پشت پرده درگیری در اردوگاه آوارگان فلسطینی در لبنان

هفته گذشته پس از ترور یکی از فرماندهان نظامی فتح به نام ابواشرف العمروشی در 30 ژوئیه، در اردوگاه عین الحلوه در نزدیکی صیدا که مختص آوارگان فلسطینی است، بین فتح و گروههای اسلام گرا درگیری شد. این مسئله که ماجد فرج رئیس سرویس اطلاعات فلسطین چند روز پیش از درگیری ها به لبنان سفر کرده بود، این گمانه زنی را تقویت کرد که سفر وی ممکن است باعث آغاز درگیری شده باشد. از سوی دیگر تنش بین حماس (که روابط خوبی با اسلام گرایان فلسطینی دارد) و فتح، در کرانه باختری افزایش یافته و این مسئله ممکن است بر وقایع عین الحلوه تأثیر بگذارد

گرچه برخی منابع هرگونه رابطه بین سفر فرج به لبنان و وقوع درگیری را رد می کنند اما برای درک آنچه در اردوگاههای فلسطینی جریان دارد، توجه به تحولات منطقه ای ضروری است. این درگیری نشان دهنده دو تحول مهم در فلسطین و منطقه است: نخست تغییر نقش جناح های فلسطینی در لبنان و دوم جایگاه جدید لبنان در منطقه

طبق برخی گزارش ها، عده ای از گروههای فلسطینی از جمله حماس در درگیری های مرزی بین لبنان و اسرائیل نقش دارند. یکی از دلایل افزایش این نقش آفرینی، این است که بسیاری از رهبران حماس و جهاد اسلامی در سال های اخیر به لبنان نقل مکان کرده اند. از زمان بحران مالی لبنان در سال 2019، چون دولت لبنان ضعیف شد و نتوانست گروههای فلسطینی را به عقب براند و مانع از گسترش آنها در کشور شود، حضور و نقش حماس در لبنان افزایش پیدا کرد

از دیرباز گروه فتح در اردوگاههای فلسطینی در لبنان به ویژه اردوگاه عین الحلوه که بزرگترین اردوگاه از حیث جمعیت است، دست برتر را در بین سایر جناح های فلسطینی داشت اما ظاهرا این سلطه اکنون تحت تأثیر حضور رهبران حماس و جهاد اسلامی در لبنان و فعالیت های نظامی آنها در نواره غزه، کرانه باختری و امتداد مرز جنوب لبنان قرار گرفته است

تصور اینکه دست فتح به کلی از لبنان و اردوگاههای فلسطینی کوتاه شود دشوار است، ولی گمان می رود که حماس، جهاد اسلامی و متحدان انها بدنبال مهار و تضعیف فتح باشند و همراهی حزب الله با حماس و جهاد اسلامی رسیدن به چنین نتیجه ای را امکانپذیر می کند   

این هدف در نحوه پوشش خبری روزنامه الاخبار که حامی حزب الله است آشکار بود. نخست اینکه روزنامه، درگیری در اردوگاه را به سفر فرج به بیروت مرتبط کرد و ضمن آنکه اسرائیل را پشت این تحولات می دانست، نوشت که هدف اسرائیل مهار حماس و جهاد اسلامی و انتقام از حملات فلسطینیان به نیروهای اشغالگر اسرائیل در کرانه باختری است. دوم اینکه الاخبار شروع به انتشار این روایت کرد که فتح دیگر امکانات کافی برای ادامه جنگ با اسلام گرایان ندارد و یکی از فرماندهان اصلی خود را نیز در عین الحلوه از دست داده است

در شرایط عادی حضور پرتعداد جناح های مختلف در اردوگاههای پر ازدحام فلسطینیان باعث می شود که براحتی یک نزاع فردی به درگیری های جناحی گسترده منتهی شده و پیدا کردن ارتباط بین درگیری ها با عوامل خارجی دشوار گردد، ولی این بار همه چیز متفاوت است. معمولا جناح های اسلام گرا روابط خوبی با رهبران حماس دارند و همگی علیه فتح جنگیده اند اما نقش جدید حماس در مذاکرات آتش بس، ما را به واقعیت جدیدی در تحولات مربوط به اردوگاه رهنمون می کند

در حال حاضر دو تحول بزرگ منطقه ای درحال وقوع است که هر دو روی موضوع آرمان فلسطینیان تأثیر می گذارد: ما از یکسو شاهد عادی سازی روابط اعراب و اسرائیل هستیم که ممکن است به زودی عربستان نیز به این روند بپیوندد و از سوی دیگر جبهه متحدی تحت حمایت ایران علیه این عادی سازی در حال ایجاد است که شامل گروههایی در غزه، کرانه باختری، اسرائیل، لبنان، سوریه، عراق و یمن می شود

البته روند عادی سازی رابطه با اسرائیل با توجه به حمایت آمریکا با موانع کمتری مواجه است ولی در جبهه مقابل مشکلات و پیچیدگی های بیشتری وجود دارد زیرا در صفوف فلسطینی ها جناح گرایی حاکم است. با این حال هرچه تلاش ها برای عادی سازی شتاب بیشتری گیرد، در طرف مقابل نیز تلاش برای جلوگیری از این امر افزایش پیدا می کند

نتیجه تلاش هر دو اردوگاه تضعیف فتح در برابر گروههای اسلام گرای فلسطینی است. عادی سازی رابطه با اسرائیل به چشم انداز صلح بین اسرائیلی ها و فلسطینیان آسیب می رساند و سبب تضعیف فتح می شود. اردوگاه طرفداران ایران نیز که علنا دشمن فتح هستند. همه این تحولات درحالی رخ می دهد که موازنه قدرت در فلسطین درحال تغییر است؛ محمود عباس رئیس 87 ساله تشکیلات خودگران و رهبر فتح جانشین مشخصی ندارد و بسیاری برای بدست گرفتن قدرت بعد از او در حال رقابت هستند. در کنار اینها فتح باید به این مسئله توجه کند که تضعیف قدرتش، پیامدهایی منفی برای این گروه در مذاکرات آینده دارد   

در مورد جایگاه لبنان در این رویارویی، نجیب میقاتی نخست وزیر کشور در بیانیه ای که درباره درگیری های عین الحلوه صادر کرد گفت که لبنان نباید به صحنه ای برای تسویه حساب بازیگران منطقه بدل شود. این بیانیه نشان می دهد که نگرانی مقامات لبنان از اینکه کشورشان به محل درگیری گروههای مختلف بدل شود رو به افزایش است؛ ولی علیرغم این نگرانی، دور کردن لبنان از تنش های فلسطین و اسرائیل در دستور کار دولت این کشور نیست. شکاف بین گروههای سیاسی در لبنان سبب به حاشیه رفتن دولت شده و این درحالی است که هر آن امکان می رود حزب الله و متحدانش کشور را وارد یک رویارویی منطقه ای کنند

منبع: بنیاد کارنگی

مترجم: فاطمه رادمهر