تقویت همکاری در پرتو وجود دشمن مشترک

نیکیتا اسماگین عضو شورای امور بین الملل روسیه و کارشناس سیاست ایران و روسیه در خاورمیانه است که سه سال به عنوان خبرنگار خارجی در تهران کار می کرد. اوایل دسامبر با او مصاحبه کردیم تا دیدگاهش را در مورد روابط روسیه و ایران بدانیم

_به نظر می رسد روابط روسیه و ایران از زمان آغاز جنگ در اوکراین به طرز چشمگیری بهبود یافته است. آیا می توانید توضیح دهید که چه دلایلی پشت این موضوع نهفته است؟

* همکاری روسیه و ایران در سالهای اخیر پیوسته در حال توسعه بوده است به طوری که برای مثال تا پایان سال 2021 گردش مالی تجارت بین دو کشور به رکورد 4 میلیارد دلار رسیده است. دلیل اصلی این رابطه این است که هر دو کشور با تحریم مواجه هستند. روسیه می کوشد خود را از تلاش کشورهای غربی برای منزوی کردن آن نجات دهد. فرصت های مسکو برای همکاری اقتصادی در حال کاهش است و روابط با ایران را یکی از راههای دور زدن تحریم ها می داند. به همین دلیل است که تعداد زیادی از مقامات بلندپایه روسیه از جمله ولادیمیر پوتین رئیس جمهور، الکساندر نواک معاون نخست وزیر و سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه از تهران بازدید کرده اند. علاوه بر این صدها کارآفرین روس که قبلا هرگز به تجارت با ایران فکر نمی کردند، به تهران رفته اند

افزایش همکاری های دوجانبه منجر به ابتکارات قابل توجهی از جمله صادرات خودرو ایران به روسیه، تأمین قطعات یدکی هواپیما برای روسیه و امضای تفاهم نامه بین شرکت گازپروم روسیه و شرکت ملی نفت ایران برای سرمایه گذاری 40 میلیارد دلاری در صنایع نفت و گاز ایران شده است

جالب اینجاست که این نزدیکی زمانی رخ داده که نظام های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هر دو کشور با چالش های بی سابقه و پیش بینی نشده ای روبرو است. ایران با بحران عمیق مشروعیت و اعتراضات گسترده در داخل و خارج از مرزهای خود دست و پنجه نرم می کند و به نظر می رسد که دیگر سیستم موجود برای حفظ ثبات در کشور کار نمی کند. از سوی دیگر اقدامات دولت برای مهار اعتراضات همچون قطع اینترنت، مشکلات اقتصادی و اجتماعی جدیدی ایجاد کرده است. در مورد روسیه هم جنگ اوکراین باعث نابود شدن قرارداد اجتماعی بین دولت و شهروندان شده است. از دیرباز یک قرارداد اجتماعی در روسیه وجود داشت که دولت در زندگی خصوصی شهروندان دخالت نمی کند و در ازای آن شهروندان نیز از سیاست دوری می کنند. ثبات نظام سیاسی روسیه بر پایه همین قرارداد اجتماعی بود

اما مشکلات سیستم های ایران و روسیه لزوما به معنای فروپاشی این دو کشور نیست. به احتمال زیاد هر دو کشور دوره های انتقالی پیچیده ای را پشت سر خواهند گذاشت. چالش های داخلی جدید باعث محدود شدن همکاری های اقتصادی و زیرساختی خواهد شد اما همکاری های امنیتی و نظامی احتمالا در آینده گسترش خواهد یافت

_برای بسیاری از مردم اتکای روسیه به پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین نشانه آسیب پذیری روسیه است. در زمانی که مسکو با حمله به اوکراین بدنبال ارائه چهره ای قدرتمند از خود بود، آیا خرید پهپادهای ایرانی چهره مسکو را تضعیف نکرده و نشانه وابستگی این کشور به ایران نیست؟

* جنگ در اوکراین در حال حاضر تبدیل به ابزاری تبلیغاتی برای سلاح های ایرانی شده است. تا پیش از این هرچه می شنیدیم از علاقه مندی ایرانیان به خرید جت و سامانه های دفاع موشکی روسی بود؛ ولی اکنون این روسیه است که از ایران سلاح می خرد. مسیر فعلی جنگ اوکراین ضربه ای جدی به شهرت روسیه به عنوان یک قدرت نظامی پیشرو بوده و وابستگی به پهپادهای ایرانی به اندازه مسائلی همچون عقب نشینی روسیه از خرسون اهمیت ندارد. در این شرایط من فکر نمی کنم که مسکو به خاطر همکاری با ایران نگران تصویر خود باشد؛ این کشور چالش های بسیار بیشتری پیش رو دارد که باید با آنها مقابله کند

_ در مقاله اخیری که برای پولیتیک نوشتید اشاره کردید که موانع زیادی بر سر گسترش همکاری های ایران و روسیه در زمینه گاز وجود دارد. این موانع چیست؟

* به نظر می رسد روسیه واقعا برای همکاری با ایران در حوزه گاز جدی است. این تحول بزرگی است؛ در گذشته گرچه گازپروم در تهران دفتر داشت ولی گشایش این دفتر صرفا اقدامی نمادین بود. روسیه نمی خواست پروژه های مشترک خود را با غرب به خاطر توسعه روابط با ایرانِ تحت تحریم، به خطر بیندازد. اکنون مسکو دیگر این دغدغه را ندارد؛ ضمن اینکه روسیه امید دارد گاز خود را از طریق ایران به کشورهای همسایه بفروشد. با این حال نمی توان پروژه های گازی روسیه در ایران را قابل توجه دانست. ایده روسیه برای سرمایه گذاری 40 میلیارد دلاری در گاز ایران با موانعی روبرو است؛ عمده این موانع تحریم ها و نبود فناوری های لازم است

به عنوان مثال تحلیلگران به دلیل نوع لوله هایی که برای توسعه میادین پارس جنوبی و کیش –دو میدانی که قرار است روسیه در توسعه آن مشارکت کند- نیاز است، در محقق شدن این پروژه تردید ایجاد کرده اند. بدلیل تحریم ها نمی توان این لوله ها را از اروپا و ژاپن وارد کرد. ایران همچنین قصد دارد با کمک روسیه پایانه های گاز طبیعی مایع بسازد اما این کار نیز آسان نیست. نه روسیه و نه ایران هنوز یک پایانه کارآمد گاز طبیعی مایع برای خود نساخته اند و با توجه به انزوای تکنولوژیکی این دو کشور، برای انجام این کار با مشکل مواجه خواهند شد. علاوه بر اینها صنعت گاز ایران در بحران عمیقی قرار دارد و به نفع روسیه نیست که ایران از این وضعیت خارج شود. دو کشور در حوزه گاز رقیب هستند؛ تا زمانی که اروپا بدلیل تحریم ها توان سرمایه گذاری در ایران را نداشته باشد، مسکو می کوشد تا از این موقعیت استفاده کند و اهرم نفوذی بر بخش گاز ایران بدست اورد. ایرانیان از این مقاصد آگاه هستند و تصور اینکه بخواهند این وضعیت را ادامه دهند دور از ذهن است

-با توجه به جنگ اوکراین و نزدیک شدن روسیه و ایران، آیا هنوز صحبت از احیای توافق هسته ای با ایران واقع بینانه است؟

*توافق هسته ای بدلیل اختلافات بین ایران و آمریکا به بن بست رسیده است. اعتراضات کنونی ایران و سرکوب آن، کار کشورهای غربی را در اتخاذ رویکردی واقع بینانه در قبال مسائل ایران سخت کرده است. از سوی دیگر حضور پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین، ایران را به عنوان کشوری که امنیت بین الملل را تهدید می کند به تصویر کشیده است. با توجه به همه اینها می بینیم که تنها دلیل شکست توافق هسته ای روسیه نیست اما در شرایط کنونی مسکو اقدامی برای احیای توافق نمی کند زیرا به نفع روسیه نیست که تحریم ها علیه تهران لغو شود و نفت و گاز این کشور روانه بازارهای جهانی گردد. بنابراین تقریبا غیرممکن است که در آینده ای قابل پیش بینی شاهد احیای توافق هسته ای باشیم

-نزدیکی روسیه و ایران چه تأثیری بر روابط مسکو با اسرائیل و کشورهای عربی خلیج فارس دارد؟

*قبل از جنگ اوکراین، اسرائیل یکی از شریکان اصلی روسیه در خاورمیانه بود. نزدیکی مسکو و تهران تهدیدی بزرگ برای همکاری روسیه و اسرائیل است. اسرائیل اقدامات روسیه در اوکراین را محکوم کرده است. روسیه تلاش خواهد کرد تا در هر دو اردو (اردوی ایران و اردوی اسرائیل و اعراب) حضور داشته باشد اما انجام چنین کاری مشکل است. با توجه به شرایط کنونی، مسکو بیش از گذشته منافع ایران را در منطقه در نظر می گیرد

روابط روسیه با کشورهای عرب خلیج فارس تحت تأثیر مستقیم روابط این کشور با ایران نیست. منافع کشورهای عرب و توانایی کشورهای غربی و به ویژه آمریکا در تأثیرگذاری بر سیاست اعراب، نقش تعیین کننده ای بر روابط روسیه و کشورهای عرب خواهد داشت

منبع: کارنگی

مترجم: فاطمه رادمهر