هنگامی که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه اجازه داد تا یوگنی پریگوژین پس از شورش در ماه ژوئن جان سالم به در برد، منتقدان در سراسر جهان به ضعف آشکار رهبری روسیه اشاره کردند و برخی حتی اغاز دوران پسا پوتین را پیش بینی نمودند
حالا با گذشته دو ماه، پریگوژین در یک سانحه مرموز هوایی بین مسکو و سن پترزبورگ جان خود را از دست داده، پوتین با خیال راحت در کرملین است و از پریگوژین به عنوان فردی بااستعداد یاد می کند که سرنوشت پیچیده ای داشت و اشتباهات زیادی مرتکب شد و رهبران واگنر سکوت اختیار کرده اند
مقامات آمریکا و دیگر کشورهای غربی از این گفتند که به احتمال زیاد هواپیما بر اثر انفجار سرنگون شده و چند نفر دیگر که نخواستند نامشان فاش شود، به ما گفتند پوتین دستور انهدام هواپیما را صادر کرده است
در روسیه ی تحت امر پوتین، توهین به رهبر نه بخشیده می شود و نه فراموش. بیش از دو دهه است که افرادی که تهدیدی علیه رهبری روسیه هستند، با تبعید، زندان و مرگ مواجه می شوند و به سرعت از قدرت کنار زده می شوند
این الگو از همان نخستین روزهای رهبری پوتین آغاز شد. بوریس برزوفسکی الیگارشی که در رسیدن پوتین به قدرت تأثیر بسزایی داشت، پس از اختلاف با او، به بریتانیا فرار کرد و پوتین با او به عنوان یک دشمن رفتار می کرد. میخائیل خودورکوفسکی الیگارش دیگری است که بیش از یک دهه در زندان بسر برد
اعضای سابق سرویس های امنیتی روسیه که به عنوان خائن شناخته می شدند، بدترین سرنوشت را داشتند؛ الکساندر لیتویننکو جاسوس سابق که علنا نحوه اداره کشور توسط پوتین را زیر سؤال برد، سال 2006 با رادیواکتیو مسموم شد. سرگئی وی پس از اینکه پوتین او را خائن نامید، سال 2018 مورد حمله با گاز اعصاب قرار گرفت و البته جان سالم به در برد
نمتسوف مبارزه مخالف پوتین سال 2015 روی پلی در نزدیکی کرملین کشته شد. الکسی ناوالنی فعال دموکراسی خواه پس از اینکه سال 2020 با یک عامل عصبی مسموم شد و زنده ماند، به زندان افتاد؛ این عامل عصبی علیه اسکریپال نیز استفاده شد
لحظه ای که پوتین پریگوژین را در 24 ژوئن به خیانت متهم کرد، سرنوشت او با علامت سؤال مواجه شد. استفاده از این واژه آگاهانه بود زیرا پوتین خیانت را عملی نابخشودنی می دانست
الکساندر باونوف از اعضای کارنگی نوشت که وقتی کلمه خائن توسط رهبر در چنین سیستمی به زبان می آید، باید عواقبی به همراه داشته باشد در غیر این صورت سیستم غیرقابل مدیریت است. عدم وجود نشانه هایی واضح مبنی بر مجازات پریگوژین و این مسئله که به نظر می رسید او آزادانه در روسیه می گردد، نشانه درماندگی و ضعف سیستم تفسیر می شد
شورش واگنر یکی از بزرگترین تهدیدات حکومت 23 ساله پوتین بود. پوتین با اشاره به اینکه «جاه طلبی ها و منافع شخصی منجر به خیانت شده» این حرکت را همچون خنجری دانست که از پشت به کشور و مردم زده شده است
پوتین طبق رویه پیشین خود در مواجهه با دشمنانش از ذکر نام پریگوژین خودداری کرد و در عین حال وعده مجازات سختی را داد
