند. هشدارها زمانی جدیتر شد که امیر بارها از «تصفیه» جامعه کویت سخن گفت و دارندگان تابعیت اکتسابی را «ناخالصی» خواند. جنجالیتر آنکه او دادگاهها را از رسیدگی به پروندههای تابعیت منع کرد و این موضوع را «حق ویژه شخصی» خود اعلام نمود و دهها هزار نفر را یکشبه بدون تابعیت رها کرد.
آنچه این سرکوب را بحثبرانگیزتر میکند، عدم رسیدگی به تخلفات مقامات ارشدی است که برای دههها اعطای تابعیتهای تقلبی را تسهیل کردهاند، از جمله وزیران و نخستوزیرانی از درون خاندان حاکم که بسیاری از آنها هنوز زنده هستند. این واقعیت که مجازات فقط متوجه شهروندان عادی شده و قدرتمندان بدون تنبیه باقی ماندهاند، به سوءظنها نسبت به اعمال عدالت گزینشی و معیارهای دوگانه دامن زده است.
این سیاستهای سختگیرانه خشم گستردهای را برانگیخته، تا جایی که در ماههای اخیر، پلتفرمهای شبکههای اجتماعی مملو از اظهارنظرهای تند و حتی تمسخرآمیز مستقیم علیه شخص امیر شده است. توهین عمومی به حاکم —که تاکنون در جامعه کویت یک تابو بود— نشان از فرسایش شدید احترام به مقام امیر دارد و تهدیدی مستقیم برای اعتبار این مقام محسوب میشود.
اختلافنظرها به درون خاندان حاکم نیز کشیده شده و با محاکمات پرسر و صدای چهرههای دارای محبوبیت گسترده تقویت شده است. «طلال خالد الصباح»، وزیر کشور سابق و «شیخ احمد الفهد الصباح»، وزیر دفاع سابق، که هر دو از پایگاه مردمی قوی برخوردارند، قرار است این ماه محاکمه شوند. برای بسیاری از کویتیها، این صحنه بر این تصور تأکید میکند که این اقدام چیزی جز تسویه حساب جناحی تحت پوشش قانون نیست.
در این فضای ملتهب، پرونده «احمد محمد احمد یوسف» —پسر «شیخه حصه سعد عبدالله الصباح»— توجهها را به خود جلب کرده است. احمد پس از یک مشاجره لفظی با وزیر کشور —دست راست امیر— از تابعیت محروم شد. او برای حفظ امنیت خود ناگزیر به ترک وطن شده و اکنون در لبنان به سر میبرد، جایی که دور از مادر و مادربزرگش، «شیخه لطیفه» — که همواره مأمن عاطفی او بوده — زندگی سختی را تحمل میکند. با این حال، او تأکید میکند که مشکلات و رنجهای شخصیاش در مقایسه با زنان و مادران کویتی که تابعیت خود را از دست دادهاند، ناچیز است و همدردی عمیقی نسبت به وضعیت آنان ابراز میکند.
احمد در یک مصاحبه اختصاصی افشا کرد که با اسناد حساسی که به شرایط مرموز برکناری پدربزرگش در سال ۲۰۰۶ پرتو می افکند، از کویت فرار کرده است. او تأکید کرد که هدفش فقط ثبت حقیقت تاریخی است و نه به چالش کشیدن دولت.
در همین حال، منابع مخالف از یک «لیست انتقام» تهیهشده توسط مقامات کویتی خبر میدهند که نام ده فرد سرشناس، از جمله احمد محمد احمد یوسف، در آن هست. اقدامات تلافیجویانه که قبلاً انجام شده، شامل سلب تابعیت از همسران و کودکان مخالفان سیاسی است. این اقدام بیسابقه، زنان و کودکان بیگناه را به صرف داشتن نسبت خانوادگی با مخالفان سیاسی، بدون هیچ پناهگاهی در جهان رها کرده است.
مخالفان تبعیدی اکنون در کانادا، بریتانیا و فرانسه تحت شرایط سخت به سر میبرند و گزارشهایی شبیه به طرحهای فیلمهای جاسوسی وجود دارد: حسابهای بانکی مسدودشده، اتهامات جعلی، ناپدید شدن پس از سفر به خارج، و حتی ادعاهایی از استفاده از جادو علیه مخالفان. این شایعات، این تصور را تقویت میکند که دولت وارد یک درگیری داخلی بیسابقه شده است.
با تعلیق مجلس توسط امیر و مسدود کردن بخشهایی از قانون اساسی کویت برای چهار سال، انتخابات اتحادیه دانشجویی و تعاونیها نیز متوقف شده است. نمایندگان سابق مجلس به جرم «به چالش کشیدن امیر» در زندان به سر میبرند. نتیجه این تحولات، تشدید احساس بنبست و خفقان سیاسی است.
علیرغم جدی بودن وضعیت، واکنش بینالمللی کمرنگ بوده است. کویت یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان است، اما بحران داخلی آن توجه و اظهارنظر محدودی از خارج جلب کرده است. با این حال، ناظران هشدار میدهند که مرگ امیر سالخورده میتواند موجب فروپاشی اتحاد داخلی شود معادلات بینالمللی را تغییر دهد.
یک ناظر در واشنگتن خاطرنشان کرد: «در گذشته، کویتیها با پشتیبانی قدرتهای خارجی از نهادهای دموکراتیک خود دفاع میکردند. امروز آنها در ترس از سلب تابعیت گسترده زندگی میکنند، در حالی که ایالات متحده سکوت اختیار کرده است.»
یک وکیل مهاجرت نیز افزود: «کویت مدتهاست با مسئله بی دولتان «بدون» (بَدوین) و اختلافات تابعیت دست و پنجه نرم می کند، اما تحت حکومت امیر مشعل، وضعیت به شدت تشدید شده است. این موضوع نگرانیهای جدی حقوق بشری و خطر گسترش بیتابعیتی را در پی دارد.»
در حالی که عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی خود را به عنوان کانونهای پویای میزبان رویدادهای ورزشی و فرهنگی جهانی بازتعریف کردهاند، کویتیها به طور فزایندهای شاهد راکد شدن کشورشان، فقدان چشماندازی روشن و حرکت به سمت انزواگرایی محافظهکارانه هستند. نکته اینجاست که تلاش نظام برای حفظ «ثبات»، نتیجه عکس داده و کویت را بیش از هر زمان، شکننده رها کرده است. اکنون شهروندان کویتی با دو کابوس از دست دادن تابعیت و میهن خود مواجهند.
منبع: میدل ایست مانیتور
نظر شما