بحران لیرِ ترکیه، امید را به احزاب مخالف دولت برگردانده است

دو دهه پیش بحران اقتصادی و سیاسی در ترکیه منجر به روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه (اک‌پارتی) شد. آن زمان اک‌پارتی جنبش سیاسی جدیدی بود که در کنار اقتصاد آزاد، تکنوکراسی، سیاست خارجی طرفدار غرب و پوپولیسم محافظه‌کارانه اجتماعی را تبلیغ و ترویج می‌کرد.

رجب طیب اردوغان رهبر حزب، تورم دو رقمی کشور را مورد حمله قرار داد و سقوط سریع ارزش لیر را «شرم ملی» خواند (تورم در سال 2001 به 54.9% رسیده بود). اردوغان و تیمش دست به اصلاحات اقتصادی‌ای زدند که کشور را متحول کرد.

اما 20 سال بعد اوضاع به طور چشمگیری تغییر کرده و اقتصاددانانی که مدیریت مالی اردوغان را در دهه 2000 تمجید می‌کردند، حالا با وحشت به اصرار او برای کاهش نرخ بهره -علیرغم از کنترل خارج شدن نرخ ارز و تورم- نگاه می‌کنند.

بحران اخیر اقتصادی ترکیه بر محبوبیت رئیس جمهوری و حزب عدالت و توسعه تأثیر گذاشته است به طوری‌که احزاب اپوزیسیون که زمانی از هم پاشیده بودند، حالا طبق نظرسنجی‌ها از حزب عدالت و توسعه پیشی می‌گیرند. یکی از این احزاب حزب جمهوری‌خواه خلق CHP است که در نظرسنجی‌ها از حزب حاکم جلوتر می‌باشد؛ این چیزی است که یک دهه قبل غیرقابل تصور بود.

به گفته اوزر سنکار مدیر MetroPoll «نوزده سال است که حزب عدالت و توسعه در قدرت بوده است. به طور کلی وقتی شخص یا گروهی برای مدت طولانی در مقام مدیر باقی می‌ماند، فرسوده شده و راندمان کارش پایین می‌آید. گرچه عوامل زیادی در کاهش آراء حزب عدالت و توسعه مؤثر است اما دلیل اصلی، بحران اقتصادی می‌باشد زیرا وخامت اوضاع اقتصادی را تمام آحاد جامعه می‌بینند و لمس می‌کنند» وی افزود: «اگر اپوزیسیون بتواند نامزدی قوی در انتخابات معرفی کند، می‌تواند پیروز میدان باشد».

 CHPحزب سکولار-ناسیونالیست چپ میانه است که زمانی توسط بسیاری از رأی دهندگان و تحلیلگران به عنوان حزبی ناکارآمد مورد تمسخر قرار می‌گرفت. اما این حزب در سال‌های اخیر پیروزی‌های بزرگی بدست آورده است. CHP همچنین با طیف وسیعی از احزاب اپوزیسیون دیگر از جمله حزب ملی‌گرای راست میانه «خوب»، حزب اسلام‌گرای سعادت و حزب چپ‌گرای دموکراسی خلق که طرفدار کردهاست، به شکل رسمی و ضمنی ائتلاف‌هایی تشکیل داده است.

اکنون بسیاری، این سؤال را مطرح می‌کنند که آیا اپوزیسیون ترکیه می‌تواند تهدیدی واقعی برای حزب عدالت و توسعه باشد؟

الیاس باسوی سال 2019 بر کمپین انتخاباتی اکرم امام اغلو نامزد CHP در انتخابات شهرداری استانبول نظارت داشت. در این انتخابات امام اغلو حزب عدالت و توسعه را شکست داد و به پیروزی چشمگیری رسید. وی در گفتگو با ما تغییرات جمعیتی را مهمترین عامل پیروزی امام اغلو و منصور یاواس نامزد شهرداری آنکارا از حزب CHP می‌داند.

به گفته آقای باسوی، میلیون‌ها کارگر روستایی که به شهرها مهاجرت کرده بودند، پایگاه حمایتی اک‌پارتی را تشکیل می‌دادند اما فرزندان آنها دیگر این وفاداری را به حزب ندارند. این فرزندان پیوندهای اجتماعی و انتظارات و خواسته‌های متفاوتی دارند و از جمله کسانی هستند که از بحران اقتصادی آسیب جدی دیده‌اند. «مهاجران نسل دوم و سوم دیگر مثل روستاییان فکر نمی‌کنند؛ اینها شهری شده‌اند و روابط‌شان هم با حزب عدالت و توسعه ضعیف شده است». وی افزود «درست است که من رئیس ستاد انتخاباتی حزب جمهوریخواه خلق در سال 2019 بودم اما کار خاصی انجام ندادم. شاید حتی نامزدها هم در چرایی ثبت این نتیجه مهم نباشند بلکه تغییر جامعه، مهمترین نقش را ایفا کرده است».

به گفته باسوی علیرغم همه اینها نباید اپوزیسیون، اعتماد به نفس بیش از حد پیدا کند و خود را در انتخابات بعدی که قرار است قبل از سال 2023 برگزار شود، از پیش برنده بداند «30% از رأی دهندگان تحت هر شرایطی از اردوغان حمایت می‌کنند اما مسلم است که آراء وی دچار ریزش خواهد شد. مسئله این است که این ریزش سرعت کمی داشته و به کندی پیش می‌رود. لیر ترکیه در یک سال، نیمی از ارزش خود را از دست داده است، هفتاد درصد کشور از بی‌عدالتی و فقر شکایت می‌کنند اما با توجه به حمایت 30 درصدی بی‌قید و شرط از اردوغان، او با متقاعد کردن تعداد کمی از رأی دهندگان می‌تواند مجددا پیروز انتخابات شود و توان این کار را دارد»

حزب CHP از سال 2002 اصلی‌ترین حزب مخالف در ترکیه بوده است. مشخصه اصلی این حزب که توسط مصطفی کمال آتاتورک پدر جمهوری مدرن ترکیه در سال 1923 تأسیس شد، ترکیب ناسیونالیسم ترک و سکولاریسم می‌باشد. ولی برخلاف آتاتورک که در سراسر کشور مورد احترام است، این حزب سیاسی اینگونه نیست.

به استثنای اولین انتخاباتی که پس از گذار از حکومت تک حزبی به دموکراسی چند حزبی در سال 1945 برگزار شد، CHP هیچوقت اکثریت آرا را در انتخابات پارلمانی بدست نیاورد. گرچه حزب در دهه هفتاد و تحت رهبری بولنت اجویت چندین بار دولت اقلیت تشکیل داد اما فعالیتش پس از کودتای 1980 ممنوع شد و از زمان اصلاحات 1992 نیز در جایگاه دوم صحنه سیاست ترکیه قرار گرفت. در نهایت در انتخابات 1999 CHP نتوانست هیچیک از کرسی‌های پارلمان را از ان خود کند.

برخی از مواضع گذشته CHP تصوراتی را از این حزب در اذهان ایجاد کرده که اکنون حزب در تلاش برای تغییر این تصورات است. برای مثال CHP در گذشته از قوانین سخت‌گیرانه و تهاجمی سکولار دفاع می‌کرد و مدتها زنان را از پوشیدن حجاب در ساختمان‌های دولتی از جمله دانشگاهها منع کرده بود. این ممنوعیت که سال 2013 برداشته شد باعث بیزاری بسیاری از ترک‌های مذهبی و لیبرال از این حزب شد. اکنون رهبری CHP دیگر از ممنوعیت حجاب حمایت نمی‌کند.

برای جامعه کردِ ترکیه نیز میراث CHP و ناسیونالیسم ترکِ این حزب، تلخ و مرگبار بود. در زمینه اقتصاد، راستگرایان، CHP را متهم می‌کنند که طرفدار دخالت بیشتر دولت در اقتصاد و دشمن بازار آزاد است.

انتخاب کمال قلیچداراغلو در سال 2010 به عنوان رهبر حزب نقطه عطفی برای CHP بود؛ چراکه از سال 1992 دنیز بایکال بر حزب سلطه داشت. به گفته گرت جنکینز تحلیلگر امور ترکیه، بایکال شخصیتی تندخو داشت، حامی ناسیونالیسم افراطی بود و با هر سیاستی که توسط حزب عدالت و توسعه اتخاذ شده بود مخالفت می‌کرد.

پس از افشای نواری از بایکال که رابطه وی را با منشی خود نشان می‌داد، او در سال 2010 استعفا داد و کلیچداراغلو در مقام جانشینی وی موظف شد تصویر حزب و سیاست‌هایش را اصلاح کند و پایگاه مردمی حزب را از اقلیت علوی و ترک‌های سکولار، فراتر ببرد.

اینکه آیا او موفق به انجام این کار شده یا نه جای بحث دارد. بکیر آکویونلو محقق مؤسسه روابط بین‌الملل دانشگاه سائوپائولو می‌گوید: «من فکر نمی‌کنم که پایگاه رأی دهندگان CHP تغییر کرده باشد. علیرغم تلاش‌های این حزب برای ارتباط با رأی دهندگان کرد و مذهبی، در نهایت ائتلاف با احزاب دیگر همچون حزب خوب بود که به پایان سلطه حزب عدالت و توسعه در انتخابات اخیر کمک کرد. اما CHP و کلیچداراغلو نشان داده‌اند که در حفظ ائتلاف احزاب مخالف، مهارت دارند و تهدیدی برای اک‌پارتی و احزاب متحدش هستند. ضمن اینکه شاهد ظهور سیاستمدارانی هچون امام اغلو شهردار استانبول و شهردار انکارا هستیم که بین مردم از طیف‌های مختلف جذابیت دارند و می‌توانند مخالفان اردوغان را پشت خود جمع کنند».

آنچه برای برکناری اردوغان مهم است، جلب آراء کردها است. رأی این اقلیت که همواره و در طول تاریخ سرکوب شده‌اند و تقریبا یک پنجم جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، در انتخابات بسیار تأثیرگذار و مهم بوده است. در انتخابات اخیر بسیاری از کردهای استانبول از امام اغلو حمایت کردند و برخی از تحلیلگران، همین امر را سبب پیروزی وی می‌دانند

حزب عدالت و توسعه سالها بر حمایت بخش بزرگی از کردها تکیه کرده بود. بسیاری از رأی دهندگان کرد در جنوب شرقی ترکیه که غالبا محافظه کار هستند، جذب شعارها و وعده‌های اصلاحات اردوغان شدند. به ویژه که از سوی حزب جمهوریخواه خلق طرد شده بودند و از سوی دیگر باتوجه به جرم‌انگاری فعالیت احزاب سیاسی کرد، شانس کمی برای حضور مستقل در انتخابات و پیروزی داشتند.

سال 2013 اردوغان وارد روند صلح با حزب کارگران کردستان پ.ک.ک شد. پس از به قدرت رسیدن حزب اتحاد دموکراتیک وابسته به پ.ک.ک در شمال سوریه در طول جنگ داخلی این کشور و از آن سو موفقیت HDP در انتخابات ژوئن 2015 ترکیه، اوضاع شروع به وخامت کرد. در سالهای اخیر دولت ترکیه چندین عملیات نظامی علیه پ.ک.ک و گروههای وابسته به آن در جنوب شرق ترکیه، شمال عراق و شمال شرق سوریه انجام داده است. بازگشت خصومت‌ها در نهایت منجر به کشته شدن هزاران نفر در سراسر مناطق کردنشین ترکیه و تخریب شهرهای بزرگ شد. هزاران تن از رهبران سیاسی HDP به طور دسته جمعی از سال 2015 دستگیر، بازداشت و برکنار شدند. صلاح‌الدین دمیرتاش رهبر سابق این حزب و نامزد ریاست جمهوری از سال 2016 به اتهامات تروریستی زندانی شد و اکثر اصلاحاتی که حزب عدالت و توسعه در راستای صلح با کردها انجام داده بود، معکوس گشته و این حزب با حزب فوق ملی‌گرا و به شدت ضد کرد MHP ائتلاف کرد.

به گفته وهاب گوسکون استاد حقوق دانشگاه دیکل شهر دیاربکر «اگر حزب جمهوریخواه خلق و سایر احزاب اپوزیسیون بر سر کاندیدایی به توافق برسند که واکنش منفی چندانی بین کردها برنیانگیزد، می‌توانند حمایت اکثر رأی دهندگانِ کرد را علیه اردوغان داشته باشند. این مدل در انتخابات محلی 2019 آزمایش شد و موفقیت‌آمیز بود؛ در این انتخابات CHP با تکیه بر همین الگو موفق شد شهرداری 11 شهر بزرگ را بدست آورد»

با این حال سالهاست که انشعاب بر سر مسئله کردها بین جناح‌های ناسیونالیست و سوسیال دموکرات CHP ادامه دارد. سال 2013 قلیچداراغلو مذاکرات صلح با پ.ک.ک را به عنوان بخشی از توطئه ایجاد «کردستان بزرگ» دانست و محکوم کرد. تا همین اواخر، این حزب همیشه از اقدام نظامی علیه پ.ک.ک و ی.پ.گ حمایت می‌نمود. سال 2016 حمایت CHP و قلیچداراغلو از اصلاحیه قانون اساسی برای سلب مصونیت نمایندگان، اینگونه تفسیر شد که می‌خواهد HDP را هدف قرار دهد. سال 2021 قلیچداراغلو لحن خود را تغییر داد و گفت که دمیرتاش به ناحق پشت میله‌های زندان است و خواستار صدور حکمی از سوی دادگاه حقوق بشر اروپا شد. همچنین ماه سپتامبر گفت که HDP یک تشکیلات قانونی است و از گفتگو برای حل مسئله کردها استقبال کرد

اما اگر حزب جمهوریخواه بخواهد رابطه خود را با کردها اصلاح کند، اتحادش با حزب خوب ممکن است خدشه‌دار شود. مرال آکشنر رهبر حزب خوب 28 اکتبر با یک مرد کرد در شهر سرت درگیر شد و در پی این درگیری، آکشنر HDP را متهم به ارتباط با پ.ک.ک نمود. ولی پروفسور گوسکون معتقد است که سرکوب کردها توسط حزب حاکم، چاره‌ای جز حمایت از ائتلاف اپوزیسیون برای انان نگذاشته است «هر اتحادی که HDP از آن حمایت کند، به احتمال زیاد در انتخابات پیروز خواهد شد. در شرایط فعلی غیرممکن است که HDP با حزب عدالت و توسعه و اردوغان همراهی کند. از آن سو گرچه اولویت CHP برنده شدن در انتخابات است، اما این حزب گامهای بزرگی در مسیر تغییر رابطه با کردها برنمی‌دارد و کردها نباید امید زیادی داشته باشند»

*منبع: میدل ایست آی

مترجم: فاطمه رادمهر