وقتی اعلام شد کرملین به توافقی با پریگوژین برای پایان دادن به شورش دست یافته و به موجب آن مزدوران واگنر و پریگوژین از اقدامات تنبیهی فرار می کنند و پریگوژین بدون پیگرد قانونی به بلاروس می رود، همگان متعجب شدند
برخی بستن چنین توافقی را اینگونه تفسیر کردند که کرملین همچنان به پریگوژین در آفریقا و اوکراین نیاز دارد؛ برخی دیگر نیز گفتند جنگجویان واگنر بسیار مسلح بودند و تهدیدی آنی و بسیار بزرگ برای کرملین به شمار می رفتند
با این حال برخی دیگر احتمال برخورد پوتین با پریگوژین را می دادند. در همین راستا بایدن ماه بعد از توافق در مورد پریگوژین گفت: «اگر من جای او بودم مراقب چیزی که می خوردم، بودم»
به مدت دو ماه پریگوژین در سکوت به سر برد و انتشار بیانیه های عمومی را متوقف کرد. پوتین نیز در این مدت کوشید تا هیبت این فرمانده را بشکند و امپرتوری تجاری اش را برچیند، او تأکید کرد که واگنر توسط روسیه تأمین مالی شده است. وزارت دفاع روسیه هم اعلام کرد زرادخانه وسیع تسلیحات نظامی این گروه را جمع اوری کرده است
بر اساس مصاحبه ای که رهبر روسیه با روزنامه کومرسانت انجام داد، پنج روز بعد از شورش در جریان دیدار با رهبران عالی واگنر در کرملین، پوتین از فرماندهان پرسید که آیا آماده نبرد تحت رهبری فرد دیگری هستند و انها به نشانه موافقت، سر تکان دادند
اواخر جولای پریگوژین در نشست سران روسیه و آفریقا در سن پترزبورگ ظاهر شد و ضمن رد این تصور که او به بلاروس تبعید می شود، این گمانه زنی را ایجاد کرد که وی نفوذ خود را به عنوان فرمانده نظامی روسیه در آفریقا حفظ کرده است
وی در ویدئویی که اوایل هفته منتشر شد، این ایده را تقویت کرد؛ او گفت که جنگنده های واگنر در حال انجام عملیات جستجو و شناسایی در آفریقا هستند. اما مدتی نگذشت که جت شخصی وی حین پرواز از مسکو به سن پترزبورگ سقوط کرد
این درحالی است که رهبران نظامی روسیه –وزیر دفاع شویگو و رئیس ستاد کل ارتش گراسیموف- که پریگوژین در شورش خود آنها را هدف قرار داده بود، هنوز در قدرت هستند و پوتین به طور مرتب از نیروهای مسلح روسیه به دلیل دستاوردهایشان در اوکراین تمجید می کند
قدرت گیری پوتین و آینده مبهم واگنر، با مرگ پریگوژین
شورش واگنر باعث شد پوتین در دوران حکومت 25 ساله اش ضعیف تر از همیشه به نظر برسد ولی دو ماه پس از آن شورش، با مرگ پریگوژین، آینده واگنر در ابهام قرار گرفته و پوتین بار دیگر قدرت خود را به رخ مخالفان کشیده است
واگنر در جنگ اوکراین نقش اساسی داشت و هنوز هم در سراسر آفریقا و خاورمیانه مستقر و فعال است
مقامات روسی تا پنجشنبه شب به طور رسمی درگذشت پریگوژین را اعلام نکرده بودند. سرویس هوانوردی فدرال روسیه روز چهارشنبه گزارش داد که پریگوژین و اوتکین در فهرست مسافران جت خصوصی امبرائر بودند که سقوط کرد و همه ده سرنشینش کشته شدند
ژنرال پاتریک رایدر سخنگوی پنتاگون از پرداختن به اینکه آیا دولت آمریکا معتقد است رهبر واگنر ترور شده خودداری کرد و گفت «ما به ارزیابی وضعیت ادامه می دهیم»
دیگر مقامات آمریکایی گفتند که اطلاعات اولیه به احتمال انفجار در هواپیما اشاره دارد. به گفته آنها هیچ نشانه ای مبنی بر اینکه جت توسط موشک سرنگون شده وجود ندارد
