روابط تهران و مسکو از زمان جنگ اوکراین گسترش یافته است؛ ایران به روسیه سلاح می دهد و هیأت های مختلف سیاسی و تجاری بین دو پایتخت در رفت و آمد هستند. این تحولات نگرانی هایی را در داخل ایران ایجاد کرده است چراکه برخی روسیه را شریکی غیرقابل اعتماد برای ایران می دانند. گرچه این صداهای مخالف چندان شنیده نمی شوند ولی دولت های غربی برای محدود کردن کمک های نظامی ایران به روسیه، باید به تردیدهایی که در داخل ایران وجود دارد دامن بزنند
روسیه و ایران در 500 سال گذشته روابط پرتلاطمی داشته اند و همین امر سبب ایجاد بی اعتمادی عمیقی در ایرانیان نسبت به روسیه شده است. در قرن های 17، 18 و 19 روسیه و ایران با هم جنگ های متعددی داشتند و در قرن 20 روسیه در امور ایران مکررا مداخله می کرد که از جمله آنها می توان به مخالفت با انقلاب مشروطه، حمایت از جنبش های تجزیه طلبانه و کمونیستی و اشغال خاک ایران نام برد. روابط دو کشور در اواخر دهه 1980 شروع به بهبود کرد اما هر از چندگاه اختلاف در موضوعاتی از جمله جاه طلبی های مسکو در سوریه، تمایل این کشور برای ایجاد روابطی متعادل با اسرائیل و عربستان، حمایت از قطعنامه های شورای امنیت علیه ایران و تعلل در گسترش روابط تجاری و انرژی با ایران، بین مسکو و تهران بروز می کند
اما حمله روسیه به اوکراین باعث گرم تر شدن روابط ایران و روسیه شده است. مسکو در مواجهه با انزوای سیاسی و کاستی هایی که در میدان نبرد داشت، نیازمند حمایت سیاسی و نظامی بود. در چنین شرایطی تهران فرصت را مناسب دید تا خود را شریکی مهم برای روسیه جلوه دهد و از این طریق به مزایای اقتصادی، فناوری و نظامی دست پیدا کند. با وجود بی اعتمادی تاریخی بین دو کشور، تهران استراتژی نگاه به شرق را در پیش گرفته و مسکو را شریکی راهبردی برای خود می داند
تعمیق روابط دو کشور دلایل آشکار و پنهانی دارد. استفاده از پهپادهای ایرانی در حمله به شهرها و زیرساخت های انرژی اوکراین، باعث شده است که تهران به مهمترین تأمین کننده نظامی مسکو بدل شود. آنگونه که دولت های غربی می گویند، تهران به کریمه پرسنل نظامی اعزام کرده است تا به سربازان روسی طریقه استفاده از پهپادها را آموزش دهند. دو کشور سعی کرده اند این کمک ها را مخفی نگه دارند و تهران انکار کرد که به روسیه در طول جنگ اوکراین پهپاد داده است ولی در نهایت در پی فشارهای بین المللی مجبور شد که ادعا کند چنین سامانه هایی را سال 2021 به روسیه فروخته است. همچنین گفته می شود که ایران ممکن است به روسیه موشک های بالستیک کوتاه برد بفروشد و در روسیه پهپاد بسازد. آنچه روسیه باید در ازای این کمک ها به ایران بدهد هنوز مشخص نیست
صحبت از همکاری های تجاری بین دو کشور افزایش یافته است. مسکو و تهران بر سر گسترش تجارت، بهبود ارتباطات حمل و نقلی، تسریع همکاری در بخش انرژی و ایجاد زیرساخت های بانکی چندین بار با یکدیگر گفتگو کرده اند. ماه ژوئیه دو طرف در حوزه انرژی قراردادهای 40 میلیارد دلاری امضا کردند؛ البته بسیاری از این پروژه ها در مرحله اجرا با چالش های متعددی مواجه خواهند شد. ماه نوامبر اتاق بازرگانی ایران میزبان هیأتی متشکل از 120 بازرگان روس بود و کنفرانسی برای بحث در مورد گسترش روابط و کاهش موانع همکاری برگزار کرد. ایران همچنین چند هیأت تجاری به مسکو فرستاد و مقامات بانکی دو کشور چندین جلسه برگزار کردند. در نتیجه این اقدامات، تجارت دوجانبه ممکن است تا حدودی افزایش یافته باشد ولی فراتر از آن تغییر محسوسی در روابط دو کشور ایجاد نشده است
از نظر دیپلماتیک نیز روابط دو کشور با دیدارهای مکرری که بین مقامات ارشد مسکو و تهران صورت گرفته، تعمیق یافته است. در مهمترین این دیدارها پوتین ماه ژوئیه به ایران سفر کرد و با آقایان خامنه ای و رئیسی دیدار نمود. این سفر یکی از نخستین سفرهای بین المللی او پس از حمله به اوکراین بود. وی همچنین دو بار دیگر در دوران جنگ با رئیسی دیدار کرد
افزایش انتقادات در داخل ایران
پیشتر به وجود انتقاداتی در داخل ایران اشاره کردیم اما این انتقادات تا به امروز کمرنگ و محدود به چهره هایی بوده که میانه رو محسوب می شوند و در دولت حضور ندارند. با این وجود نگاههای انتقادی در بین چهره های شناخته شده، فرصتی است که غرب می تواند از آن استفاده کند
ماه نوامبر گروهی متشکل از 35 دیپلمات سابق ایرانی حمایت از حمله روسیه به اوکراین را اشتباهی فاحش خواندند؛ به ویژه که ایران همیشه خود را حامی مظلومان جهان و مقابل مستکبران معرفی می کند. این بیانیه تلویحا مسکو را بدلیل مشارکت و همکاری با رقیبان ایران همچون عربستان و ترکیه در بازار انرژی، به اتخاذ رفتاری دوگانه متهم می کند. محمد صدر یکی از این دیپلمات های سابق می گوید که روسیه با استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین، ضربه مهلکی به تصویر و جایگاه بین المللی ایران وارد کرد
برخی دیگر از چهره های سیاسی انتقاد مستقیم تری از روسیه داشتند. حسین علایی فرمانده سابق نیروی دریایی سپاه گفت که مسکو از ابتدا بدنبال کشاندن ایران به جنگ بود تا از این طریق سیاست خارجی تهران را گروگان نگه دارد و خود را از انزوا برهاند. نعمت الله ایزدی سفیر سابق ایران در مسکو اظهار داشت که کشورش درگیر «عملیات فریب» روسیه شده و منافع ملی ایران به خطر افتاده است. این حرف ها توسط حشمت الله فلاحت پیشه نماینده مجلس نیز تکرار شد
علایی و فلاحت پیشه همچنین روسیه را به افشای عمدی جزئیات ارسال پهپادها متهم کردند که یادآور تنش بین دو کشور در سال 2016 است. در آن سال مسکو افشا کرده بود که تهران به بمب افکن های روسی اجازه استفاده از پایگاه هوایی ایران را برای حمله به اهدافی در سوریه داده است. این افشاگری خشم عمومی را در ایران برانگیخت و باعث شد که حکومت ایران از مسکو انتقاد کرده و توافق فیمابین را لغو کند
تردیدهایی نیز در مورد روابط تجاری دو کشور ابراز شده است. ماه نوامبر اتاق بازرگانی تهران گزارشی منتشر کرد که در آن از مقامات خواسته شده بود تا بدنبال فرصت های بیشتری برای مشارکت با روسیه مانند توسعه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال و جنوب و بندر چابهار باشند. ولی در عین حال توصیه کرده بود که این روابط بی سروصدا و دور از توجه رسانه ها گسترش یابد تا به تحریم هایی که غرب علیه روسیه اعمال کرده است، گره نخورد. همچنین از سیاست دولت در اولویت بندی روابط با آسیا انتقاد شده بود و آمده بود «نه شرق و نه غرب نمی توانند جایگزین یکدیگر در دیپلماسی اقتصادی شوند» و خواسته شده بود که تهران به روسیه اجازه استفاده از «کارت ایران» در مجامع بین المللی را ندهد
برای تشدید تنش هایی که به شکل نهفته در روابط ایران و روسیه وجود دارد، آمریکا باید روی دو نکته تأکید کند: اینکه هزینه هایی که تهران باید در ازای همسویی خود با مسکو بدهد روز به روز بیشتر می شود و در نهایت هم روسیه ممکن است به ایران خیانت کند
واشنگتن باید برخی از اطلاعاتی که متحدان غربی در مورد توانایی پهپادهای ایران در اوکراین بدست می آورند از جمله نحوه ساخت پهپادها، نحوه عملکرد آنها در میدان نبرد و نحوه رهگیری آنها را منتشر کند و تأکید کند که این اطلاعات باعث پیشرفت آمریکا و شریکان منطقه ای اش در تقویت دفاع خاورمیانه می شود
دیگر اینکه واشنگتن باید هزینه اقتصادی بیشتری را بر تهران بدلیل حمایتش از مسکو تحمیل کند و به ایرانیان نشان دهد که مشارکت دو کشور، به آنها آسیب می رساند. گرچه کاخ سفید پیشتر تحریم هایی را در پاسخ به استفاده از پهپادهای ایران اعمال کرده اما باید برای کاهش درامدی که تهران در نتیجه فروش انرژی دارد تلاش بیشتری کند
در نهایت اینکه واشنگتن باید اتحادیه اروپا و بریتانیا را تشویق کند تا تحریم های جدیدی را علیه نهادهای ایرانی درگیر در برنامه پهپادها وضع کنند. نهادهای مورد هدف عبارتند از سپاه، سازمان صنایع هوافضا، صنایع هواپیماسازی ایران، وزارت دفاع و نیروهای مسلح، صنایع کامپوزیت هوانوردی فجر، یاس ایر و خدمات هوانوردی پارس
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما