توافق ابراهیم چه تأثیری بر نفوذ امارات بر اسرائیل دارد؟

سال 2020 امارات روابط خود را با اسرائیل عادی کرد و به شریک این کشور بدل شد. روابط نزدیک ابوظبی با تل آویو، کانال های ارتباطی جدید و اعتمادی که بین دو کشور ایجاد شد، این شائبه را ایجاد نمود که امارات روی اسرائیل نفوذ پیدا کرده است. آن زمان رهبران امارات از این گفتند که توافق ابراهیم به آنها اجازه می دهد تا برای حل مسئله فلسطین، بر اسرائیل فشار وارد کنند؛ ولی با گذر زمان دیدیم که توافق تغییری در سیاست های اسرائیل در قبال فلسطین ایجاد نکرد

این توافق وجهه امارات را نزد کشورهای غربی بالا برد و سبب شد که امارات به تسلیحات جدید برسد و حجم تجارت خود را افزایش دهد. ولی جنگ غزه نشان داد که توافق صرفا برای امارات سود نبوده و هزینه هایی نیز بدنبال داشته است. خشم مردم خاورمیانه نسبت به رهبران امارات افزایش یافته و حتی خود مردم امارات نیز از سکوت دولت در مقابل ویرانی غزه ناراضی هستند

لازم نبود که امارات از توافق عادی سازی خارج شود ولی حداقل می توانست مانند بحرین، تجارت با اسرائیل را متوقف نماید. اگر این کار انجام می گرفت هزینه عملیات غزه برای اسرائیل افزایش پیدا می کرد، فشار بین المللی برای پایان دادن به جنگ بیشتر می شد و انتقاد مردم نسبت به ابوظبی کاهش می یافت. انفعال رهبران امارات و حفظ توافق، از آن رو است که آنها منافع توافق را بر هزینه هایش بیشتر می دانند. سؤال این است که در صورت ادامه جنگ و افزایش فشارها، آیا این محاسبه تغییر خواهد کرد؟

پیمان ابراهیم

امارات در کنار بحرین سپتامبر 2020 توافق ابراهیم را امضا کرد و اکتبر و دسامبر همان سال کشورهای مراکش و سودان نیز راه امارات را دنبال کردند. کشورهای خلیج فارس سالها بود که با اسرائیل روابط تجاری و امنیتی داشتند و سال 1996 اسرائیل در کشورهای عمان و قطر دفاتر تجاری باز کرد. در پنج سال منتهی به توافق، رهبران امارات و اسرائیل چندبار به طور محرمانه با یکدیگر ملاقات کردند تا در مورد امنیت منطقه، تهدید ایران و همکاری نظامی گفتگو کنند. سال 2015 اسرائیل اولین نمایندگی دیپلماتیک خود را در ابوظبی افتتاح کرد و سه سال بعد امارات میزبان مذاکرات بین اسرائیل و ترکیه برای کمک به احیای روابط آنها بود

رویکردی که امارات در پیش گرفته، مبتنی بر رابطه ای بدون مشکل با تمام همسایگان و کشورهای خاورمیانه است. این رویکرد مستلزم تلاش هایی برای کاهش تنش با قطر، سوریه، ترکیه و روابط همزمان با اسرائیل و ایران است. توافق ابراهیم از چند جهت برای امارات جذابیت داشت: سبب تقویت تجارت می شد، پیوند ابوظبی را با واشنگتن مستحکم تر می کرد و به ایجاد صلح و آرامش در منطقه کمک می نمود. امارات با امضای توافق، این پیام را به آمریکا ارسال کرد که شریک منطقه ای قابل اعتمادی است؛ لذا واشنگتن مجوز فروش سیستم های تسلیحاتی و هواپیماهای پیشرفته را به امارات صادر نمود

اساسا هدف امارات از امضای توافق، پیشبرد راه حل دو کشور یا کمک به آرمان های فلسطین نبود ولی در واکنش به انتقادات، سعی کرد با این استدلال، اقدام خود را توجیه کند. رهبران امارات مدعی شدند که نخست وزیر اسرائیل نتانیاهو را متقاعد کرده اند تا به تهدید خود مبنی بر الحاق رسمی کرانه باختری عمل نکند. ولی اسرائیل با ساخت شهرک های بیشتر، بطلان ادعای امارات را نشان داد. سال 2023 یوسف العتیبه سفیر امارات در آمریکا که مذاکرات عادی سازی را رهبری کرده بود، اعتراف کرد که اسرائیل در الحاق کرانه باختری تنها وقفه ایجاد کرده است، و اینگونه گفته پیشین خود را که مدعی شده بود «اسرائیل فورا الحاق را متوقف نموده است» نقض کرد. مقامات فلسطینی از امارات بدلیل اینکه نتوانسته از اسرائیل تعهدی الزام آور بگیرد و با امضای توافق ابراهیم صرفا به عادی سازی روابط دیگر کشورها با اسرائیل کمک کرده است، انتقاد کردند

جنگ غزه

انتقادات از توافق ابراهیم در طول جنگ غزه افزایش پیدا کرد. رهبران امارات و دیگر کشورهایی که روابط خود را با اسرائیل عادی کردند، بر این باور بودند که در روابط دوجانبه خود با اسرائیل، می توانند موضوع فلسطین را نادیده بگیرند؛ ولی جنگ اخیر غزه، بطلان این نگاه را نشان داد

از زمان حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل، وجهه امارات در سراسر منطقه بدتر شده است. نظرسنجی که ماه ژانویه 2024 توسط مرکز عرب در واشنگتن انجام شد، نشان می داد که 67% از پاسخ دهندگان در شانزده کشور عرب، رویکرد امارات به جنگ غزه را بد می دانند. افزایش احساسات ضد اماراتی در منطقه مشکلاتی را ایجاد کرده و گزارش هایی از آزار شهروندان اماراتی در سفر به نقاط مختلف خاورمیانه -به دلیل رابطه دولت امارات با اسرائیل- منتشر شده است

شاید واکنش های منطقه ای به حدی نباشد که اسباب نگرانی مقامات امارات را فراهم کند؛ ولی نارضایتی های داخلی قطعا برای دولت امارات مهم است. اماراتی های سرشناسی که زمانی از توافق ابراهیم حمایت می کردند، دیگر از رابطه با اسرائیل حمایت نمی کنند. به گفته یک تحلیلگر اماراتی: «اسرائیل کشورهای امضا کننده توافق را شرمنده کرد. نتانیاهو شهرک سازی ها را متوقف نکرد و خلاف قول خود انجام داد. حالا شاهد واکنش منفی افکار عمومی هستیم». نارضایتی از رویکرد امارات به شدت افزایش پیدا کرده و به موضوع بحث رسانه های اجتماعی، نماز جمعه و مهمانی ها شده است. حتی مقامات اماراتی نیز از افزایش نارضایتی سخن می گویند؛ دولت امارات از توانایی خود برای مدیریت نارضایتی های داخلی مطمئن است ولی با طولانی شدن جنگ، تحت فشار بیشتری قرار می گیرد و باید برای جلب رضایت مردم تلاش بیشتری کند

جنگ غزه چالش های دیگری نیز برای رهبران امارات ایجاد کرده است. از جمله اهداف استراتژیک امارات، برقراری ثبات در منطقه و بهبود ارتباط خود با کشورهای مختلف در آفریقا، خاورمیانه و آسیا است. رهبران امارات در پی گسترش روابط تجاری کشور هستند و رؤیای تبدیل امارات به قطب تجاری و لجستیکی منطقه را در سر می پرورانند. خشونتی که هر از گاه بین اسرائیل و فلسطین درگرفته و به فراسوی مرزها گسترش می یابد، مانعی در برابر جاه طلبی های امارات است. حملات حوثی های یمن به کشتیرانی در دریای سرخ، نشان می دهد که جنگ بین اسرائیل و فلسطین چه پیامدهای گسترده ای می تواند داشته باشد. به گفته یک کارشناس امنیتی اماراتی: «جنگ غزه و خطر گسترده تر شدن آن، می تواند بر اهداف و برنامه های ما تأثیر منفی بگذارد»

با این وجود رهبران امارات به دفاع از رابطه با اسرائیل ادامه می دهند و استدلال می کنند که این رابطه حداقل به آنها امکان می دهد تا به فلسطینیان نیازمند کمک کنند. به گفته یک تاجر اماراتی: «ما فلسطینی ها را رها نکرده ایم؛ روابط با اسرائیل به ما این امکان را داد تا به سرعت به فلسطینیان کمک های بشردوستانه ارائه دهیم». در عرض یک هفته پس از شروع جنگ، امارات هواپیمایی حامل تجهیزات پزشکی به العریش در شبه جزیره سینا فرستاد و بیش از 34 میلیون دلار برای کمک به غزه اختصاص داد. در شش ماه گذشته یک بیمارستان صحرایی و دریایی احداث کرد و کودکان زیادی را برای درمان به این دو بیمارستان فرستاد. همچنین برای جبران کمبود آب در غزه، یک کارخانه آب شیرین کن ساخت. زمانی که امدادرسانان غربی کمک مالی خود را به آژانس امداد سازمان ملل –با این ادعا که دوازده کارمند این آژانس با حماس مرتبط هستند- به حالت تعلیق دراوردند، ابوظبی کمک های خود را به آژانس دوبرابر کرد. یک مقام اماراتی معتقد است ارتباط مستقیمی که امارات به لطف توافق ابراهیم با اسرائیل داشته، مفید بوده است «ما از روابط خود با اسرائیل برای کاهش بحران انسانی استفاده کرده ایم»

امارات همچنین بر این باور است که به مدد روابط رسمی با اسرائیل، می تواند در حل و فصل مناقشه و بازسازی غزه پس از جنگ مشارکت داشته باشد. ابوظبی تصریح کرده است که تنها در صورت وجود «طرح راه حل دو کشوری» به بازسازی کمک خواهد کرد. از نگاه یک محقق اماراتی، اسرائیل از طریق توافق ابراهیم می تواند با دیگر کشورهای منطقه ارتباط قوی تری داشته باشد؛ این رابطه قوی به تل آویو کمک می کند تا کمتر احساس خطر کند و در نتیجه تمایل بیشتری برای رسیدگی به موضوع فلسطین از طریق راه حلی پایدار داشته باشد

ولی مادامی که چشم اندازی برای تشکیل کشور فلسطین و پایان جنگ غزه وجود ندارد، خشم و نارضایتی مردم رو به روز افزایش می یابد و حفظ رابطه با اسرائیل را برای امارات سخت تر می کند

نفوذ بیشتر

توافق ابراهیم باعث ایجاد روابطی متنوع و فزاینده بین امارات و اسرائیل شده و این سؤال را ایجاد کرده است که آیا امارات به مدد توافق، نفوذ بیشتری بر اسرائیل پیدا کرده است؟ اگر پاسخ مثبت است چگونه می تواند از این نفوذ استفاده کند؟ از نگاه بسیاری، امارات حلقه اتصال اسرائیل با جهان عرب است. خطوط هوایی ملی امارات یکی از معدود شرکت هایی در خاورمیانه است که به تل آویو پرواز مستقیم دارد. امارات همچنین راهی زمینی از این کشور به اسرائیل ایجاد کرده تا به تل آویو در جبران ضرر ناشی از حملات حوثی ها به کشتی های تجاری در دریای سرخ و خلیج عدن کمک کند. روابط مالی، کشاورزی، انرژی و فناوری بین دو کشور از سال 2020 به سرعت رشد کرده و امارات به دومین شریک تجاری بزرگ اسرائیل در خاورمیانه (بعد از ترکیه) بدل شده است

دو کشور همچنین برای ایجاد محیطی مناسب برای سرمایه گذاری متقابل سخت تلاش کرده اند. بین بانک های مرکزی امارات و اسرائیل قرارداد همکاری بسته شده و امضای یک توافق نامه جامع اقتصادی، به شرکت های دو طرف اجازه داده است تا در کشورهای یکدیگر تجارت کنند. این توافق نامه در کنار معافیت ویزا، سرمایه گذاران اسرائیلی را به این کشور عربی جذب کرده است. سال 2023 هزار شرکت تجاری اسرائیلی در امارات مشغول به فعالیت شدند. صندوق سرمایه گذاری امارات 22% از سهام میدان گازی تامار اسرائیل در دریای مدیترانه را به قیمت یک میلیارد دلار خریداری کرده است. امارات یکی از سرمایه گذاران بزرگ و اصلی در شرکت های فناوری اسرائیلی است؛ شرکت فناوری G42 در ابوظبی که ریاست آن را مشاور امنیت ملی امارات طحنون بن زاید بر عهده دارد، اولین دفتر بین المللی خود را در اسرائیل افتتاح کرد. در بحبوحه جنگ غزه، اقتصاد اسرائیل آسیب زیادی دیده و رابطه با امارات به راه نجات اقتصادی تل آویو تبدیل شده است

امارات و اسرائیل در حوزه امنیتی نیز با یکدیگر همکاری دارند. آنها رزمایش دریایی مشترک برگزار می کنند و در تولید تسلیحات با یکدیگر مشارکت دارند. اسرائیل به امارات تسلیحات مختلف از جمله سامانه دفاع هوایی پیشرفته فروخته است. سال 2021 صنایع هوافضای اسرائیل و گروه اماراتی EDGE (یک شرکت دفاعی و فناوری اماراتی) پروژه ای را برای تولید کشتی های بدون سرنشین راه اندازی کردند. سال 2022 پس از آنکه فرودگاه و تأسیسات شرکت ملی نفت ابوظبی هدف حملات حوثی ها قرار گرفت، اسرائیل سامانه ردیابی SPYFER را به امارات فروخت تا این کشور را از حملات پهپادی محافظت کند. امارات و اسرائیل همچنین دیدگاه مشترکی در مورد لزوم ادامه حضور آمریکا در خاورمیانه دارند. سال 2021 امور اسرائیل از حوزه اختیارات ستاد فرماندهی آمریکا در اورپا به ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) منتقل شد. این امر بستر مناسبی را برای هماهنگی امنیتی بیشتر بین آمریکا، اسرائیل و کشورهای عرب خلیج فارس فراهم کرد

استفاده از اهرم فشار

امارات برای رابطه با اسرائیل اهمیت زیادی قائل است و تمایلی ندارد که این رابطه را با درخواست امتیاز برای فلسطینیان به خطر بیندازد؛ به خصوص که بعید است فشار امارات به تنهایی محاسبات اسرائیل را تغییر دهد. ولی ادامه جنگ غزه ممکن است مزایای توافق ابراهیم را از بین برده و مانع از تحقق اهداف و برنامه های امارات شود. تبادل آتش بین اسرائیل و ایران در ماه آوریل، خطرات ادامه جنگ غزه را به امارات نشان داد

اقداماتی وجود دارد که رهبران اماراتی می توانند به جای خروج کامل از توافق، آنها را انجام دهند. برای مثال امارات می تواند با پیروی از بحرین و ترکیه، روابط تجاری با اسرائیل را محدود کند. این گامی است که بخش خصوصی امارات آن را برداشته اند ولی عمده تجارت اسرائیل با امارات تحت حمایت بخش دولتی است. البته در این بخش نیز تحرکاتی برای کاهش حجم تجارت درحال دیده شدن است؛ ماه مارس شرکت ملی نفت ابوظبی مذاکرات برای خرید 50% از سهام شرکت انرژی NewMedاسرائیل را به دلیل بی ثباتی در منطقه متوقف کرد. ابوظبی همچنین می تواند مسیر زمینی را که –به جای مسیر دریایی دریای سرخ- برای ارسال محموله به اسرائیل بازگشایی نموده، به طور موقت ببندد. این امر اقتصاد اسرائیل را در زمان جنگ تحت فشار زیادی قرار می دهد. امارات می تواند پروازها را به حالت تعلیق دراورد و معافیت ویزا را متوقف کند؛ این اقدام سفر اسرائیلی ها را به امارات دشوارتر می کند

این گام ها به خودی خود تأثیری در محاسبات اسرائیل ندارد و روابط دو کشور را به خطر نمی اندازد ولی نشان دهنده نارضایتی ابوظبی از اقدامات اسرائیل در غزه است و انتقادات از رهبران امارات را کاهش می دهد. ادامه جنگ دیر یا زود فشارها را بر ابوظبی افزایش داده و رهبران امارات را به محاسبه مجدد وامی دارد که آیا روابط بی قید و شرط شان با اسرائیل، ارزش هزینه هایی را که می دهند دارد یا خیر

منبع: گروه بحران

مترجم: فاطمه رادمهر