ادامه تنش در روابط ایران و عربستان

سال گذشته ایران و عربستان پس از هفت سال قطع رابطه، بر سر برقراری روابط دیپلماتیک توافق کردند، اقدام به بازگشایی سفارت خانه ها و مبادله سفیر نمودند، لحن دو کشور از خصمانه به محتاطانه تغییر کرد و چندین بار در سطوح بالا با یکدیگر دیدار کردند. سفر ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران به ریاض در ماه نوامبر، نخستین دیدار یک رئیس جمهور ایران در یازده سال گذشته از ریاض بود. دو کشور همچنین برای جلوگیری از تشدید جنگ غزه و کشیده شدن آن به یک درگیری منطقه ای و ادامه مذاکرات صلح سعودی با حوثیها، گفتگوهایی انجام دادند

علیرغم همه این دستاوردهای اولیه دیپلماتیک، عربستان و ایران هنوز در هیچ زمینه ای توافقی امضا نکرده اند؛ چه رسد به اجرای آن. وزرای خارجه، دارایی و اقتصاد دو کشور جلسات متعددی را برای احیای موافقتنامه 1998 و همکاری در همه زمینه ها و نیز موافقتنامه امنیتی 2001 برگزار کرده اند؛ ولی این مذاکرات نه تنها تاکنون هیچ نتیجه ای نداشته، که مسائل جدیدی برای چانه زنی بین دو طرف پیدا شده است

در نشستی که 12 نوامبر با حضور 57 عضو سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب در ریاض برگزار شد، عربستان از تلاش های ایران برای بسیج حمایت نظامی از حماس در جنگ با اسرائیل و فشار بر شش کشور مصر، اردن، امارات، بحرین، سودان و مراکش برای قطع رابطه با اسرائیل، جلوگیری نمود

رئیسی و محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در جریان این نشست، با یکدیگر دیدار داشتند و با گفتگو در مورد زمینه های مختلف همکاری از جمله سرمایه گذاری سعودی در اقتصاد تحت تحریم ایران، تاریخ ساز شدند. محمد الجدان وزیر دارایی عربستان یک بار اعلام کرد که کمک های مالی و اقتصادی عربستان به ایران می تواند به سرعت اتفاق افتد؛ اما بن سلمان به رئیسی گفت که پیش نیاز این امر توقف فعالیت متحدان و نیابتی های ایران در منطقه است

عربستان همچنین سیگنال هایی فرستاده است تا نارضایتی خود را از رفتار ایران در قبال توافق عادی سازی کشورهای عربی و اسرائیل نشان دهد. به عنوان مثال مقامات دو کشور ماه ژانویه به توافقی دست یافتند تا ایرانیان پس از هفت سال وقفه، مراسم حج عمره را در مکه به جا آورند؛ ولی اواسط فوریه تهران اعلام نمود که برنامه سفر 30000 ایرانی به دلیل اختلافات فنی بر سر مجوز پرواز لغو شده است. هیچ یک از طرفین توضیح ندادند که این به چه معناست و چه زمانی ممکن است مشکل حل شود

در همین حال با دوباره شعله ور شدن مناقشه قدیمی بین ایران و کویت بر سر میدان نفت و گاز دوره در شمال خلیج فارس، عربستان از به رسمیت شناختن ادعاهای ایران در مورد سهم 40 درصدی این ذخایر خودداری کرد. ماه ژوئیه عربستان اعلام کرد که این کشور در کنار کویت از حقوق کامل در میدان دوره برخوردار هستند و هر شش پادشاهی عرب خلیح فارس نیز در آخرین نشست سران خود در دسامبر، این موضع را تأیید کردند

دو نقطه کانونی که می تواند تهدید کننده روابط جدید ایران و عربستان باشد، یمن و لبنان است. حوثی ها همچنان به شلیک موشک ها و پهپادهای ایرانی به سمت کشتی های تجاری درحال تردد در دریای سرخ ادامه می دهند، تا حمایت خود را از حماس نشان دهند. این حملات طرح عربستان را برای توسعه اقتصادی غیرنفتی –که تا حد زیادی بر دریای سرخ متمرکز است- تهدید می کند. این طرح شامل راه اندازی یک شهرک توریستی جدید شامل سه استراحتگاه مجلل و یک کشتی کروز می شود و نیز ساخت یک شهر فوق مدرن به ارزش 500 میلیارد دلار را در بر می گیرد

تاکنون هیچ نشانه ای مبنی بر اینکه ایران کاری برای تحت فشار گذاشتن حوثی ها برای توقف حملات خود به کشتی های بین المللی در دریای سرخ انجام داده، وجود ندارد. حوثی ها مداخله و نقش ایران را در حملات خود رد می کنند و می گویند قصد ندارند درگیری را فراتر از حمایت خود از حماس گسترش دهند. در سوی مقابل هم عربستان به گروه ویژه دریای سرخ به رهبری آمریکا برای مقابله با حملات حوثی ها به کشتی ها نپیوست، تا از به خطر انداختن مذاکرات صلح خود با حوثی ها خودداری کند

در لبنان حزب الله به تبادل آتش با اسرائیل ادامه می دهد. نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل هر روز تهدید می کند که برای عقب راندن حزب الله از مرز و ایجاد یک منطقه حائل، حمله ای تمام عیار انجام خواهد داد. حزب الله نیز تهدید می کند که با زرادخانه بزرگ موشک های خود که با حمایت تهران بدست آورده، اسرائیل را هدف خواهد گرفت. ایران نگران گسترده تر شدن تنش ها و حمله مستقیم اسرائیل و امریکا به خود است و برای جلوگیری از این امر مرتبا با حزب الله گفتگو می کند

سعودی ها لبنان را میدان آزمایش عزم جدی ایران برای بهبود روابط با خود می دانند. از دید آنها اگر ایران با روی کار آمدن رئیس جمهور جدیدی در لبنان که به تهران وابسته نیست رضایت دهد، به این معناست که برای عادی سازی روابطش با ریاض اهمیت قائل شده است. لبنان در پانزده ماه گذشته بدون دولت بوده است زیرا نتوانسته بر اساس قانون اساسی یک مسیحی مارونی را به ریاست جمهوری انتخاب کند. نامزد مورد حمایت حزب الله (متحد ایران) سلیمان فرنجیه است که آرای کافی را برای انتخاب شدن در پارلمان ندارد؛ جهاد ازعور هم نامزد مخالفان است که هم اکنون به عنوان یک تکنوکرات ارشد در صندوق بین المللی پول کار می کند. تاکنون هیچ نشانه ای مبنی بر سازش از سوی ایران و حزب الله در این خصوص دیده نشده است

آتش زیادی در سراسر منطقه خاورمیانه برپاست و عربستان و ایران می ترسند که این آتش دامن آنها را بگیرد؛ ولی حقیقت این است که منافع دو کشور و متحدانشان در تضاد با یکدیگر قرار دارند. بنابراین درک اینکه چگونه عادی سازی روابط دیپلماتیک، به زودی منجر به تنش زدایی اساسی خواهد شد دشوار است

منبع: مرکز ویلسون

مترجم: فاطمه رادمهر