اجساد کشته شدگان از جمله سه خدمه برای تجزیه و تحلیل به پزشکی قانونی منتقل شد و پلیس دسترسی به محل سقوط را مسدود کرد. رسانه های محلی گزارش دادند که شاهدان عینی از دو انفجار قبل از سقوط هواپیما خبر دادند
تحلیلگران غربی می گویند باتوجه به عدم شفافیت و ماهیت سیاسی تحقیقات جنایی روسیه، ممکن است علت سقوط هرگز مشخص نشود
سرگئی مارکوف تحلیلگر طرفدار کرملین گفت: «پوتین دید که بخش بزرگی از جامعه روسیه معتقد است شاید پوتین قاتل پریگوژین باشد. این باعث نگرانی او شد؛ بنابراین مجبور شد به تلویزیون بیاید و چند کلمه مثبت در مورد پریگوژین بگوید»
سرویس خبری پریگوژین از زمان شورش او در ماه ژوئن -که در آن جنگجویان واگنر یک مقر نظامی را در جنوب روسیه اشغال کردند و با توافقی که با میانجیگری رهبر بلاروس بدست امد، عقب نشینی کردند- سکوت کرده است
در فاصله بین توافق و مرگ، پریگوژین بین روسیه و بلاروس –پایگاه نیروهای در تبعید واگنر- در تردد بود و حتی به فعالیت خود در آفریقا ادامه داد
یک کانال تلگرامی روسی نوشت که روز پنجشنبه دولت روسیه تدابیر امنیتی را تشدید کرد، پلیس به سراغ خانواده های اعضای واگنر رفت و از آنها در مورد شورش احتمالی جدید بازجویی کرد؛ همچنین در روستوف گارد ملی و پلیس در حالت آماده باش بودند
به گفته تاتیانا استانوایا تحلیلگر روسیه در پاریس: «پوتین دلیل محکمی برای مرگ پریگوژین داشت .گرچه هنوز مشخص نیست چه اتفاقی افتاده ولی او اکنون شبیه فردی است که دشمن خود را ریشه کن کرده است؛ بنابراین حتی اگر این کار را انجام نداده باشد، هیچ تلاشی برای از بین رفتن این نگاه نمی کند»
برای بسیاری از نخبگان روسیه سقوط این هواپیما تأکیدی بود بر اینکه رئیس جمهور اوضاع را در کنترل دارد و نیز پیامدهای شوم خیانت در یک کشور استبدادی را –که سابقه ای طولانی در کشتن، زندانی نمودن و مسموم کردن منتقدان دارد - نشان داد
به گفته استانوایا بسیاری از نخبگان انتقام گرفتن پوتین را منطقی می دانستند. کار سازمان امنیتی تندرو روسیه معروف به سیلوویکی سرکوب کسانی است که رئیس جمهور را به چالش می کشند
پس از شورش، پوتین دچار تردید و سردرگمی بود ولی بالاخره برای احیای اقتدار آسیب دیده خود حرکت کرد. چندین ژنرال بلندپایه روسی که به پریگوژین نزدیک بودند یا به صراحت درباره شکست های روسیه صحبت کرده بودند، از کار برکنار شدند؛ از جمله آنها ژنرال سرگئی سوروویکن بود که به دلیل تاکتیک های بی رحمانه اش در سوریه و اوکراین به آرماگدون معروف بود
پوتین در کنار رهبران نامحبوب وزارت دفاع روسیه –وزیر دفاع سرگئی شویگو و رئیس ستاد کل ارتش والی گراسیموف- ایستاد
به گفته کارشناسان بدون پریگوژین، اوتکین و دیگر رهبران کلیدی، واگنر ممکن است به زودی سقوط کند و حتمالا افراد نزدیک به کرملین فعالیت های این گروه را در آفریقا و خاورمیانه در دست می گیرند
جلوه های کوچکی از حمایت از پریگوژین در سن پترزبورگ و مکان های دیگر دیده شد اما هیچ نشانه ای از شورش یا اعتراضات جدید در حمایت از وی وجود نداشت
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما