انتخابات پارلمانی در کویت و ناکامی شیعیان

دستاورد شیعیان کویت از انتخابات پارلمانی اخیر این کشور 6 کرسی بود یعنی 3 کرسی کمتر از دوره قبل و تنها 9 درصد از کل پارلمان، سوال مهم این است که آیا واقعا تمام داشته‌های شیعیان کویت 6 کرسی پارلمانی است؟

در میان کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، می توان گفت، کشور کویت از حیث آگاهی و رشد سیاسی از وضعیت بهتری برخوردار است و همین موضوع موجب شده، شیعیان در این کشور که عمدتا ادامه جغرافیای شیعیان جنوب عراق و شیعیان خوزستان ایران می باشند، به عنوان مهمترین اقلیت دینی،‌ همواره نقش مهمی در ساختار سیاسی ایفا کنند.

علی رغم ممنوع بودن فعالیت رسمی احزاب، کویت حضور و فعالیت گروه های مختلف را می پذیرد. در این بین نباید نقش واهمیت طبقه روشنفکر حاکم در کویت را نادیده گرفت، زیرا در صورت عدم وجود این طبقه، فعالیت این گروه ها که بخشی از آنها تشکل های شیعی هستند و به تبع آن امکان احراز مقام های نسبتا حساس و مهم در ساختار سیاسی ممکن نمی شد.

اگرچه قانون اساسی کویت به حاکمیت دولتی اسلامی در این کشور تصریح کرده، اما در آن اشاره ای به مذهب نشده تا حاکمیت سیاسی به فرقه و مذهب خاصی محدود و منوط نشود. این موضوع یکی از مهمترین دلایل افزایش حضور شیعیان کویت در سال های اخیر بوده است.

البته عوامل دیگری نیز به استمرار و افزایش حضور شیعیان در عرصه سیاسی کویت کمک کرده است که می توان آنها را در موارد زیر ملاحظه کرد:

- اکثریت مالکی مذهب بودن مردم کویت

- دوری از ساختار سیاسی قبیله ای

-حضور گسترده گروه های مهاجر (حدود 60 درصد جمعیت کویت مهاجر یا غیر بومی هستند)

- گرایش نظام سیاسی حاکم به نظام مشروطه سلطنتی

- حضور اثرگذار و پر رنگ ایرانیان مهاجر در عرصه سیاسی و اقتصادی   

- وضعیت مناسب اقتصادی

تمام این عوامل همان گونه که گفته شد، موقعیت متمایزی را برای شیعیان کویت در مقایسه با شیعیان دیگر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس رقم زده و زمینه استمرار فعالیت و حضور آنها را در صحنه سیاسی از جمله پارلمان را فراهم کرده است.

پارلمان کویت، حضور شیعیان

مجلس ملی یا پارلمان (مجلس ‌الامه) کویت با 50 نماینده در ژوئیه سال 1963 میلادی تشکیل و شیخ «صباح سالم الصباح» به نخست وزیری کویت منصوب شد. با فوت شیخ صباح سالم الصباح در سال 1977 شیخ «جابر الاحمد الجابر الصباح» به قدرت رسید.

بر اساس قانون اساسی کنونی کویت، نظام حکومتی این کشور از سه قوه مجریه، مقننه و قضائیه تشکیل یافته و یک شورای مشورتی، امیر کویت را در امور مملکتی یاری می ‌کند.

قانونگذاری در کویت بر عهده پارلمان است که درحال حاضر دارای 65 عضو می باشد، 50 عضو با رأی مردم به مدت 4 سال انتخاب می ‌شوند و 15 عضو دیگر از اعضای دولت می باشند که 8 ماه از سال را به قانونگذاری مشغول هستند.
 قانون اساسی کویت از حق برکناری رئیس شورای وزیران و در نهایت انحلال مجلس برخوردار است و همین موجب شده، در طول تاریخ بارها شاهد انحلال پارلمان و دولت کویت باشیم.

میانگین حضور نمایندگان شیعی در پارلمان کویت طی دوره زمانی 1962 تا 1990 فقط دو نماینده بود و آن دو هم فقط در مجلس موسان حضور داشته اند. پس از آن شیعیان با 10 کرسی در انتخابات پارلمانی سال 1975 رکوردشکنی کردند. همچنین میانگین حضور نمایندگان شیعی در پارلمان کویت طی دوره زمانی 1992 تا 2009 فقط 4 نماینده بود، اما در سال 2009 این تعداد به 9 کرسی رسید.
 در انتخابات فوریه 2012 میلادی شیعیان 7 کرسی و در انتخابات دسامبر همان سال (2012) که با تحریم از سوی مخالفان كويتی یعنی گروه های سلفی‌ و پوپولیست مواجه شد، شیعیان 17 کرسی را از آن خود کردند. در انتخابات سال 2013 میلادی سهم شیعیان 9 کرسی بود.

انتخابات اخیر و ناکامی شیعیان

آخرین دور از انتخابات پارلمانی کویت دو هفته قبل درحالی برگزار شد که شاهد رقابت شدید گروه ها و طیف های گوناگون سیاسی بودیم. براساس نتایج اعلام شده، شیعیان در این انتخابات با از دست دادن 3 کرسی نسبت به دور قبل، 6 کرسی را از آن خود کردند.

اگرچه کارشناسان معتقدند، در این انتخابات تمامی گروه ها به نوعی توانستند، سهمی از کرسی های پارلمان کویت را به دست آورند و این موضوع موجب شد، هیچیک از گروه های سیاسی کویت موفق به کسب اکثریت آرا این مجلس نشوند، اما روند تحولات سیاسی در کویت پیش از برگزاری انتخابات تاکید می کند که پیشاپیش برای این ناکامی برنامه ریزی صورت گرفته بود تا به هر طریق ممکن از حضور پر رنگ شیعیان در پارلمان آتی کویت جلوگیری شود. برنامه ریزی هایی که امتداد و ادامه برنامه ریزی های ضد شیعی دهه های اخیر شمرده می شود.
شیوخ عرب حوزه خلیج فارس همواره از قدرت یافتن شیعیان در کشورهای خود بیمناک بوده اند و حضور آنها را در صحنه سیاست و ساختار قدرت بزرگترین خطر برای خود دانسته اند، بالطبع کویت نیز از این مقوله مستثنی نیست.

قدرت اقتصادی شیعیان کویت

شیعیان حدود 30 درصد از جمعیت دو میلیونی کویت را تشکیل می دهند. و تقریباً در همه جای کویت پراکنده اند. در ابتدای مطلب اشاره شد که بخشی از شیعیان کویت را باید ادامه و دنباله شیعیان جنوب ایران تلقی کرد و در جای دیگر، گفتیم که مهاجران ایرانی که بالطبع شیعی مذهب هستند، جایگاه مهمی در نظام اقتصادی کویت دارند. به گونه ای که برخی از آنها از بزرگترین تاجران کویت به شمار می آیند. علاوه بر اینکه شیعیان کویت در مقایسه با شیعیان دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس از نظر وضع اقتصادی واجتماعی از شرایط بهتری برخوردارند.

 بالطبع حضور موفق در عرصه سیاسی از جمله در پارلمان و گسترش و توسعه این نفوذ، به مرور زمان قدرت گیری شیعیان در این عرصه را به دنبال خواهد داشت. «آل صباح» به خوبی می داند، توامان شدن قدرت اقتصادی با اقتدار سیاسی شیعیان کویت را به بمبی غیر قابل مهار مبدل خواهد کرد، ضمن اینکه از دید طبقه حاکم، این قدرت گیری می تواند زمینه نفوذ ایران را در آن کشور فراهم کند

نظام خویشاوند سالاری و قبیله گرایی

اگرچه نظام و ساختار قبیله ای در کویت کمتر از دیگر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس مشاهده می شود، با این حال این موضوع به معنای نفی کامل این نظام حکومتی نیست که در آن خویشان و اعضای یک قبیله در تصدی مناصب و احراز پست های حساس حکومتی از جمله در عرصه سیاسی بر دیگر قبایل و گروه های جامعه اولویت دارند، موضوعی که موجب می شود، خاندان صباح هیچ گاه اجازه قدرت گیری هیچ گروه و فرقه و قبیله دیگر در کویت را ندهند.

ستیزه جویی سلفی ها

جریان سلفی از جمله جریان ها و گروه های قدرتمند در کشور کویت است که به شدت از سوی شیوخ وهابی منطقه به خصوص سعودی ها حمایت می شود. این جریان در طول تاریخ همواره شیعیان را خطری علیه موجودیت و ادامه حیات خویش دانسته است، لذا برای مقابله با شیعیان و سرکوب آنها از هیچ اقدامی فرو گذار نکرده است.

بیم از هم پیمانی و انسجام شیعیان منطقه

قدرت گرفتن شیعیان در عراق سبب ایجاد پلی بین شیعیان کشورهای مختلف شده است. با توجه به اوضاع سیاسی در عراق، شیعیان این کشور از یک سو روابط تاریخی دیرینه ای با شیعیان ایران و از سوی دیگر با اعراب شیعه در دیگر کشورهای عرب منطقه همانند کویت، بحرین و لبنان دارند. مدرسه علوم دینی نجف، مهم ترین و قدیمی ترین نهاد مذهبی شیعیان در جنوب بغداد، روحانیون شیعه را از شبه قاره هند گرفته تا ایران و جهان عرب گرد هم جمع کرده است.
 شیعیان عراق به سبب وجود روابط تاریخی و براساس همسایگی بین آنها و دیدگاه های مشترکشان با قبایل عرب از قبیل ربیعه و خزاعل، روابطی نزدیک با شیعیان کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه کویت و بحرین دارند. وجود این نیروی مهم در همسایگی یکدیگر، چالشی بزرگ برای حاکمان سنی در جهان عرب محسوب می شود. این چالش تنها محدود به اختلافات مذهبی نیست، بلکه ابعادی فرا مذهبی دارد. چنانکه گزارش ها حاکی از نگرانی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی از ظهور هویت شیعی در منطقه است.

بنابراین همه آنچه گفته شد تنها قطره ای از دریای مشکلات و موانع پیش روی فعالیت سیاسی شیعیان در ساختار حکومتی کویت است. به همین دلیل نه نتیجه به دست آمده در این دور از انتخابات پارلمانی کویت و نه هیچ یک از دوره های پیشین بیانگر جایگاه و قدرت واقعی این طایفه در کویت نیست و این موضوعی است که حکومت و گروه ها و جریان های ضد شیعی در این کشور به خوبی از آن آگاه هستند.

*مشرق نیوز