اختلاف گازی میدان آرش چه تأثیری بر روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس دارد؟
اخیرا اختلاف در خصوص یک میدان گازی، بر سر تلاش ها برای نزدیکی بیشتر ایران و همسایگانش در خلیج فارس –به ویژه کویت و عربستان- سایه افکنده است
با این وجود تحلیلگران امیدوار هستند که گفتگوهای اخیر بتواند به این مناقشه پایان دهد و روند بهبود روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس ادامه یابد
با توجه به اینکه قیمت جهانی انرژی پس از حمله روسیه به اوکراین همچنان بالا است، کویت و عربستان از فرصت استفاده کرده اند تا از ثروت بالقوه این میدان مورد مناقشه –که در منطقه فراساحلی است و با نام الدوره از ان یاد می شود- استفاده کنند
پتانسیل اقتصادی این میدان با احتساب 220 میلیارد متر مکعب گاز که براحتی قابل استخراج است –و برخی برآوردها حاکی از وجود ذخایر بیشتر گاز است- قابل توجه است. همچنین وجود ذخایر نفت در این میدان جذابیت آن را بیشتر کرده است
کویت و عربستان سال گذشته برای توسعه این میدان به توافق رسیدند؛ این درحالی است که ایران اقدام آنها را غیرقانونی خواند و ضمن اعتراض به این دو کشور، گفت هرگونه قرارداد حفاری که شامل ایران نشود بی اعتبار است
اختلاف بر سر میدان گازی الدوره-آرش به دهه 1960 بر می گردد. آن زمان کویت حق حفاری در این میدان را به شرکت رویال داچ شل واگذار کرد و ایران نیز حق حفاری را به شرکت نفت انگلیس و ایران داد اما موضوع از آنجا پیچیده شد که در مورد مرز دریایی ابهاماتی به وجود آمد. هنوز توافقنامه ای در این زمینه بین ایران و کویت تصویب نشده است
تهران ادعا می کند که 40% این میدان داخل آبهای سرزمینی این کشور قرار دارد و 60% باقی مانده در منطقه بی طرف مشترک بین عربستان و کویت واقع شده است. از سوی دیگر کویت و عربستان اصرار دارند که کل میدان در منطقه بی طرف است و ایران هیچ حق قانونی بر ان ندارد
مهران کامروا استاد دانشگاه جورج تاون قطر می گوید: «اختلاف بر سر این میدان تنها یکی از موضوعاتی است که به طور بالقوه می تواند روابط ایران و کویت را تضعیف کند و بهبود رابطه با عربستان را با مانع مواجه نماید»
مقامات ایران ماه ژوئیه از کویت و ریاض انتقاد کردند و در عین حال ادعاهای ریاض را در مورد میدان زیر سؤال بردند؛ با این حال تهران تمایل خود را برای گفتگو و ایجاد روابط دوستانه با همسایگان ابراز کرده است
ماه گذشته تهران اعلام کرد که در حال انجام مذاکرات تازه با کویت است و افزود کویت اهمیت همکاری را درک کرده و از پیگیری خصمانه حق خود در میدان دوره-آرش خودداری خواهد کرد
اما عربستان و کویت به رد مواضع ایران در مورد میدان گازی آرش ادامه دادند و کویت ماه ژوئیه حفاری گاز را در این میدان آغاز کرد
به گفته مهران کامروا: «علیرغم این اختلاف، دولت رئیسی تلاش هماهنگی را برای بهبود روابط ایران با همسایگان خود به ویژه با کشورهای عربی آغاز کرده است. به دلیل اولویتی که همه طرف ها برای بهبود روابط با همسایگان قائل شده اند، من معتقدم برای رفع این مشکل راه حلی پیدا خواهند کرد»
دیدار سفیر ایران با معاون وزیر امور خارجه کویت در هفته گذشته، نشان دهنده تمایل دو کشور برای گفتگوهای سازنده بود. این امیدواری وجود دارد که مناقشه سه کشور، انها را از مسیر بهبود روابط و نزدیکی به یکدیگر خارج نکند
علی واعظ مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران می گوید: «ایران و همسایگان عربش آن رقابت هایی که پیشتر باهم داشتند و نتیجه اش جز باخت برای هر دو طرف نبود را کنار گذاشته اند. مسیر تنش زدایی که آنها در پیش گرفته اند، ناشی از یک تصمیم استراتژیک است و بعید است که با اختلافات تاکتیکی از مسیر خارج شوند»
گزارش ها حاکی است که سفارت عربستان در ایران هفته گذشته فعالیت خود را از سر گرفته است؛ این سفارت سال 2016 در جریان اعتراضات به اعدام یک روحانی شیعه بسته شد
ماه ژوئن ایران سفارت خود را در عربستان بازگشایی کرد و پیشرفت قابل توجهی را در روابط دوجانبه نشان داد
موضوع میدان گازی الدوره-آرش احتمالا در مذاکرات آتی تهران با ریاض و کویت مطرح خواهد شد. اکنون کویت و عراق در حال تعیین مرز دریایی هستند. سازمان ملل سال 1993 و در پی جنگ عراق و کویت، مرز دریایی و زمینی این دو کشور را تعیین کرده بود ولی بغداد مرزهای دریایی کنونی را نمی پذیرد و مدعی است که این مرزبندی دسترسی این کشور به آب های خلیج فارس را محدود کرده است. گارد ساحلی کویت بارها ماهیگیران عراقی را به دلیل ورود غیرقانونی به آب های کویت دستگیر کرده است
اختلاف بر سر مرزهای دریایی بین کشورهای خلیج فارس چیز جدیدی نیست؛ با این حال پیشرفت دیپلماتیک بین ایران و همسایگان عربش نیاز به داوری بین المللی در مورد میدان دوره-آرش دارد
پیچیده شدن دیپلماسی در منطقه با اختلاف ایران و امارات بر سر جزایر سه گانه
اختلافات ارضی 52 ساله ایران و امارات بر سر سه جزیره نزدیک به دهانه تنگه هرمز، به تازگی داغ شده است
در شرایطی که امارات رابطه خود را با ایران بهبود بخشیده و سفیر خود را به تهران بازگردانده است، تشدید تنش ها بر سر این جزایر، نزدیکی ایران و امارات را پیچیده می کند. با این حال به نظر می رسد که دو طرف تمایل دارند از خارج شدن اوضاع از کنترل جلوگیری کنند و ثبات خلیج فارس را حفظ نمایند
این اختلاف سابقه ای طولانی دارد. بریتانیایی ها این جزایر را از سال 1908 تا 30 نوامبر 1971 در اشغال خود داشتند. یک روز قبل از استقلال امارات از بریتانیا، شاه ایران نیروی دریایی کشورش را برای بدست گرفتن کنترل این سه جزیره در آنجا مستقر کرد. امارات و سایر کشورهای عربی همواره تصرف این جزایر توسط ایران را غیرقانونی می دانند ولی ایران ادعای انها را رد می کند
ایران معتقد است که غرب در راستای فشار گسترده آمریکا بر جمهوری اسلامی و تضعیف موقعیت نظامی ایران در خلیج فارس، امارات را تشویق می کند تا این موضوع را مطرح نماید
مقامات تهران معتقدند که این جزایر متعلق به امپراتوری های متوالی ایران بوده است؛ درحالی که همتایان اماراتی آنها ادعا می کنند تاجران عرب قرن ها قبل از ورود انگلیسی ها، بر تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی حکومت می کردند. این سه جزیره بایر هستند؛ تنب کوچک و بزرگ خالی از سکنه می باشد ولی ابوموسی 2000 نفر سکنه غیرنظامی دائمی دارد
سال 1972، 800 بومی در ابوموسی زندگی می کردند که اکثرا از عرب های قبیله قاسمی بودند. پس از تصرف ایران، چند کارگر ایرانی در جزیره سکونت کردند. ساکنان اماراتی ابوموسی می گویند که دولت ایران با جابه جایی سکنه، جمعیت این جزیره را تغییر داده است تا جایی که اکنون تعداد ایرانیان بسیار بیشتر از شهروندان اماراتی و مهاجران شده است. رسانه های امارات گزارش داده اند که مقامات ایرانی در ابوموسی، اماراتی ها و مهاجران مقیم جزیره را آزار داده و برای خروج تحت فشار قرار می دهند
این جزایر به دلیل قرار گرفتن در نزدیکی تنگه هرمز، از نظر استراتژیک برای هر دو طرف ارزشمند است. هر کشوری که تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی را کنترل کند، می تواند بر خطوط دریایی خلیج فارس تسلط یابد. در طول جنگ ایران و عراق، سپاه پاسداران از ابوموسی برای انجام حمله در جریان «جنگ نفتکش ها» استفاده می کرد
سال 1992 ایرانیان شروع به دائمی کردن حضور نظامی خود در این جزایر کردند. آن زمان ابوظبی بدنبال این بود که ایران را وارد مذاکرات دوجانبه مستقیم کرده، این موضوع را حل کند. سال 2006 امارات استراتژی خود را به سمت بین المللی کردن این اختلاف تغییر داد. ابوظبی با بهره برداری از انزوای نسبی ایران در صحنه بین المللی، تلاش کرد حمایت کشورهای قدرتمند را از ادعای خود بدست اورد
اما ایران در ادعای خود سازش ناپذیر بوده است. سپتامبر سال گذشته ریم الهاشمی وزیر امور خارجه امارات در امور همکاری های بین الملل، به مجمع عمومی سازمان ملل گفت: «ما هرگز از بیان ادعای خود در مورد این جزایر چه از طریق مذاکرات مستقیم و چه از طریق دیوان بین المللی دادگستری دست برنمی داریم»
دسامبر گذشته چین و شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه مشترکی که صادر کردند، خواهان حل و فصل دیپلماتیک این اختلاف شدند. مقامات تهران این بیانیه را به معنای زیر سؤال بردن تمامیت ارضی ایران دانستند و وزارت خارجه ایران سفیر چین را برای ابراز ناراحتی شدید تهران احضار کرد. ماه گذشته روسیه و شورای همکاری خلیج فارس نیز بیانیه مشترکی صادر کردند و در آن خواهان حل و فصل مناقشه جزایر سه گانه از طریق دیپلماسی شدند. این اقدام نیز به اعتراض رسمی ایران منجر شد
ماه اوت سپاه پاسداران انجام یک رزمایش نظامی را در سواحل ابوموسی آغاز کرد تا آمادگی ایران را برای دفاع از تمامیت ارضی خود به نمایش بگذارد. به گزارش رسانه دولتی ایران، نیروی دریایی سپاه در این رزمایش از یک شناور با قابلیت شلیک موشک با برد 372 مایل رونمایی کرد؛ برد این موشک بسیار بیشتر از موشک های بالستیک فتح و غدیر است که قبلا در این جزایر مستقر شده اند
این رزمایش بسیاری از اماراتی ها را نگران کرد و برخی از انها تهران را به تضعیف روند کاهش تنش متهم کردند. عبدالخالق عبدالله کارشناس سیاسی گفت: «به نظر من امارات باید انجام این رزمایش تحریک آمیز و غیرمسئولانه را به شورای امنیت سازمان ملل ببرد؛ زیرا ایران نه تنها امنیت خلیج فارس، که امنیت بین المللی را تهدید می کند. اکنون زمان مناسبی برای طرح موضوع در شورای امنیت است زیرا روسیه و چین نیز به تازگی از ایران خواسته اند که مناقشه را از طریق دیپلماتیک حل کند»
ایران برای نمایش قدرت خود سه انگیزه دارد:
نخست اینکه ایالات متحده حضور نظامی خود را در تنگه هرمز و نواحی اطراف به طور قابل ملاحظه ای تقویت کرده است. به نظر می رسد سپاه می خواست با رزمایش خود این پیام را به واشنگتن بفرستد که مرعوب اقدامات آمریکا نخواهد شد. احمد عبود از کارشناسان چاتم هاوس می گوید: «ایران می خواهد در برابر استقرار نظامی اخیر آمریکا، بازدارندگی ایجاد کند»
دوم اینکه تشدید سیاست نگاه به شرق ابراهیم رئیسی، توسط بسیاری از ایرانیان مورد انتقاد قرار گرفته است. به گفته حمیدرضا عزیزی کارشناس امور بین الملل و امنیت در برلین «سیاست نگاه به شرق، این تصور را ایجاد کرده است که ایران به شدت به چین و روسیه متکی است. مقامات ایران می خواهند بگویند این تصور درست نیست و علیرغم مواضع اخیر چین و روسیه، ایران آماده دفاع از حاکمیت و حقوق ارضی خود بر این سه جزیره می باشد»
سوم اینکه این رزمایش پیامی است به ابوظبی و دیگر همسایگان عرب که علیرغم بهبود روابط و نیاز تهران به همسایگانش برای دور زدن تحریم های اقتصادی غرب و جذب سرمایه گذاری خارجی، ایران قصدی برای ملایم کردن موضع خود در قبال جزایر ندارد
علیرغم بهبود روابط ایران و امارات از سال 2019 تنش های اساسی در روابط دوجانبه و نیز در روابط ایران با عربستان و کویت بر سر میدان گازی آرش همچنان وجود دارد. این مناقشات نزدیکی اخیر تهران و کشورهای شورای همکاری را در بوته آزمایش خواهد گذاشت. به گفته عزیزی: «ایران می خواهد با نشان دادن قدرت خود تأکید کند که دیپلماسی منطقه ای و تمایل به بهبود روابط با همسایگان به این معنا نیست که ایران ادعاهای ارضی خود را نادیده می گیرد و به نوعی در این موضوع سازش می کند. از سوی دیگر این نشانه دیگری است مبنی بر اینکه عادی سازی روابط ایران و همسایگانش تنها آغاز یک فرایند طولانی و پیچیده است؛ اختلافات ایران و همسایگانش چند لایه دارد و صرفا یک توافق دیپلماتیک نمی تواند این مسائل را یک شبه حل کند»
اما کارشناسان انتظار ندارند که ادعای ایران و امارات بر سر جزایر یا نمایش قدرت ایران، منجر به برخورد مستقیم بین دو کشور شود. به گفته عبود: «تهران و ابوظبی نزدیکی دپلماتیک را از موضوع جزایر جدا کرده اند. از زمان مبادله سفرا در سال گذشته، بین دو کشور ارتباطات منظمی وجود داشته که باعث شده است مناقشه بر سر جزایر روی جنبه های دیگر رابطه تأثیر نگذارد»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما