آخرین تلاش آمریکا برای تغییر در خاورمیانه

دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در کنفرانس خبری هفته گذشته خود با بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل، بر ایده خود مبنی بر جابه جایی فلسطینیان غزه، در اختیار گرفتن مالکیت غزه توسط آمریکا و تبدیل آن به منطقه ای توریستی و لوکس در مدیترانه تأکید کرد و گفت که به مدت چندین ماه این موضوع را از زوایای مختلف بررسی کرده است. وی تکرار طرح ها و راه حل هایی را که بارها و بارها اتفاق افتاده و تنها به مرگ و ویرانی بیشتر در غزه منجر شده است، اشتباه دانست و تأکید کرد که نمی توان همینطور ادامه داد و باید از تاریخ درس گرفت

رؤیای مقامات آمریکا برای تغییر خاورمیانه، امری بی سابقه نیست؛ اما بسیاری از این تلاش ها با شکست مواجه شده است. از جمله این تلاش هایِ ناموفق، مأموریت مبهم ایالات متحده برای کمک به دولت لبنان در سال 1983 بود که با حمله انتحاری و کشته شدن 241 نظامی آمریکایی به پایان رسید. نمونه دیگر، حمله سال 2003 به عراق بود که منجر به تلفات گسترده نیروهای آمریکایی، افزایش نفوذ ایران در منطقه و قدرت گرفتن تروریست های اسلامگرا شد

ایده اخیر ترامپ را می توان نقطه پایانی بر سیاست آمریکا مبنی بر راه حل دو کشوری دانست. این در حالی است که این راه حل، توسط بیشتر کشورهای جهان و دولت های گذشته جمهوری خواه و دموکرات آمریکا حمایت شده است

واکنش جهانی به ایده ترامپ عمدتا منفی بوده و تنها اسرائیل از آن حمایت کرده است. نتانیاهو روز چهارشنبه در گفتگو با فاکس نیوز، درباره طرح ترامپ برای غزه گفت: «این اولین طرح خوبی است که تاکنون شنیده ام؛ باید این طرح را دنبال و اجرایی کرد». روز پنجشنبه هم وزیر دفاع اسرائیل، ارتش این کشور را مأمور کرد تا برنامه ای برای تسهیل خروج داوطلبانه ساکنان غزه تهیه کند

ترامپ در کنفرانس خبری با نتانیاهو افزود که در حال بررسی «حمایت از حاکمیت اسرائیل بر کرانه باختری است و احتمالا در مورد این موضوع خاص، در چهار هفته آینده بیانیه ای خواهد داد». هم اکنون 3 میلیون فلسطینی در کرانه باختری زندگی می کنند

درحالی که بسیاری از قانونگذاران دموکرات، طرح ترامپ را «پاکسازی قومی» نامیدند، بسیاری از جمهوری خواهان موضع محتاطانه تری در پیش گرفتند. برای مثال سناتور جان کورنین نماینده تگزاس گفت که این طرح می تواند آغاز گفتگوها در مناقشه اسرائیل و فلسطین باشد.

روز پنجشنبه ترامپ از بخشی از طرح خود که شامل استفاده از نیروهای نظامی آمریکا برای تسهیل تصرف و بازسازی غزه بود، عقب نشینی کرد. این قسمت از طرح، حتی در میان جمهوری خواهان طرفدار نداشت و با وعده انتخاباتی ترامپ مبنی بر پایان دادن به درگیری های نظامی در خارج از کشور، در تضاد بود

ترامپ در پست هایی که در شبکه های اجتماعی منتشر کرد، از این نوشت که اسرائیل پس از پایان جنگ و اسکان دادن فلسطینیان در کشورهای دیگر، غزه را به ایالات متحده تحویل خواهد داد؛ پس از آن آمریکا با همکاری تیم هایی از سراسر دنیا، یکی از بزرگترین و چشمگیرترین پروژه های توسعه ای جهان را در غزه اجرا خواهد کرد. وی تأکید نمود که اجرای این طرح، نیازمند حضور سربازان آمریکایی نخواهد بود

استیون کوک عضو شورای روابط خارجی، ایده ترامپ را در راستای دیگر طرح های بلندپروازانه آمریکا برای تغییر خاورمیانه دانست. او به نمونه های دیگری از جمله حمله نظامی به عراق، جنگ در افغانستان و تلاش های ناموفق آمریکا در قضیه اسرائیل و فلسطین اشاره کرد

دیوید میلر از بنیاد کارنگی نیز طرح ترامپ برای غزه را دور از ذهن دانست و گفت: «این طرح عملی نیست و اگر به هر دلیلی اجرایی شود، در کنار سایر اقدامات ناموفق و اشتباه آمریکا در خاورمیانه قرار خواهد گرفت». میلر یکی از پیامدهای طرح ترامپ را تقویت راست گراترین و افراطی ترین دولت تاریخ اسرائیل دانست

در آمریکا هر دولتی که بر سر کار آمده، از جمله اهداف خود را حفظ ثبات در خاورمیانه، محافظت از اسرائیل و پایبندی به راه حل دو کشوری اعلام کرده است. در مسیر تحقق این اهداف ایالات، متحده تمام گزینه ها –به جز مداخله مستقیم نظامی- را امتحان کرده است

در دولت کلینتون ایالات متحده منابع قابل توجهی را به دو دولت اسرائیل و فلسطین اختصاص داد. این اقدام در چارچوب توافقنامه اسلو بود که سال 1993 بین اسرائیل و سازمان آزادیبخش فلسطین به امضا رسید. این توافقنامه کرانه باختری را به چند منطقه تقسیم می کرد که برخی از آنها تحت کنترل اسرائیل است و برخی تحت کنترل فلسطین؛ همچنین حکومت سازمان خودگردان فلسطین به رسمیت شناخته شد

اما بخش عمده ای از این توافقنامه، سال 1996 و در پی ترور اسحاق رابین نخست وزیر وقت اسرائیل توسط یک راستگرای افراطی اسرائیلی، از هم پاشید. این ترور به تغییرات سیاسی بزرگی منجر شد و در نهایت به انتخاب بنیامین نتانیاهو برای نخستین بار انجامید

تلاش های کلینتون برای احیای روند صلح، در نشست سال 2000 در کمپ دیوید و با حضور ایهود باراک نخست وزیر اسرائیل و یاسر عرفات رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، به اوج خود رسید. ولی گفتگوها به دلیل ناتوانی طرفین در حل و فصل اختلافات خود بر سر مرزهای کرانه باختری، غزه و بیت المقدس (که هر دو طرف آن را پایتخت خود می دانستند) شکست خورد

در زمان ریاست جمهوری جورج دبلیو بوش، قیام فلسطینیان منجر به تشدید کنترل اسرائیل بر سرزمین های اشغالی شد. سال 2005 اسرائیل از غزه عقب نشینی کرد ولی کنترل خود را بر تمام ورودی های دریایی و زمینی غزه حفظ نمود. از سوی دیگر جنگ قدرت بین تشکیلات خودگردان فلسطین و حماس، منجر به تسلط حماس بر غزه در انتخابات 2006 شد

دولت اوباما که وارث نابسامانی های ناشی از حضور آمریکا در عراق و افغانستان در دوران بوش بود، تلاش زیادی کرد تا تشکیلات خودگردان فلسطین در کرانه باختری تقویت شود و زمینه تشکیل دولت فلسطینی فراهم گردد. ولی با بازگشت نتانیاهو به قدرت در سال 2009 و روی کار آمدن دولت های عموما دست راستی در اسرائیل، موفقیت چندانی در روند صلح و پیشرفت راه حل دو کشوری حاصل نشد

ترامپ در دوره نخست ریاست جمهوری خود، به اکثر این تلاش ها پایان داد؛ مالکیت اسرائیل بر بلندی های جولان را به رسمیت شناخت، بر پایتختی بیت المقدس در اسرائیل مهر تأیید زد، به حمایت آمریکا از تشکیلات خودگردان فلسطین پایان داد و در عوض برای عادی سازی روابط اسرائیل با همسایگان عرب خود فشار آورد. سال 2020 او طرح صلحی را ارائه کرد که به اسرائیل اجازه الحاق و شهرک سازی بیشتر در کرانه باختری را در ازای مشوق های اقتصادی به فلسطینیان می داد؛ اما این طرح با شکست وی در انتخابات متوقف شد.

درحالی که دولت بایدن در تلاش برای احیای مجدد طرح دو کشوری بود، حماس خود را برای جنگ آماده می کرد. درگیری های دوره ای بین حماس و اسرائیل تشدید شده بود و شبه نظامیان حماس زرادخانه خود را با کمک ایران تقویت کرده بودند. اوج این درگیری ها در 7 اکتبر 2023 بود که طی آن حمله حماس به جنوب اسرائیل، حدود 1200 کشته و بیش از 250 گروگان برجای گذاشت

به گفته وزارت بهداشت غزه، حملات اسرائیل به این منطقه، آن را به مکانی غیرقابل سکونت با بیش از 46000 کشته فلسطینی تبدیل کرده است. اکنون آتش بس شکننده ای که با میانجیگری دولت بایدن به دست آمد، به توقف موقت درگیری ها و آزادی گروگان ها منجر شده است

تام فلچر معاون امور بشردوستانه دبیرکل سازمان ملل، یکشنبه پس از سفر به غزه، در مصاحبه با خبرنگاران در مورد طرح ترامپ گفت که نظر بسیاری از مردم را در مورد این طرح پرسیده است و همه آنها گفته اند که هیچ جا نمی روند و همچون گذشته خانه های خود را می سازند

منبع: واشنگتن پست

مترجم: فاطمه رادمهر