با گذشت یک ماه از آغاز جنگ اسرائیل با لبنان، این کشور با تخریبی بی سابقه مواجه است. ارتش اسرائیل تمام روستاهای جنوب لبنان و ضاحیه را ویران کرده و خانه های مردم، مشاغل و آینده آنها زیر هجوم موشک های اسرائیل به تلی از خاک تبدیل شده است
در چنین شرایطی آیا مردم می توانند پس از جنگ زندگی خود را بازسازی کنند؟
براساس براوردهای دولت در طول جنگ سال 2006 اسرائیل تنها در 34 روز 2.8 میلیارد دلار خسارت به لبنان وارد کرد. اما برنامه توسعه سازمان ملل بر این باور است که مقیاس تخریب کنونی در سال 2024، تأثیر انسانی و پیامدهای اقتصادی آن بسیار بیشتر از جنگ 2006 می باشد
هفته گذشته نجیب میقاتی نخست وزیر لبنان از جامعه جهانی خواست تا از تلاش برای بازسازی این کشور حمایت کنند اما با خسارات اقتصادی که 20 میلیارد دلار تخمین زده می شود، این خطر وجود دارد که نه قدرت های جهانی –که از طبقه سیاسی حاکم بر لبنان خسته شده اند- حاضر به پرداخت این هزینه هستند و نه لبنان که با اقتصادی درهم شکسته دست و پنجه نرم می کند، قادر به تأمین این هزینه می باشد
نقش حزب الله و ایران
سال 2006 مقاله ای در لس آنجلس تایمز منتشر شد که می گفت «کشورهای عرب برای بدست آوردن نفوذ سیاسی و جلب حمایت و وفاداری مردم علیه ایران و متحدانش، برای بازسازی لبنانِ ویران شده از جنگ به سرعت وارد رقابت با یکدیگر شده اند»
نیکلاس بلانفورد از اعضای شورای آتلانتیک در خصوص بازسازی لبنان پس از جنگ 2006 می گوید: «حزب الله ادعا می کرد که 300 میلیون دلار برای بازسازی هزینه کرده است ولی نقش ایران و حزب الله تاحد زیادی محدود به ارائه کمک های نقدی به کسانی بود که نیاز فوری داشتند»
در سراسر لبنان مراکزی افتتاح شده بود که مردم در آنجا ثبت نام می کردند و کسانی که خانه های خود را در جنگ از دست داده بودند، برای تأمین اجاره خانه تا زمانی که حزب الله بتواند خانه هایشان را بازسازی کند، از این گروه بسته های 12000 دلاری می گرفتند
گرچه اسرائیل با حمله به شعبه های قرض الحسنه، زیرساخت های مالی حزب الله را هدف قرار داده ولی بلانفورد معتقد است «بعید است که حزب الله پول نقد زیادی در این شعبه ها نگه داشته باشد. ما واقعا نمی دانیم تأثیر جنگ بر امور مالی این گروه چقدر است ولی اقتصاد ایران با مشکلات زیادی مواجه است؛ بنابراین حزب الله و ایران نمی توانند به تنهایی هزینه بازسازی را بپردازند. در چنین شرایطی فشار زیادی بر حزب الله وارد خواهد شد تا به نیازهای رفاهی جامعه شیعه پاسخ دهد زیرا بدون حمایت مستمر شیعیان، موجودیت حزب الله با خطر مواجه می شود»
بی میلی در خلیج فارس
در جنگ 2006 کشورهای عرب به ویژه عربستان و قطر در ساختن لبنان نقش اساسی ایفا کردند و 1.3 میلیارد دلار متعهد شدند. قطر چهار شهر و عربستان 25 روستا را در جنوب لبنان بازسازی کردند
حسن خطاب تحلیلگر لبنانی و مدیر مرکز تحقیقات لبنان می گوید: «بسیاری از کشورهای عرب امیدوار بودند که حمایت شان از لبنان بتواند به شیعیان آن کشور نشان دهد که می توانند علیرغم عدم همسویی با ایران و حزب الله، آینده سیاسی و اقتصادی خود را تضمین کنند. ولی این حمایت ها نتیجه عکس داشت و حزب الله تقویت شد؛ چون شیعیان دیدند که می توانند هم مقاومت کنند و هم خانه هایشان بازسازی شود و خساراتشان جبران گردد. با این تفاصیل انتظار نداشته باشید که کشورهای خلیج فارس این بارهم دچار اشتباه محاسباتی شده و برای بازسازی وارد عمل شوند»
هفته گذشته امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه یک کنفرانس بین المللی در حمایت از لبنان برگزار کرد. یک میلیارد دلار برای کمک های بشردوستانه و حمایت نظامی از این کشور جمع آوری شد ولی کشورهای خلیج فارس هیچ تعهد مالی ندادند
روابط میان کشورهای خلیج فارس و لبنان در سالهای اخیر تیره شده است و حزب الله -به ویژه بر سر حمایت از حوثی ها در جنگ سال 2015 عربستان و یمن- اختلافات زیادی با ریاض و ابوظبی پیدا کرده است
محمد پاشا تحلیلگر امور خاورمیانه در آمریکا می گوید: «به طور کلی دوران کمک های چند میلیاردی و بدون قید و شرط کشورهای خلیج فارس به پایان رسیده است»
عربستان در تلاش برای رهایی اقتصاد خود از وابستگی به نفت است. ماه ژوئن در بحبوحه کاهش درآمدهای نفتی و نگرانی فزاینده از اینکه پروژه 2030 بن سلمان تاکنون در کاهش وابستگی اقتصاد به نفت ناکام مانده، ریاض برنامه هایی را برای کاهش چشمگیر هزینه های عمومی اعلام کرد
به گفته پاشا: «باتوجه به اینکه ریاض اولویت خود را بر رشد و پیشرفت داخلی گذاشته، بعید است که مانند گذشته بودجه های هنگفتی را صرف بازسازی لبنان کند؛ به خصوص که شریک مورد اعتمادی همچون رفیق حریری در لبنان ندارد»
حریری نخست وزیر سابق لبنان بازیگری مهم در بازسازی این کشور پس از جنگ داخلی بود و در جلب حمایت مالی کشورهای خلیج فارس از لبنان نقش مهمی ایفا کرد. اما سعد حریری پسر و وارث سیاسی او در سال 2017 اعلام کرد که از سیاست کناره گیری می کند
ناامیدی از غرب
پس از جنگ 2006 جامعه بین الملل با برگزاری کنفرانسی در فرانسه 7.2 میلیارد دلار کمک مالی متعهد شد؛ ولی میزان زیادی از این مبلغ منوط به انجام اصلاحات اقتصادی بود که دولت لبنان در انجام آن ناکام ماند
به گفته مایکل یانگ سردبیر مرکز خاورمیانه کارنگی: «شکست عمدی در اجرای اصلاحات مورد تقاضا، ویژگی طبقه سیاسی لبنان است»
در کنفرانس هفته گذشته آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل از رهبران لبنان خواست تا «اقدامی قاطع برای تضمین عملکرد صحیح نهادهای دولتی انجام دهند». لبنان بیش از دو سال است که رئیس جمهور ندارد
فروپاشی بخش بانکداری لبنان در سال 2019 باعث شد لیر 98% ارزش خود را از دست دهد و تولید ناخالص داخلی در 5 سال گذشته 28% کاهش یابد؛ ولی حتی در چنین شرایطی نیز طبقه سیاسی لبنان مانع از اصلاحات معنادار شد
سال 2022 صندوق بین المللی پول با کمک مالی 3 میلیارد دلاری به لبنان موافقت کرد؛ ولی بیروت به دلیل عدم اجرای اصلاحات مقرر در توافق، نتوانست به این کمک دسترسی پیدا کند
یانگ معتقد است که نخبگان سیاسی و مالی لبنان عمیقا درهم تنیده هستند و از آنجا که «بخش گسترده ای از طبقه سیاسی در بانک ها سهام دارند، تجدید ساختار مالی را تهدیدی برای منافع خود تلقی می کنند»
با این تفاصیل لبنان این بار به رایگان بازسازی نمی شود و جامعه بین الملل بازسازی را به اهرم فشاری بر دولت لبنان برای انجام اصلاحات سیاسی و اقتصادی تبدیل خواهد کرد
بنابراین سؤال مهم این است که پس از سالها بن بست سیاسی، فروپاشی اقتصادی، انقلابی شکست خورده و انفجاری ویرانگر در بندر، آیا نخبگان سیاسی لبنان سرانجام به ضرورت اصلاحات پی خواهند برد؟
آیا لبنان می تواند بازسازی شود؟
اینگونه گفته می شود که بیروت هفت بار بازسازی شده است. لبنانی ها زلزله، جنگ، فروپاشی اقتصادی و انفجارهای ویرانگر را پشت سر می گذارند و سعی می کنند زندگی خود را بازسازی کنند
اما به گفته مونا فواز استاد مطالعات و برنامه ریزی شهری دانشگاه آمریکایی بیروت: «هر بازیابی پس از فاجعه، باعث تضعیف بیشتر نهادهای دولتی شده است»
فواز می گوید: «در پی جنگ 2006 دولت نقشی فرعی در بازسازی داشت و کار عمدتا توسط بازیگران بین المللی و سازمان های محلی انجام می شد. این مسئله پس از انفجار بندر بیروت در سال 2020 نیز تکرار شد و ما شاهد کناره نشستن سازمان های دولتی و در دست گرفتن بازسازی محله ها توسط سازمان های غیردولتی بودیم. گروههای سیاسی از غیبت دولت در این لحظات حیاتی به عنوان فرصتی برای تحمیل خود استفاده کردند؛ به این ترتیب بازسازی منجر به فروپاشی بیشتر دولت فشل می شود»
بلانفورد در مورد انجام اصلاحات بدبین است. به عقیده وی: «اصلاحات تهدیدی وجودی برای نخبگان سیاسی است؛ اگر انقلاب و فروپاشی اقتصادی نتوانسته آنها را متقاعد به تغییر کند، پس بازسازی هم نمی تواند»
فواز نیز به همین اندازه بدبین است «با گذشت 34 سال از پایان جنگ داخلی، شواهد زیادی وجود دارد که نشان می دهد دولتی که توسط ائتلافی از جنگ سالارن سابق و بانکداران اداره می شود، قابل اصلاح نیست»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما