انتظار می‌رود که رئیس جمهور آمریکا در طول سفر خود به اسرائیل و عربستان حمایت سیاسی و نظامی خود را از همکاری‌های امنیتی منطقه‌ای بین اسرائیل و کشورهای عربی اعلام کند. اما این خطر وجود دارد که این ائتلاف به جای تقویت امنیت منطقه، منجر به خشونت بیشتر در خاورمیانه شود
این سفر در لحظه‌ای حساس رخ می‌دهد؛ زیرا مذاکره با ایران بر سر برنامه هسته‌ای در آستانه شکست است و بنابر گزارش‌ها اسرائیل دارد عملیات مخفیانه خود را در داخل ایران شدت می‌بخشد. کشورهای خاورمیانه در سال گذشته وارد گفتگو با یکدیگر شده بودند ولی اکنون سیاست آمریکا می‌تواند آنها را به مقابله با هم بکشاند. درگیری در یمن و عراق می‌تواند دوباره شعله‌ور شود، رهبر ایران برنامه هسته‌ای کشورش را تسریع کند و سرمایه‌گذاری‌های نظامی جدیدی را در کشورهای دیگر آغاز نماید. باتوجه به این خطرات، کشورهای اروپایی باید به جای پیروی از واشنگتن، به حمایت از تلاش‌هایی که برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای می‌شود ادامه دهند و با کمک به حفظ ثبات در منطقه، منافع خود را تضمین نمایند
حمله روسیه به اکراین و افزایش قیمت بنزین بایدن را مجبور کرد تا رویکرد خود را نسبت به خاورمیانه و رهبران منطقه تغییر دهد. با نزدیک شدن به انتخابات میان دوره‌ای، کاهش قیمت بنزین و کاهش تورم برای دولت بایدن ضرورت زیادی پیدا کرده است. همین امر به عربستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت جهان، اهرم خوبی را در قبال آمریکا داده است. ریاض در ازای افزایش تولید نفت خود، از واشنگتن خواست تا از ولیعهد محمد بن‌سلمان حمایت کامل سیاسی کند؛ این درحالی است که بایدن پیشتر به دلیل دخالت بن‌سلمان در قتل خاشقچی، او را منفور خوانده بود. ریاض همچنین خواهان تضمین‌های امنیتی آمریکا در مقابل ایران و ازسرگیری همکاری‌های نظامی و امنیتی با واشنگتن شده است. دولت بایدن به دلیل مداخله نظامی عربستان در یمن، این همکاری‌ها را کاهش داده بود
تغییر رویکرد بایدن در قبال عربستان، با انتقاد دموکرات‌ها همراه شد؛ بایدن هم در واکنش به این انتقادات، از انجا که می‌دانست توافق ابراهیم بین دو حزب از حمایت زیادی برخوردار است، تعامل با عربستان را ابزاری برای ادغام بیشتر اسرائیل در منطقه اعلام کرد
امارات، بحرین و مراکش با استفاده از توافق ابراهیم روابط خود را با اسرائیل به سرعت عادی‌سازی کردند. ریاض گرچه تاکنون از پیوستن به این پیمان خودداری کرده، اما بی‌سروصدا همکاری‌های خود را با تل‌آویو توسعه می‌دهد و به نظر می‌رسد که درحال اماده شدن برای عادی‌سازی روابط است. ماه ژوئن نشست نقب با حضور نمایندگان اسرائیل، امارات، بحرین، مراکش، آمریکا و مصر برگزار شد و کشورها در مورد موضوعات مختلفی از امنیت منطقه گرفته تا انرژی‌های پاک و گردشگری گفتگو کردند. گفته می‌شود که موضوع تشکیل ناتوی خاورمیانه و ایجاد ائتلافی دفاعی برای مقابله با نفوذ منطقه‌ای ایران و برنامه هسته‌ای این کشور، در همین نشست مطرح شد. کشورهای عرب، دیگر به آمریکا به عنوان تضمین کننده امنیت‌شان اعتماد ندارند و بدنبال شراکت با کشورهای جدید در زمینه‌های امنیتی هستند
اسرائیل ماه گذشته اعلام کرد که در حال ایجاد «ائتلاف دفاع هوایی منطقه‌ای با حمایت آمریکا» است. این ائتلاف که اصطلاحا MEAD گفته می‌شود، شامل امارات و بحرین بوده و ممکن است عربستان نیز به آن بپیوندد. در نتیجه این ائتلاف، شاهد استقرار رادارهای هشداردهنده اولیه اسرائیل در شبه‌جزیره عربستان و هماهنگ‌سازی سامانه‌های پدافند هوایی منطقه با هدف مقابله با حملات موشکی احتمالی ایران و متحدانش خواهیم بود. طبق گزارش‌ها مقامات امنیتی اسرائیل، عربستان و قطر ماه مارس 2022 در شرم‌الشیخ مصر در مورد تشکیل MEAD با هم گفتگو کردند
ریاض و دیگر پایتخت‌های عربی خلیج‌فارس می‌کوشند تشکیل یک سازمان امنیتی منطقه‌ای برای مقابله با ایران را در نظر عام کم‌اهمیت جلوه دهند اما حقیقت این است که آنها اسرائیل را شریک مهمی برای جلوگیری از حملات موشکی و پهپادی متحدان ایران در یمن و عراق به کشورهایشان می‌دانند. بسیاری از رهبران عرب بر این باور هستند که تهران به خصوص در صورت شکست برجام، این حملات را تشدید خواهد کرد
طبق گزارش‌ها عربستان و امارات پیشتر از فناوری‌های پیشرفته اسرائیل بهره‌مند شده و سیستم هشدار اولیه را از تل‌آویو خریداری کرده‌اند. این سیستم از اوایل سال 2022 به این کشورها امکان رهگیری موشک‌ها و پهپادها را داده است. ریاض و ابوظبی خواهان تقویت قابلیت‌های دفاعی خود با استفاده از فناوری‌های جنگ سایبری اسرائیل و سامانه‌های دفاع موشکی پیشرفته David’s Sling وnew Iron Beam هستند. هر دو سامانه با همکاری آمریکا توسعه داده شده و لذا برای انتقال آن به دیگر کشورها، به مجوز آمریکا نیاز است. همچنین با توجه به تعهدی که آمریکا دارد تا اسرائیل را قدرت برتر نظامی منطقه نگه دارد، کشورهای عرب برای خرید سلاح‌های پیشرفته‌تر آمریکایی، نیاز به رضایت اسرائیل دارند
اسرائیل بایدن را تشویق می‌کند تا به جای پذیرش درخواست عربستان مبنی بر تعهدات امنیتی دوجانبه با آمریکا، کشورهای منطقه را تشویق به تشکیل ائتلافی که در نشست نقب مورد گفتگو قرار گرفته بود کند. اما حتی اگر چنین ائتلافی تشکیل شود ممکن است به سرنوشت همان طرحی دچار شود که ترامپ برای ایجاد یک اتحاد استراتژیک در خاورمیانه کشیده بود. به عبارت دیگر اعضای این ائتلاف از تقویت همکاری‌های امنیتی در منطقه استقبال می‌کنند اما اولویت‌های متفاوت آنها و اینکه همگی به یک اندازه ایران را تهدیدی علیه خود نمی‌بینند، باعث می‌شود که نتوانند همکاری و هماهنگی خوبی باهم داشته باشند
ایران از نگاه تمام کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تهدید نیست. حتی کشورهایی همچون عربستان و امارات اخیر بدنبال کاهش تنش با ایران از طریق افزایش تعاملات دیپلماتیک و روابط اقتصادی برآمده‌اند. اردن که سال 1994 با اسرائیل معاهده صلح امضا کرد، در گام اول نگران امنیت خود است زیرا توافق ابراهیم باعث تضعیف راه‌حل دو کشور اسرائیل و فلسطین شده و باتوجه به فلسطینی‌های زیادی که در اردن زندگی می‌کنند، این امر تهدیدی علیه ثبات داخلی اردن می‌باشد. مصر نیز تاکنون از حمایت از هرگونه اقدام ضدایرانی خودداری کرده و حتی درخواست عربستان برای حمایت از این کشور در جنگ یمن را رد نمود. مراکش که یکی از اعضای نشست نقب بود و برای تشکیل این ائتلاف اشتیاق زیادی از خود نشان می‌داد، به خاطر دوری از ایران نگرانی‌ای بابت این کشور ندارد و بیشتر الجزایر را تهدیدی علیه امنیت خود می‌داند
حتی تحقق ایده سیستم دفاع هوایی یکپارچه نیز ساده نیست. آمریکا بیش از یک دهه است که این ایده را مطرح می‌کند اما کشورهای خلیج‌فارس علاقه چندانی به اشتراک گذاشتن اطلاعات نظامی خود ندارند و همین امر مانع از پیشبرد این تلاش شده است. ولی موفقیت اخیر اسرائیل در توسعه روابط امنیتی با عربستان و امارات نشان می‌دهد که می‌توان شبکه‌های امنیتی دوجانبه و غیررسمی ایجاد کرد
تلاش برای افزایش قابلیت‌های دفاعی کشورهای خلیج فارس چیز بدی نیست اما با توجه به نقش رهبری اسرائیل و تمرکز این کشور بر ایران، تهران این اتحاد را تهدیدی علیه خود می‌بیند. بنابراین همسویی نظامی اسرائیل و کشورهای عرب می‌تواند تنش‌ها را در خاورمیانه افزایش دهد و تهران احتمالا با تسریع برنامه هسته‌ای خود و تشدید عملیات نظامی‌اش –از جمله هدف گرفتن نفتکش‌هایی که به سوی اروپا در حال حرکت هستند- تلافی خواهد کرد
علاوه بر اینها گفتگوهای حساس منطقه‌ای که هم‌اکنون بین عربستان و امارات با ایران در حال انجام است، متوقف خواهد شد. مذاکرات بین تهران و ریاض که با میانجیگری عراق در جریان است، گرچه تاکنون موفقیت محدودی داشته اما تنش‌های منطقه‌ای را به طور چشمگیری کاهش داده و به ایجاد آتش‌بس چند ماهه در یمن کمک کرده است. اگر گفتگوها ادامه یابد، ایران و عربستان می‌توانند روی راه‌حل دائمی‌تری برای مناقشه یمن به توافق برسند و به کاهش بیشتر تنش‌ها در منطقه کمک کنند. در همین حال امارات می‌کوشد تا از کشیده شدن پای خود به موج جدید تحریم‌ها و فشارهای آمریکا علیه ایران جلوگیری کند؛ هم به این دلیل که از تشدید تنش نظامی با تهران می‌ترسد و هم به این دلیل که با تهران تجارت گسترده‌ای دارد. قطر هم به نوبه خود فعالانه از مذاکرات احیای برجام حمایت کرده و اماده همکاری با تهران برای توسعه بیشتر میدان گازی مشترک خود است
اما با تغییر رویکرد آمریکا و افزایش نظامی‌گری در منطقه، این مذاکرات ممکن است متوقف شود. کشورهای خاورمیانه وقتی اعتماد خود را به تضمین‌های امنیتی آمریکا از دست دادند، رو به کانال‌های دیگر برای کاهش تنش با ایران آوردند. ولی حالا سیاست آمریکا برای تشدید فشار بر ایران، ممکن است راه گفتگوهای منطقه‌ای را مسدود کند زیرا اسرائیل و کشورهای عرب جرأت پیدا می‌کنند تا موضع تقابل‌آمیزتری علیه ایران بگیرند
فشار آمریکا برای تقویت جبهه عربی-اسرائیلی علیه ایران، همچنین سبب تضعیف منافع اروپا می‌شود زیرا تشدید تنش‌های منطقه تهدیدی برای امنیت جریان انرژی است و باعث بالارفتن قیمت‌ها شده و عرضه انرژی را مختل می‌کند
با توجه به انچه گفتیم اروپایی‌ها باید فورا درباره نحوه برخورد با فروپاشی احتمالی توافق هسته‌ای وارد گفتگو شوند. باید از دولت بایدن بخواهند که بر حمایت از مسیرهای دیپلماتیک برای بهبود امنیت منطقه و احیای مذاکرات هسته‌ای پایبند بماند. قطعا کشورهای غربی نیز خواهان فشار بر ایران برای بازگشت به مذاکرات هستند اما این نباید به قیمت از دست رفتن راه دیپلماسی و بی‌ثباتی منطقه تمام شود. اتحادیه اروپا باید یک نماینده ویژه برای منطقه خلیج فارس منصوب کند و نماینده نیز باید آمریکا، عراق، ایران و کشورهای شورای همکاری را برای حفظ راه‌های دیپلماسی تحت فشار قرار دهد. اروپایی‌ها باید همکاری‌های غیرنظامی در منطقه از جمله در خصوص امنیت آبی و غذایی را تقویت کنند. در نهایت اینکه یک گفتگوی سیاسی فراگیر، بسیار بهتر از ائتلاف نظامی بین بازیگران منطقه منافع اروپا را تأمین خواهد کرد
*منبع: شورای روابط خارجی اروپا
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما