تأثیر روابط بد آمریکا و عربستان در سفر شی به ریاض

شی جین پینگ رئیس جمهور چین از 7 تا 10 دسامبر در ریاض حضور داشت و در سه اجلاس شرکت کرد. در پی این دیدار تحلیلگران به تأثیر این سفر بر منافع آمریکا در خاورمیانه پرداختند. با توجه به وضعیت بد روابط آمریکا و عربستان طبیعی است که همگان این دیدار را در چارچوب رقابت ژئوپلیتیکی واشنگتن و پکن ببینند اما باید به این دیدار با دید وسیع تری نگریست. این سفر بخشی از تلاش چین برای تعمیق و گسترش روابط خود با چند کشور خاورمیانه است

این پنجمین دیدار رئیس دولت چین از عربستان است. گسترش روابط دوجانبه پکن و ریاض با سفر جیانگ در سال 1999 شروع شد و طی ان دیدار، دو کشور توافقنامه همکاری استراتژیک نفتی امضا کردند. در هر دیدار روابط دو کشور در زمینه های مختلف گسترش یافت و در نهایت چین به مشتری اصلی نفت عربستان بدل شد. دیدار قبلی رؤسای دو کشور در سال 2016 انجام شد که در آن شی و ملک سلمان توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع امضا کردند و به این ترتیب سطح روابط دیپلماتیک دو کشور در بالاترین حد قرار گرفت. بین این دو سفر، روابط پکن و ریاض در زمینه های مختلف تجاری، سرمایه گذاری، مالی، فناوری، آموزشی و امنیت رشد چشمگیری یافت

از سوی دیگر روابط آمریکا و عربستان دچار چالش های متعدد بوده است. تلاش جو بایدن رئیس جمهور آمریکا برای بازگرداندن این روابط به مسیر قبل با سفر ماه ژوئیه به ریاض، نتیجه مورد انتظار را به همراه نداشت. این ناکامی، در تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت خام مشهود بود و در واشنگتن این اقدام «تخریب بایدن» تلقی شد. اما توجه صرف به رقابت بین چین و آمریکا باعث می شود از دلایل دیگری که چین و عربستان برای یکدیگر اهمیت قائل هستند غافل شویم

افزایش سطح روابط چین و عربستان، برخلاف گفته مایک پمپئو ناشی از سیاست بد آمریکا نیست. سعودی و دیگر همسایگانش در شورای همکاری خلیج فارس، چین را شریکی قدرتمند می بینند که در شورای امنیت سازمان ملل کرسی دارد، یک بازار بزرگ انرژی است و می تواند با سرمایه گذاری در عرصه تکنولوژی به این کشورها در تنوع بخشیدن به اقتصادشان کمک کند. بنابراین هدف از تعمیق این روابط، فراتر از جلب توجه آمریکا است

برای فهم بیشتر دلایل و اهمیت این رابطه، باید به روابط چین و خاورمیانه در یک دهه گذشته نگاه کنیم. نشست همکاری چین و کشورهای عربی از سال 2004 شروع شده و هر دو سال یکبار برگزار می شود. در هر یک از این نشست ها چین و کشورهای عضو اتحادیه عرب اولویت همکاری های خود را برای دو سال آینده مشخص می کنند. توافقنامه مشارکت استراتژیک که بین چین و عربستان امضا شد، پایه روابط دوجانبه کشور در این شش سال بوده است

در سخنرانی افتتاحیه اجلاس اخیر سران کشورهای عربی و چین در 8 دسامبر، پکن زمینه های همکاری را اینگونه تشریح کرد: حمایت از توسعه، امنیت غذایی، سلامت عمومی، نوآوری های سبز، امنیت انرژی، گفتگوی بین تمدنها، جوانان و امنیت و ثبات. بیانیه مشترک منتشر شده در پایان اجلاس، جاه طلبی های دو طرف را برای ادامه همکاری در تمام زمینه ها نشان می دهد. از سال 2016 تاکنون معاونان رؤسای دولت دو کشور به طور منظم ملاقات می کنند و اغلب بعد از برگزاری نشست های چین و کشورهای عرب، یادداشت تفاهم و قراردادهایی امضا می شود

بعد از اجلاس اخیر، سعودی ها گزارش دادند که 46 تفاهم نامه و توافقنامه به ارزش 50 میلیارد دلار امضا شده است. در مورد این توافقات باید دید که تا چه حد عملی خواهد شد اما از سال 2016 به این سو اغلب توافقات به نتایج ملموسی رسیده است

در اجلاس اخیر، نفت و گاز، امور مالی و سرمایه گذاری در فناوری های جدید، هوافضا و زبان و فرهنگ سرفصل همکاری های دو طرف در سه تا پنج سال آینده عنوان شد؛ اما پیشتر نیز با طرح کمربند و جاده، روابط دوجانبه در این زمینه ها تقویت شده بود

نکته جالب در این اجلاس درخواست چین برای پیدا کردن راه حلی مسالمت آمیز در مسئله سه جزیره تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسی بود. بلافاصله پس از خروج بریتانیا از خلیج فارس در سال 1971 ایران این سه جزیره را که قبلا توسط رأس الخیمه اداره می شد، تصرف کرد. این موضوع از آن زمان تاکنون محل مناقشه امارات و ایران بوده است. ورود چین به این موضوع امری غیرعادی بود و در تهران که شریک استراتژیک و همه جانبه چین شناخته می شود، به عنوان خیانت تعبیر شد. دولت ایران چانگ هوا سفیر چین را احضار کرد تا نارضایتی خود را از این موضوع ابراز کند

درست است که چین و ایران شریکان مهمی برای یکدیگر هستند اما ایستادن چین در کنار شورای همکاری امر عجیبی نیست. منافع اقتصادی چین در مشارکت و همکاری با کشورهای عرب خلیج فارس بسیار بیشتر از منافع این کشور در رابطه با ایران است و رفتار بی ثبات کننده تهران در منطقه، ثباتی را که پکن برای حضور و فعالیت خود بدان نیاز دارد تهدید می کند

با این وجود این سلسله نشست ها برای آمریکا نگران کننده است. اینکه رقیب استراتژیک و اصلی این کشور در منطقه حساس و مهم خاورمیانه با متحدان و شریکان کلیدی آمریکا وارد همکاری های گسترده شود، برای این کشور خوشایند نیست. سفر شی نشان می دهد که چین برنامه های روشنی در خاورمیانه دارد و خود را با برنامه کشورهای عربی همسو کرده است. در چنین شرایطی آمریکا نمی تواند چین را از منطقه حذف کند، ولی لازم است در کنار بررسی بیشتر استراتژی خود در خاورمیانه، نگرانی های متحدان و شریکانش را پاسخ دهد

منبع: شورای آتلانتیک

مترجم: فاطمه رادمهر