احیای داعش خراسان در ترکیه، چرا و چگونه

28 ژانویه ترکیه شاهد اولین حمله داعش پس از هفت سال آرامش بود. دو تروریست مسلح، به کلیسای سانتا ماریا در استانبول حمله کردند و یک شهروند ترکیه را کشتند. متعاقب این حمله، حمزه خلیکوف شهروند تاجیکستانی و دیوید تندویف اهل روسیه، شناسایی و دستگیر شدند و 45 تن دیگر نیز به اتهام ارتباط با این سازمان جهادی مورد بازداشت قرار گرفتند. درحالی که شاخه ترکیه ای داعش مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت، نشانه ها گویای این بود که طراح اصلی عملیات، داعش خراسان بوده است. حضور نیروهایی از آسیای میانه در این حمله، مهمترین نشانه دست داشتن داعش خراسان بود. مشارکت تروریست هایی از آسیای مرکزی در حملات داعش در ترکیه، امر جدیدی نیست –در گذشته تروریست های اهل آسیای میانه چندین حمله مرگبار در ترکیه انجام داده اند- ولی در دو سال اخیر می توان دید که تلاش داعش خراسان برای انجام حملات در ترکیه بیشتر و آشکارتر شده است

حمله اخیر به کلیسای استانبول، اولین حمله داعش در ترکیه پس از حمله این گروه در 1 ژانویه 2017 در استانبول بود که در آن تیراندازی در یک کلوپ شبانه 39 کشته برجای گذاشت. حمله به کلوپ آخرین مورد از یک رشته حملات خونین بود؛ داعش از طریق ستیزه جویان آسیای مرکزی، سال 2016 به فرودگاه بین المللی استانبول حمله کرد و طی حملاتی که در سالهای 2014 تا 2017 انجام داد، صدها نفر را کشت

داعش خراسان علیه ترکیه وارد عمل می شود

نخستین نشانه مبنی بر وجود داعش خراسان در ترکیه به 22 نوامبر 2021 باز می گردد. در آن زمان تمام دارایی های عصمت خلوزی به اتهام انتقال پول برای داعش توقیف شد. پس از آن داعش خراسان بیانیه هایی صادر کرد که نشان می داد این گروه تهدیدات خود را علیه ترکیه افزایش داده است

بررسی یک مکالمه رمزگذاری شده، نشان می داد که 21 ژانویه، یک هفته قبل از حمله به کلیسای استانبول، دو ستیزه جوی تاجیک درباره اینکه دولت های تاجیکستان و ترکیه هر دو دشمن اسلام هستند، بحث می کردند و از اینکه ترکیه شبه نظامیان تاجیک را اخراج و به تاجیکستان فرستاده خشمگین بودند. بر اساس این مکالمه، شبه نظامیان اخراج شده توسط گروه هیأت تحریر شام (گروه جهادی مسلط بر استان ادلب سوریه) دستگیر و به ترکیه تحویل داده شده بودند.

شاخه تاجیک داعش خراسان اغلب از ترکیه به خاطر کمک به کشورهای آسیای مرکزی در مبارزه با داعش، انتقاد می کند. از سوی دیگر پیشنهاد ترکیه برای حفاظت از برخی از چهره های اسلامگرای تندرویی که رقیب داعش هستند، از جمله عبدالله ظفر، صدیق سمرقندی و یوسف داورون، خشم شاخه ازبکی داعش را برانگیخته است

همزمان با افزایش تهدید داعش علیه ترکیه، عملیات امنیتی ترکیه نیز علیه داعش خراسان تشدید شده و بیش از دهها شبه نظامی مظنون به همکاری با داعش در دو سال گذشته بازداشت شده اند

در میان بازداشت شدگان شمیل حکمتوف شبه نظامی تاجیک عضو داعش است که سال گذشته به اتهام انتقال دو میلیون دلار برای داعش در استانبول دستگیر شد. دستگیری حکمتوف نشان دهنده فعالیت های مالی سطح بالای داعش خراسان در ترکیه است. بر اساس گزارش شورای امنیت سازمان ملل، تراکنش های مالی بین افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و ترکیه اغلب از طریق داعش تاجیکستان و ترکیه انجام می شود

این گزارش همچنین به رفت و آمد مکرر شبه نظامیان از افغانستان به ترکیه و بالعکس اشاره دارد. به گفته مقامات ایران، بمب گذاران انتحاری حمله 3 ژانویه در کرمان که نزدیک به 100 نفر را کشتند، نیز اتباع تاجیک بودند که از طریق ترکیه به افغانستان سفر کرده و در آنجا آموزش و دستورالعمل های حمله را دریافت کرده بودند

ظهور جهادی های تاجیک

اکنون ترکیه در تلاش است تا مرز 911 کیلومتری خود با سوریه را با بلوک های سیمانی ببندد؛ همچنین درحال کار روی نظارت بر گذرگاه مرزی از طریق دوربین های حرارتی است تا به طور کامل جلوی عبور غیرقانونی از سوریه به ترکیه را بگیرد. در داخل، رهبر داعشِ ترکیه قاسم گولر سال 2022 دستگیر شد و ساختار این شبکه در ترکیه افشا گشت

یکی از اعضای داعش، سال 2023 در گفتگو با ما گفت: «فکر می کردم کاملا مخفیانه در سوریه فعالیت می کنم اما به محض بازگشت به ترکیه، دستگیر شدم. آنها با ذکر جزئیات به من گفتند که در منطقه چه می کردم. شوکه شدم؛ هرگز فکر نمی کردم که سازمان اطلاعاتی ترکیه بتواند به این اطلاعات دست یابد»

مشکل شدن عبور از سوریه و عراق به ترکیه به دلیل تشدید اقدامات مرزی و افشای شبکه داعش در ترکیه، این گروه را وادار کرد تا مسیر جدیدی را برای انجام فعالیت خود در ترکیه امتحان کند و همین امر منجر به ظهور داعش خراسان شد

ترکیه به عنوان بخشی از سیاست خود برای بهبود روابطش با اقوام ترک آسیای مرکزی، فرصت های شغلی و تحصیلی به شهروندان این کشورها ارائه داد. رشد سریع تعداد شهروندان آسیای مرکزی در ترکیه، توجه داعش را به خود جلب کرد و باعث شد که داعش بخش زیادی از فعالیت های خود در ترکیه را به شاخه خراسان واگذار کند

اکثریت حدود صدنفری که سال گذشته به دلیل ارتباط با داعش بازداشت شدند، عرب یا ترک نیستند بلکه اتباع کشورهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان هستند

روابط ترکیه و دولت افغانستان به رهبری طالبان –که داعش را رقیب خود می داند- نیز یکی از نگرانی های داعش و داعش خراسان بوده است. هر دوی انها طالبان و هیأت تحریر شام در سوریه را نیروهای نیابتی قدرت های منطقه و جهان برای مبارزه با خود می دانند. شاخه ترکیه ای داعش مدتهاست که دولت ترکیه را به همکاری با هیأت تحریر شام برای مقابله با داعش سوریه، متهم می کند

شاخک های داعش به اروپا می رسند

سرکوب داعش خراسان توسط ایران پس از بمب گذاری های انتحاری 3 ژانویه، از وجود شبکه ای از تروریست های عمدتا افغانی و تاجیک که از ترکیه و ایران به افغانستان منتهی می شد، پرده برداری کرد. ولی شاخک های این گروه تروریستی فراتر از منطقه گسترش یافته و به اروپا نیز رسیده است. در ژوئیه 2023 یک سلول داعش خراسان در المان و هلند متشکل از اتباع تاجیکستان، ترکمنستان و قرقیزستان منهدم شد؛ همچنین ماه دسامبر چند تبعه تاجیک عضو داعش خراسان در وین اتریش دستگیر شدند

به این ترتیب حضور و فعالیت نیروهای داعش در آسیای مرکزی، ایران، ترکیه و اروپا روز به روز بیشتر شده و ظرفیت این گروه جهادی برای انجام عملیات بیشتر در خارج از منطقه از جمله در غرب، توسعه پیدا می کند

منبع: المانیتور

ترکیه، پایگاه داعش خراسان

بر اساس اطلاعات سازمان ملل، دفتر تحقیقات فدرال و اسناد قضائی ترکیه، داعش خراسان از خاک ترکیه برای انتقال سلاح، تدارکات، شناسایی اهداف و انجام حملات تروریستی استفاده می کند

گزارش تیم ناظر سازمان ملل نشان می دهد که داعش خراسان –به عنوان مهمترین تهدید تروریستی حال حاضر کشورهای آسیای مرکزی، ترکیه و کشورهای همسایه- در بین 4000 تا 6000 جنگجوی خود، اتباع ترکیه را نیز دارد

داعش خراسان علاوه بر شهروندان ترکیه، افرادی را از افغانستان، آذربایجان، ایران، پاکستان، روسیه و کشورهای آسیای میانه به خدمت گرفته است. علاوه بر این تعداد کمی از ستیزه جویان عرب که سال 2022 از سوریه به افغانستان سفر کردند، به داعش خراسان پیوستند

اطلاعات سازمان قضائی ترکیه جزئیات بیشتری را در مورد نحوه استفاده داعش خراسان از خاک این کشور برای تدارکات، انتقال جنگجویان، بدست آوردن اسناد جعلی، ترتیب دادن خانه های امن و تهیه تسلیحات و مواد منفجره برای انجام حملات تروریستی، ارائه می دهد

بر اساس بیانیه پلیس مبارزه با تروریسم ترکیه، فرمانده داعش خراسان که در این کشور دستگیر شده، یک تبعه قرقیزستانی 45 ساله است که اصالت تاجیکی دارد؛ اسمی از او برده نشده ولی با حروف اول A.C شناخته می شود. در این بیانیه همچنین آمده است که داعش خراسان برای حمله به کنسولگری های سوئد و هلند و کنیسه ها و کلیساهای استانبول برنامه هایی داشته است. A.C پس از بازداشت اعتراف کرده که سفر بمب گذاران انتحاری از روسیه، اروپا، آسیای مرکزی و افغانستان به ترکیه، و نیز جابه جایی پول، اسلحه و مواد منفجره را تسهیل می کرده است

اعضای داعش خراسان بعد از ورود به ترکیه، در هتل های منطقه فاتح در استانبول و خانه های امن در استان های مختلف ترکیه اسکان داده می شدند. برای تسهیل سفر به افغانستان از طریق ایران، پاسپورت ها و مدارک هویتی جعلی افغانی در اختیار آنها گذاشته می شد و تهیه این مدارک جعلی در ترکیه، سوریه و افغانستان صورت می گرفت

به گفته  A.C جلبیب کابلی عامل بمب گذاری انتحاری مسجد شیعیان در پیشاور پاکستان در مارس 2022 که منجر به کشته شدن 63 نفر شد، در یک خانه امن در ترکیه اقامت داشت. کابلی به همراه سه شبه نظامی دیگر قبل از اینکه از طریق ایران به افغانستان بروند، در ترکیه بودند. دسامبر 2021 A.C دستوراتی را از رهبر داعش خراسان دریافت کرد مبنی بر اینکه خانه ای را در غرب استانبول در منطقه ازمیت اجاره کند و سه شهروند قرقیزستان و یک شهروند تاجیک را که همگی مشتاق انجام عملیات انتحاری بودند، از فرودگاه به آن خانه ببرد. آنها با استفاده از اوراق هویتی جعلی افغانی از طریق استان وان و با کمک قاچاقچیان، وارد ایران شدند

طبق ادعای A.C دستور حمله انتحاری به مسجد شیعیان پیشاور را رستم مهاجر مسئول هماهنگی حملات داعش خراسان صادر نمود؛ ولی به گفته اداره مبارزه با تروریسم پاکستان، حسن شاه یکی از فرماندهان داعش خراسان مغز متفکر حمله به مسجد شیعیان بود. شاه و یک بمب گذار انتحاری دیگر، در عملیات سازمان اطلاعاتی پاکستان در 14 مه 2022 کشته شدند. می توان گفت که مهاجر و شاه هر دو در برنامه ریزی حمله نقش داشتند و هرکدام نقش های متفاوتی را ایفا کردند.

گزارش دستگاه قضائی ترکیه نشان می دهد که داعش خراسان بعد از حادثه سوزاندن قران در استکهلم در سال 2022 حملات تروریستی را علیه کنسولگری های سوئد و هلند در استانبول طراحی کرده بود. ظاهرا مهاجر از افغانستان دستور این حمله را صادر کرده بود. یک آذری و دو چچنی که در یک خانه امن در ترکیه پناه گرفته بودند، مأمور شدند تا این حمله را انجام دهند. نیروهای داعش از ساختمان های اطراف، کنسولگری را زیر نظر گرفته و عکس و فیلم هایی از آن تهیه کردند و به مقر داعش خراسان در افغانستان فرستادند. یادداشت های بدست آمده از این گروه نشان می دهد که داعش خراسان امنیت اطراف ساختمان کنسولگری سوئد را ضعیف تشخیص دادند –تنها دو نگهبان مقابل درب کنسولگری مستقر بودند- و به این نتیجه رسیدند که می توانند به زور وارد ساختمان شده و آن را منفجر کنند

اما داعش خراسان در ترکیه در تهیه  AK-47، مواد منفجره و مهمات لازم برای حمله به کنسولگری سوئد، با مشکلاتی مواجه شد و مجبور شد در نقشه خود تجدیدنظر کند. در نهایت عملیات به دلیل نگرانی در مورد درز احتمالی آن، لغو شد. بر اساس اطلاعاتی که A.C در اختیار پلیس ترکیه گذاشته، احتمالا سه عامل انتحاری داعش برای حمله به کنسولگری، به اروپا منتقل شده اند

اظهارات A.C نشان می دهد که ترکیه به مدت یک دهه مرکز لجستیکی شبکه جهانی داعش بوده است. A.C که یک تاجر باتجربه است، سال 2014 درحالی که در قرقیزستان به تجارت مشغول بود، به داعش پیوست. سال 2015 به دستور رهبر داعش از روسیه به ایران و از آنجا به ترکیه رفت؛ او با اجاره یک خانه در منطقه سفاکوی استانبول، میزبان دیگر شبه نظامیان داعش شد. نقش او این بود از اندسته از اعضای داعش که به ترکیه می امدند، استقبال کند، زمینه اسکان موقت آنها را فراهم سازد و امکان سفر به سوریه و دیگر کشورها را برای آنها فراهم کند

A.C پس از مدتی اقامت در ترکیه، توسط پلیس دستگیر و به مصر تبعید شد. او متعاقبا به اوکراین رفت و سه ماه آنجا ماند؛ پس از ان با نام جعلی فرخ صفروف و با پاسپورت جعلی به ترکیه بازگشت. وی در خانه امن داعش در سفاکوی استانبول مستقر شد و در تمام این مدت از طریق تلگرام با رهبری داعش خراسان ارتباط داشت

سال 2022 همسر و فرزندانش را از تاجیکستان به ترکیه آورد و خانه ای در منطقه مال تپه استانبول اجاره کرد. داعش به حسابی که A.C در بانک SberBank داشت، وجوهی را حواله کرد؛ این پول حقوق و هزینه های اعضای داعش را پوشش می داد

با گذشت زمان و شکست در چند عملیات، بین A.C و داعش خراسان در افغانستان اختلاف پیش آمد. A.C تصمیم گرفت اطلاعاتی را که در مورد عملیات داعش خراسان داشت، افشا کند و کنسولگری قرقیزستان را از نیت خود اگاه نماید. یکی از دیپلمات های کنسولگری دوبار با او دیدار کرد و افسر امنیت ملی قرقیزستان در بیشکک تلفنی با او گفتگو نمود. به این ترتیب A.C توسط پلیس ترکیه بازداشت شد و اطلاعات خود را از داعش خراسان در اختیار انها گذاشت

اطلاعات او از جمله شامل هویت یک مرد تاجیک به نام عبدالکریم عبدالله ملقب به بلال بود که سال 2010- 2011 در افغانستان آموزش استفاده از اسلحه، مواد منفجره و ساخت سم دیده بود. بلال سال 2015 توسط ارتش آمریکا بازداشت شد و بعد از یکسال زندان، آزاد گشت و توسط داعش به ترکیه فرستاده شد. سه ماه در ترکیه سکونت داشت و سپس برای پیوستن به داعش به سوریه رفت؛ بر اساس آخرین اطلاعات بدست آمده، گمان می رود او هنوز در ترکیه باشد

بر اساس این اطلاعات بلال و عبدالقادر ماشاریپوف دوست بودند و نزد یک عالم دینی تعلیم دیده بودند. ماشاریپوف سال 2017 حمله به کلوپ شبانه در شب سال نو در استانبول را انجام داد؛ دادگاه ترکیه سال 2020 ماشاریپوف را به حبس ابد محکوم کرد

از دیگر چهره هایی که A.C آن را افشا نمود، مسئول قاچاق داعش از سوریه به افغانستان از طریق ترکیه بود. او که انس نام داشت شهروند تاجیک بود و دو خانه امن در منطقه بایرامپاشا و پندیک استانبول داشت. وی با هماهنگی با ابو ادریس عامل داعش در سوریه، تروریست ها را از سوریه به ترکیه منتقل می کرد

قابل ذکر است که A.C پس از بازداشت اولیه خود در ترکیه، به سرعت آزاد شد. این الگو را می توان در مورد بسیاری از تروریست های داعش که توسط پلیس ترکیه بازداشت می شوند، دید. اغلب آنها به سرعت آزاد یا اخراج می شوند و یا احکام خفیف دریافت می کنند؛ این امر آنها را قادر می سازد تا فعالیت های خود را در شبکه داعش به سرعت از سربگیرند. برخی از مظنونان داعش در حمله به کلیسای سانتا ماریا در استانبول، قبلا توسط پلیس ترکیه بازداشت و آزاد شده بودند

الیاس ایناژایوف اهل چچن که متهم به دست داشتن در حمله به کلیسا شده، 1 ژانویه 2016 در ارتباط با حمله داعش به فرودگاه استانبول که منجر به کشته شدن 45 نفر شد، دستگیر شده بود ولی به سرعت آزاد شد، به داعش سوریه پیوست و به ترکیه بازگشت. همچنین اندره گوزون تبعه مولداوی که به دلیل ارتباط با عاملان حمله به کلیسا بازداشت شده، سال 2017 در آنتالیا دستگیر شد و پس از مدت کوتاهی آزاد گشت

عاملان حمله به کلیسا، حمزه 24 ساله اهل تاجیکستان و دیوید تاندویف 37 ساله اهل روسیه و تاجیک الاصل بودند که ظرف ده ساعت توسط پلیس ترکیه بازداشت شدند؛ امری که نشان می داد مقامات نسبت به آنها شناخت قبلی داشته اند. هردو مرد در چهار سال گذشته در ترکیه زندگی می کردند و با داعش خراسان در ارتباط بودند

مقامات ترکیه در 24 ساعت پس از حمله به کلیسا، 51 مظنون را دستگیر کردند که اغلب آنها تاجیک بوده اند. از این تعداد 26 نفر تبعید شدند و 34 نفر برای محاکمه به دادگاه معرفی شدند؛ دادگاه به آزادی 9 نفر از آنها تحت نظارت قضائی و زندانی شدن 25 تن دیگر حکم داد. در 3 فوریه نیز پلیس 17 مظنون دیگر را در ارتباط با حمله به کلیسا و ظن عضویت در داعش خراسان بازداشت کرد

منطقه گوورجینتپه در باشاک شهیر محل استقرار شبکه های جهادی به ویژه آنهایی است که با داعش مرتبط هستند. حدود 10000 شهروند تاجیک، افغان، ازبک، و سوری در این منطقه زندگی می کنند. پلیس ترکیه هر ماه تقریبا دو حمله به این منطقه انجام می دهد

علاوه بر این منطقه، داعش از دهها محله دیگر در استانبول که محل سکونت جوامع مهاجر است، استفاده می کند تا سلول های خود را پنهان نموده و از نظارت مقامات ترکیه فرار کند. مناطق فاتح ملا، نوری پاشا، سومر، یشیل تپه، زیتون بورنو، سانجاک تپه، شفا، پندیک، آتیکالی و توزلا از جمله این مناطق هستند. تقریبا نیمی از عملیات پلیس ترکیه علیه داعش، در استانبول انجام می شود.

پس از حمله به کلیسا، رسانه های نزدیک به دولت کوشیدند تا توجهات را از شکست دولت اسلامگرای اردوغان در جلوگیری از حملات منحرف کنند. این رسانه ها تئوری های توطئه را مطرح کردند و سعی کردند نشان دهند که سرویس های اطلاعاتی خارجی پشت این حملات هستند. برای مثال روزنامه حریت مقاله ای منتشر کرد و در آن داعش را سازمانی نیابتی دانست و ندیم شنر از مفسران نزدیک به دولت، موساد را پشت این حمله خواند

ولی علیرغم این تلاش ها به وضوح روشن است که داعش و شاخه آن در خراسان، ترکیه را به مرکز لجستیکی برای انجام حملات خود تبدیل کرده اند

منبع: نوردیک مانیتور

مترجم: فاطمه رادمهر