سی سال پیش ایران و کشور تازه استقلال یافته اوکراین با یکدیگر روابط دیپلماتیک برقرار کردند.
سالها و دهه های بعد تعداد زیادی موافقت نامه دوجانبه، یادداشت تفاهم و پروتکل بین دو کشور امضا شد که حاکی از روابط نسبتا صمیمانه و سازنده تهران و کیف بود.
اکنون ایران مقادیر زیادی مهمات و پهپاد به روسیه می دهد و مسکو در حملات روزانه خود علیه شهرها و زیرساخت های برق اوکراین از این مهمات استفاده می کند و جان غیرنظامیان را به خطر می اندازد.
ایران اخیرا اعتراف کرد که به روسیه پهپاد نظامی داده است ولی مدعی شد که تعداد این پهپادها محدود بوده و قبل از حمله روسیه به اوکراین، به این کشور داده شده است.
ولادیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین در سخنرانی پنجم نوامبر خود ایران را به دروغ گویی درباره نقش خود در جنگ متهم کرد.
وی گفت: «ما هر روز حداقل ده پهپاد ایرانی را سرنگون می کنیم ولی حکومت ایران ادعا می کند که این پهپادها را قبل از شروع جنگ به روسیه داده است. تنها دیروز یازده فروند پهپاد شاهد را منهدم کردیم. ما یقین داریم که متخصصان ایرانی به تروریست های روسی نحوه استفاده از پهپادها را آموزش می دهند ولی تهران ترجیح داده در مورد این اتفاقات سکوت کند»
اواسط اکتبر نیویورک تایمز گزارش داد که پرسنل سپاه پاسداران در یک پایگاه نظامی روسیه در کریمه مستقر شده و به روس ها در نگهداری از پهپادها کمک می کنند.
این گزارش خاطر نشان کرد که مشخص نیست آیا این افراد خود با پهپادها پرواز می کنند یا خیر اما انچه واضح است این است که ایران مستقیما به روسیه ابزارهایی برای از بین بردن شبکه برق و زیرساخت های اوکراین می دهد، اوکراینی های بیگناه را در معرض بی برقی قرار می دهد و خطر مرگ غیرنظامیان را در زمستان امسال بالا می برد.
زلنسکی در این سخنرانی افزود: «اگر ایران به دروغ گویی درباره بدیهیات ادامه دهد، باعث می شود که جهان تلاش بیشتری برای بررسی همکاری های تروریستی بین روسیه و ایران بکند تا ببیند روسیه قرار است در ازای این همکاری چه چیزی به ایران بدهد»
اما چه شد که روابط ایران و اوکراین به این نقطه رسید و چرا ایران در همکاری با روسیه مستقیما برای نابودی کشوری که با آن دهه ها روابط دوستانه و مسالمت آمیز داشت وارد عمل شد؟
امیلی هاتورن کارشناس ارشد خاورمیانه و شمال آفریقا در مؤسسه rane می گوید: «روابط ایران و اوکراین از زمانی که ایران، اوکراین را پس از فروپاشی شوروی به رسمیت شناخت مثبت بود زیرا هر دو کشور می خواستند از استقلال ارضی و سیاسی خود در برابر قدرت های خارجی محافظت کنند. با وجود اینکه اوکراین روابط خوبی با کشورهای غربی برای کاهش اتکای خود به روسیه برقرار کرد، روابط اقتصادی و سیاسی با ایران همچنان ثابت ماند و حتی ایران الحاق کریمه به روسیه را در سال 2014 به رسمیت نشناخت»
در سالهای اول روابط واقعا امیدوارکننده بود. سال 1992 لئونید کراوچوک اولین رئیس جمهور اوکراین از تهران بازدید کرد و یک بیانیه همکاری امضا نمود. همان سال دو کشور توافقنامه همکاری نفت و گاز و تفاهم نامه همکاری فرهنگی و علمی امضا کردند.
آنها همچنین به یک قرارداد پایاپای چهار ساله رسیدند که بر اساس آن اوکراین در ازای نفت، به ایران محصولات مختلفی می داد. قراردادی که ایران با آذربایجان بست، تهران را قادر می ساخت تا از طریق خاک ان کشور به اوکراین سوخت بفرستد.
تا سال 1994 وجود چنین توافقاتی در کنار اشتیاق اوکراین برای احیای صنایع نظامی خود، غرب و به ویژه آمریکا را نگران کرد که مبادا اوکراین به ایران تجهیزات نظامی بفرستد.
این ترس بی اساس نبود. سال 2005 اوکراین اقرار کرد که سال 2001، 12 موشک کروز Kh-55 به شکل غیرقانونی و در بازار سیاه به ایران فروخته شده است. ایران سال 2015 از موشک کروز دوربرد ساخت داخل به نام سومار رونمایی کرد و احتمالا این موشک را بر اساس موشک Kh-55 اوکراینی ها ساخته بود. طبق گزارش ها اکنون ایران موشک های بالستیک کوتاه برد تولید خود را برای استفاده علیه اوکراینی ها به روسیه صادر می کند.
سال 1998 اوکراین تحت فشار آمریکا، قرارداد 45 میلیون دلاری خود را با ایران که برای ارائه فناوری هسته ای به این کشور بسته بود لغو کرد.
کیف و تهران همچنین در دهه های 1990 و 2000 تعدادی تفاهم نامه و موافقت نامه در زمینه اموزش امضا کردند. اوایل اکتبر اوکراین در واکنش به حملات روسیه با پهپادهای ایران اقدام به اخراج دانشجویان ایرانی کرد که نشان دهنده بدتر شدن سریع روابط دو کشور بود.
وخامت روابط دو کشور از ژانویه 2020 اغاز شد؛ زمانی که سپاه پرواز 752 خطوط هوایی اوکراین را بر فراز تهران سرنگون کرد و تمام 176 سرنشین هواپیما کشته شدند.
آن زمان زلنسکی گفت که کیف انتظار دارد «ایران مسئولین حادثه را به دست عدالت بسپارد، اجساد قربانیان را برگرداند، غرامت بپردازد و رسما عذرخواهی کند». اما سه روز طول کشید تا سرانجام تهران پذیرفت که نیروهایش مرتکب «اشتباهی نابخشودنی» شده اند. اوکراین سرنگونی هواپیما را تصادف نمی داند و تا آنجا پیش رفته که این حادثه را «عمدی»، «حمله ای آگاهانه» و «اقدامی تروریستی علیه یک هواپیمای غیرنظامی» نامیده است.
دسامبر 2002 هواپیمای دیگری در ایران در شرایطی بسیار متفاوت سقوط کرد. یک فروند هواپیمای An-140 اوکراینی حامل دانشمندان هوافضای روسیه و اوکراین در نزدیکی اصفهان سقوط کرد و همه 44 سرنشین آن کشته شدند. این شرکت هواپیمایی اوکراینی ان زمان به توسعه صنعت هوافضای ایران کمک می کرد و این افراد برای دیدن نخستین پرواز نسخه ایرانی مونتاژ شده از An-140 به ایران امده بودند
ناکامی ایران در رسیدگی مناسب به موضوع اسقاط هواپیمای 752 و جبران حادثه، در کنار حمایت نظامی ایران از حمله روسیه به اوکراین نشان می دهد که روابط دو کشور در نقطه گسست قرار دارد و آسیب های جبران ناپذیری به آن وارد شده است. به این ترتیب تنها سه سال طول کشید تا تهران روابط خوب سه دهه ای خود را با کیف از بین ببرد.
اگر اوکراین از این جنگ جان سالم به در برد، بدون شک بدنبال غرامت های گسترده از ایران برای کمکی است که به روسیه در تخریب گسترده این کشور کرده است.
زلنسکی در سخنرانی ششم نوامبر خود گفت: «اگر کمک تسلیحاتی ایران به روسیه نبود، اکنون ما به صلح نزدیکتر بودیم. هرکس به مسکو در طولانی تر شدن این جنگ کمک کند باید در کنار روسیه مسئول عواقب آن باشد»
اما اینکه ایران تأمین پهپاد به روسیه را انکار می کند، می تواند نشان دهنده این باشد که می خواهد روابط با اوکراین را در حداقل حالت ممکن حفظ کند.
به گفته هاتورن: «ایران تلاش می کند تا رابطه اقتصادی با اوکراین را ادامه دهد ولی تحویل تجهیزات نظامی به روسیه برای کیف غیرقابل قبول است و همین امر بر روابط ایران و اوکراین در آینده قابل پیش بینی تأثیر خواهد گذاشت»
وی افزود: «آنچه سبب مشارکت ایران در جنگ و نادیده گرفتن روابط دوستانه اش با اوکراین شده، این است که ایران و روسیه در حال حاضر از نظر اقتصادی و سیاسی به یکدیگر نیاز دارند ولی ایران به اوکراین نیازی ندارد. مسکو وتهران کمک به یکدیگر برای شکست تحریم های غرب را امری ضروری می بینند»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما