روابط دیپلماتیک در خاورمیانه بار دیگر درحال تغییر است و در رویدادی غیرمنتظره، روابط بین اسرائیل و ترکیه رو به گرمی می‌رود. این دو کشور سابق بر این شریکانی نزدیک برای یکدیگر بودند اما با روی کار آمدن رجب طیب اردوغان، روابط رو به سردی گذاشت. هفته گذشته اردوغان اعلام کرد که اسحاق هرتزوگ رئیس جمهور اسرائیل اواسط ماه مارس به آنکارا سفر خواهد کرد. از زمان سفر شیمون پرز به ترکیه در سال 2007 تاکنون هیچ رئیس جمهوری از اسرائیل به آنکارا نرفته است. با تماس تلفنی ماه گذشته وزیر خارجه اسرائیل یائیر لاپید و همتای ترکش مولود چاووش اوغلو، امیدها برای نزدیکی روابط ترکیه و اسرائیل تقویت شده است؛ به ویژه آنکه چاووش اغلو برقراری تماس تلفنی بین وزیران خارجه دو کشور را برای نخستین بار در 13 سال گذشته تأیید کرد.
اینکه اردوغان بدنبال شریکانی جدید است و امید دارد که بتواند روابط کشورش را با اسرائیل بهبود ببخشد، قابل درک است. او با اقتصادی درحال فروپاشی، مخالفت فزاینده داخلی و درگیری با همسایگان عرب و متحدان سنتی غرب روبرو است و اگر هم روسیه به اکراین حمله کند، شاهد منطقه‌ای آشفته‌تر از قبل خواهد بود.
ترکیه اولین کشور مسلمانی است که دولت جدید یهود را در سال 1949 به رسمیت شناخت. دو کشور سال‌ها روابط دیپلماتیک، امنیتی و اطلاعاتی خوبی باهم داشتند؛ اما از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002 روابط دوجانبه دچار فراز و فرودهای زیادی شد. اکنون انزوای ترکیه در مدیترانه شرقی و مشکلات اقتصادی، اردوغان را مجبور کرده است تا به دشمن خود نزدیک شود.
البته اسرائیل همچنان در قبال ترکیه با احتیاط رفتار می‌کند؛ زیرا اردوغان بارها دیدگاه‌های ضد یهود و ضد اسرائیل خود را نشان داده است، تا جایی که وزارت خارجه آمریکا ماه می 2021 اظهارات او را مذموم و تحریک‌آمیز خواند. یکی از مهمترین نگرانی‌هایی که اسرائیل در مورد ترکیه دارد، حمایت بی‌دریغ اردوغان از حماس می‌باشد. بر اساس گزارشی که تلگراف سال 2020 منتشر کرد، آنکارا در میان انواع حمایت‌هایی که از حماس نموده، به شخصیت‌های ارشد این گروه از جمله فردی که بر نقشه ترور شهردار وقت اورشلیم نظارت داشت، تابعیت و گذرنامه ترکیه را داد. همچنین اردوغان میزبان دو رهبر ارشد حماس صالح العاروری و اسماعیل هنیه بود که هر دو در فهرست تروریستی واشنگتن قرار دارند. بنابراین شگفت‌آور نیست که سازمان اطلاعاتی اسرائیل شین‌بت، تأکید کرده که هرگونه روند عادی‌سازی باید شامل محدود کردن فعالیت‌های حماس در ترکیه باشد.
آنچه بر سوء ظن اسرائیل در مورد پیشنهادهای اردوغان برای بهبود رابطه دوجانبه می‌افزاید، تلاش‌های سرسختانه او در سال 2020 برای تضعیف توافقنامه ابراهیم است. دولت ترکیه در کنار ایران و حماس این توافقنامه را محکوم کرد و تا آنجا پیش رفت که تهدید به تعلیق روابط دیپلماتیک خود با امارات کرد.
اما با گذشت زمان اردوغان از تهدید خود عقب‌نشینی نمود و درصدد بهبود روابط خود با امارات، مصر، عربستان و سایر کشورهای عربی برآمد و حالا هم که می‌بینیم در پی بهبود رابطه‌اش با اسرائیل است. موج تغییر در روابط دیپلماتیکِ ترکیه، با سفر محمد بن‌زاید ولیعهد امارات به آنکارا در نوامبر 2021 آغاز شد. اردوغان امیدوار است که بتواند از کمک‌های امارات برای جلوگیری از فروپاشی اقتصادی ترکیه استفاده کند. ابوظبی و آنکارا از زمان نزدیکی به یکدیگر، یک قرارداد مبادله ارزی 4.9 میلیارد دلاری امضا کرده‌اند و صندوق ثروت دولتی ابوظبی متعهد شده است که ده میلیارد دلار در ترکیه سرمایه‌گذاری کند. امارات نه تنها بابت سرمایه‌گذاری خود در ترکیه اهداف اقتصادی دارد که ترکیه را مانعی در برابر ایران می‌بیند.
اسرائیل هم در عرصه مالی و اقتصادی و فناوری قدرت زیادی دارد؛ ضمن اینکه بهبود رابطه ترکیه با اسرائیل می‌تواند به ترمیم وجهه خدشه‌دار شده ترکیه کمک کرده و این کشور را برای سرمایه‌گذاران مقصدی جذاب کند. خروج بی‌سابقه سرمایه‌های غربی از ترکیه در سال‌های اخیر منجر به تنزل رتبه این کشور در بازارهای جهانی شده، فروپاشی اقتصادی ترکیه را سرعت بخشیده و نگرانی‌های سیاسی اردوغان را تشدید کرده است.
از دیگر مزایایی که بهبود رابطه با اسرائیل برای ترکیه دارد، این است که امکان ساخت خط لوله گاز شرق مدیترانه را برای انتقال گاز طبیعی اسرائیل به ترکیه و از آنجا به اروپا فراهم می‌کند. اخیرا ترکیه شاهد تظاهرات اعتراضی علیه قطعی برق و افزایش شدید قیمت برق و آب بود. در چنین شرایطی حتی صحبت از ساخت چنین خط لوله‌ای می‌تواند به آرامش مردم بی‌انجامد. سال 2010 که روابط دو کشور در پی حادثه ناوگان غزه دچار تنش شد، اردوغان بارها توافق احتمالی انرژی با اسرائیل را رد کرد اما اوایل ماه جاری از خط لوله گاز سخن گفت و هیجان خود را برای ازسرگیری این پروژه نشان داد. پس از انکه دولت بایدن ماه گذشته دست از حمایت از پروژه خط لوله گاز اسرائیل-قبرس-یونان برداشت، اردوغان فرصت را مناسب دید که پروژه اسرائیل-ترکیه را به عنوان جایگزین مطرح کند.
اردوغان همچنین امیدوار است که احیای روابط با اسرائیل و مصر به انزوای این کشور در شرق مدیترانه پایان دهد. این منطقه اخیرا شاهد گسترش بی‌سابقه همکاری‌های نظامی و دیپلماتیک بین اسرائیل، مصر، امارات، یونان و قبرس بوده و انتظار می‌رود که این همکاری‌ها به بخش انرژی (تحت عنوان مجمع گازی مدیترانه شرقی) گسترش یابد. ترکیه، یونان و قبرس را رقیب خود می‌داند و تلاش می‌کند تا این دو کشور را از برنامه مشارکت‌های منطقه‌ای بیرون رانده و خود جایگزین شود. اما جروزالم‌پست از قول یک منبع دولتی گزارش داد که بعید است اسرائیل روابط با ترکیه را جایگزین ائتلاف با یونان و قبرس کند.
تغییر ناگهانی رویکرد اردوغان در قبال اسرائیل، خوش‌بینی محتاطانه‌ای را بین مقامات اسرائیلی نسبت به بهبود تدریجی روابط دو کشور ایجاد کرده است. در پی این بهبود نه تنها امکان تبادل سفیر وجود دارد که دو کشور می‌توانند علیه ایران و نیروهای نزدیک به آن در خاورمیانه همکاری کنند.
اما عادی‌سازی روابط اسرائیل و ترکیه به همان سرعتی که بین اسرائیل و امارات شاهد بودیم رخ نخواهد داد. با توجه به خدشه‌دار شدن روابط دو کشور در دو دهه گذشته و چرخش‌های مکرر اردوغان، جلب اعتماد تل‌آویو نیازمند زمان و تلاش است. آنکارا نیز شروط خود را دارد؛ چاووش اغلو روز سه‌شنبه خاطرنشان ساخت که بهبود روابط با اسرائیل، به قیمت آرمان فلسطین تمام نخواهد شد. البته آنکارا می‌داند که اسرائیل اکنون به لطف توافقنامه ابراهیم، کمتر از ترکیه در شرق مدیترانه منزوی است و اگر تلاش برای عادی سازی رابطه بین دو کشور شکست بخورد، اسرائیل ضرر کمتری در مقایسه با ترکیه خواهد کرد.
در نهایت اینکه نزدیکی واقعی دو کشور و احیای اعتماد فیمابین، ممکن است بعد از آمدن دولتی جدید در ترکیه محقق شود. اپوزیسون امیدوار است که بتواند اردوغان را در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی 2023 شکست دهد اما اردوغان هم که عرصه را بر خود تنگ می‌بیند، بدنبال جبران بخشی از آسیب‌هایی است که در عرصه اقتصادی و سیاست خارجی به بار آورده است؛ برای این منظور بهبود رابطه با اسرائیل می‌تواند شروع خوبی باشد.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما