آیا خاورمیانه شاهد ظهور اتحادی ضد ایرانی است؟

زمانی که ایران بیش از 300 موشک و پهپاد به سمت اسرائیل پرتاب کرد، اردن به جمع نیروهای دفاعی اسرائیل پیوست. گزارش های اولیه حاکی از آن بود که چند کشور عربی دیگر نیز به دفاع از اسرائیل برخاسته اند؛ ولی بعدا برخی از این کشورها نقش خود را رد کردند. گروهی از رهبران اسرائیل و برخی از ناظران سیاسی در واشنگتن تحولات اخیر را اینگونه تفسیر کردند که اگر درگیری اسرائیل و ایران تشدید شود، کشورهای عرب طرفدار اسرائیل خواهند بود. هرتزل هالوی رئیس ستاد کل نیروهای دفاعی اسرائیل گفت که حمله ایران «فرصت های جدیدی را برای همکاری در خاورمیانه ایجاد کرده است». مؤسسه مطالعات امنیت ملی –یک اندیشکده اسرائیلی- نیز اعلام کرد که «ائتلاف منطقه ای و بین المللی که در رهگیری پرتاب های ایران به سمت اسرائیل مشارکت داشته، پتانسیل ایجاد یک اتحاد منطقه ای را علیه ایران دارد»

پس از پاسخ محدود اسرائیل به حمله ایران، دیوید ایگناتیوس ستون نویس واشنگتن پست نوشت که اسرائیل «به مانند رهبر یک ائتلاف منطقه ای علیه ایران رفتار کرده و با پاسخ آرام خود، منافع عربستان، امارات و اردن را که در مقابله با حمله ایران، بی سروصدا به اسرائیل کمک کردند، در نظر گرفته است»

ولی این ارزیابی ها بیش از حد ساده انگارانه بوده و پیچیدگی های منطقه را در نظر نگرفته است. ممکن است اسرائیل در استراتژی آینده خود علیه ایران، ملاحظات کشورهای منطقه را بیشتر در نظر بگیرد؛ ولی واقعیت این است که موانع پیش روی همکاری اعراب و اسرائیل تغییر چندانی نکرده است. حتی قبل از حمله 7 اکتبر حماس و متعاقب آن جنگ غزه، کشورهای عرب که توافق ابراهیم را امضا کرده و عادی سازی با اسرائیل را پذیرفته بودند، از اینکه می دیدند نتانیاهو حامی گسترش شهرک سازی در کرانه باختری است، ناراحت بودند. در بهار سال 2023 گروهی از شهرک نشینان اسرائیلی به فلسطینیان کرانه باختری حمله کردند و بر تنش ها دامن زدند. پس از آغاز جنگ غزه در ماه اکتبر که موجی از اعتراضات را در سراسر خاورمیانه بدنبال داشت، رهبران عرب در حمایت از اسرائیل تردید بیشتری پیدا کردند؛ زیرا می دانستند که همکاری آشکار با اسرائیل می تواند به مشروعیت داخلی آنها لطمه زند

بنابراین ما به جز مشارکت کشورهای عربی در مقابله با حمله ایران، نشانه دیگری که دال بر حمایت اعراب از اسرائیل باشد نمی بینیم. واقعیت این است که اغلب کشورهای عرب بدنبال متعادل کردن روابط خود با ایران و اسرائیل، حفاظت از امنیت و منافع اقتصادی خود و جلوگیری از گسترده تر شدن درگیری در منطقه هستند. برای آنها پایان یافتن جنگ فاجعه بار غزه در اولویت است و عادی شدن رابطه شان با تل آویو، به پذیرش تشکیل کشور فلسطین توسط اسرائیل بستگی دارد

پیش از حمله 13 آوریل ایران به اسرائیل، عربستان و امارات اطلاعاتی را در باب حمله قریب الوقوع ایران، با آمریکا به اشتراک گذاشتند و فرماندهی مرکزی آمریکا از این اطلاعات برای ایجاد هماهنگی بین خود با اسرائیل و دیگر شریکانش استفاده کرد. اردن به هواپیماهای نظامی آمریکا و بریتانیا اجازه ورود به حریم هوایی خود را داد تا از این طریق موشک ها و پهپادهای ایران را رهگیری کنند

ولی خیلی زود مشخص شد که نقش اعراب در دفع حمله ایران محدود بوده است. عربستان و امارات به صراحت هرگونه کمک نظامی مستقیم به اسرائیل را تکذیب کردند. مقامات اردن نیز دلیل مشارکت خود را حفاظت از منافع خویش اعلام کردند. ملک عبدالله دوم پادشاه اردن با تأکید بر اینکه کشورش برای کمک به اسرائیل اقدامی نکرده است، گفت که «امنیت و حاکمیت اردن» در رأس همه ملاحظات قرار دارد

به این ترتیب تلاش هایی که کشورهای عرب برای مقابله با ایران انجام دادند، ناشی از تمایل آنها به حفظ روابط خود با ایالات متحده بود نه همسویی با اسرائیل. از زمانی که اسرائیل عملیات خود را در غزه آغاز کرده است، رهبران عرب از اینکه جو بایدن رئیس جمهور امریکا تلاش بیشتری برای مهار اسرائیل نمی کند ناراحت هستند؛ ولی در عین حال می کوشند روابط خود را با واشنگتن تعمیق کنند زیرا آمریکا حافظ امنیت آنهاست و آنها هیچ جایگزینی برای این نقش آمریکا نمی بینند. کشورهای عرب به این نتیجه رسیده اند که نزدیکی با ایران بهترین راه برای کاهش خطر تهران است

در ماههای اخیر کشورهای عرب خلیج فارس در کنار مصر و اردن، به تشویق واشنگتن برای کمک به حفظ امنیت خاورمیانه، مهار فعالیت های مخرب ایران و جلوگیری از وقوع جنگی گسترده در منطقه ادامه داده اند. پایان دادن به جنگ غزه، همچنان در اولویت کشورهای منطقه قرار دارد و کشورهای عرب می کوشند تا با همکاری با دولت بایدن، به یک طرح صلح برسند. از سوی دیگر یکی از پیش شرط های عربستان برای توافق عادی سازی با اسرائیل، بستن یک معاهده دفاعی دوجانبه با آمریکا است و امارات نیز می کوشد با دولت بایدن بر سر یک پیمان دفاعی به توافق برسد

ولی همزمان کشورهای خلیج فارس می کوشند تا تعامل نزدیک تری با تهران داشته باشند. آنها به خوبی می دانند که همسایگی با ایران خطراتی برای آنان بدنبال دارد. سال 2019 پس از خروج ترامپ رئیس جمهور وقت آمریکا از توافق هسته ای، تهران با اقدامات خود خاورمیانه را بی ثبات کرد؛ به کشتی ها در نزدیکی بنادر امارات حمله کرد و برای اولین بار تأسیسات نقتی عربستان را مورد هدف قرار داد. تهران همچنین پس از امضای توافق ابراهیم، به صراحت به امارات و بحرین هشدار داد که حضور نظامی اسرائیل در خلیج فارس خط قرمز ایران است

مدتها قبل از حمله 7 اکتبر، کشورهای عرب به این نتیجه رسیده بودند که بهترین راه برای کاهش خطر ایران، نزدیکی به این کشور است؛ بنابراین امارات و عربستان روابط دیپلماتیک خود را با ایران در سالهای 2021 و 2023 احیا کردند. بعد از 7 اکتبر نیز عربستان و امارات در کنار بحرین و عمان پیام هایی را بین ایران و اسرائیل ردوبدل کرده اند و پیشنهاداتی را برای کاهش تنش ارائه داده اند. دو روز بعد از حمله ایران به اسرائیل در 13 آوریل، وزیر امور خارجه مصر به منظور جلوگیری از تشدید درگیری با همتایان ایرانی و اسرائیلی خود تماس تلفنی گرفت

در ماههای آینده کشورهای عرب تلاش خواهند کرد تا موازنه را بین ایران و اسرائیل حفظ کنند، همه طرف ها را دعوت به خویشتن داری نمایند و از اقدامات تهاجمی اسرائیل (که احتمالا در آینده به وقوع خواهد پیوست) فاصله بگیرند. اگر تشدید تنش بین ایران و اسرائیل ادامه یابد، آنها احتمالا تمایل کمتری برای حمایت از اسرائیل خواهند داشت زیرا هزینه های داخلی حمایت از اسرائیل با گذشت زمان افزایش می یابد؛ به ویژه اگر نیروهای اسرائیلی به سمت رفح حرکت کنند

بسیاری از کشورهای عرب نگرانی های مشترکی با اسرائیل در مورد فعالیت های منطقه ای ایران و حمایت این کشور از شبه نظامیان غیردولتی دارند. ولی کشورهای عرب خلیج فارس به این نتیجه رسیده اند که گفتگوی مستقیم دیپلماتیک با ایران، اعمال فشار بر این کشور و اعطای مشوق های اقتصادی، امن ترین راه برای حفاظت از منافع آنها و جلوگیری از گسترش درگیری است. به این ترتیب هرچقدر هم که تنش بین ایران و اسرائیل تشدید شود، کشورهای عرب از این سیاست دست برنخواهند داشت. تلاش انها برای عادی سازی روابط با ایران از زمان اغاز جنگ غزه سرعت گرفته و این درحالی است که تلاش ها برای عادی سازی روابط با اسرائیل متوقف شده است

کشورهای عرب به ویژه کشورهای خلیج فارس، از تلاش های اسرائیل برای تضعیف نیروهای نیابتی ایران استقبال می کنند ولی با هرگونه حمله مستقیم به ایران که می تواند اقتصاد منطقه را بی ثبات کرده یا به حمله متقابل ایران در خلیج فارس منتهی شود، مخالف هستند. گرچه آنها علاقه مند به حفظ  روابط دفاعی نزدیک خود با واشنگتن هستند ولی نمی خواهند به بلوکی بپیوندند که آشکارا علیه ایران و حامیانش همچون روسیه و چین کار می کند. کشورهای عرب ترجیح می دهند روابط خود را با کشورهای مختلف در منطقه و جهان متعادل کنند و برای خود دشمن نتراشند

کشورهای عرب می توانند نقش مهمی در جلوگیری از تشدید تنش بیشتر بین ایران و اسرائیل ایفا کنند. تقویت خطوط ارتباطی بین تهران و تل آویو بیش از هر زمان دیگری ضروری است. حالا که برخی از کشورهای عرب روابط خود را با ایران و اسرائیل تقویت کرده اند، می توانند از این روابط برای تشویق دو کشور به خویشتنداری و نیز انتقال پیام بین آن دو استفاده کنند

جهان باید انتظارات خود را برای همکاری نزدیک تر بین اسرائیل و کشورهای عرب کاهش دهد. همکاری فنی بین دو طرف در زمینه هایی همچون انرژی و تغییرات اقلیمی ادامه خواهد یافت؛ ولی پیشرفت در روابط دیپلماتیک صورت نمی گیرد، مگر اینکه اسرائیل به جنگ غزه پایان دهد

منبع: فارین افرز

مترجم: فاطمه رادمهر