وضعیت اقتصادی ایران که همین حالا هم با کمبود آب و برق، کسریهای سنگین بودجه و سقوط ارزش پول ملی، بحرانی است، حالا قرار است حتی بدتر شود.
شورای امنیت سازمان ملل تحریمهای سختی را علیه ایران بهخاطر برنامه هستهای این کشور بازگرداند.
این تحریمها بسیار گستردهتر از تحریمهای فعلی آمریکا هستند. ریشه آنها به اختلاف ایران و اروپا بر سر پایبندی تهران به توافق هستهای ۲۰۱۵ و همچنین تصمیم ایران برای منع ورود بازرسان بینالمللی پس از حملات اسرائیل و آمریکا در ژوئن برمیگردد.
طبق این تحریمها داراییهای برخی نهادها و افراد ایرانی مسدود میشود، سفرشان ممنوع خواهد شد، و کشورها اجازه مییابند کشتیها و هواپیماهای باری ایران (از جمله نفتکشها) را متوقف و بازرسی کنند. همچنین غنیسازی اورانیوم در هر سطحی برای ایران ممنوع میشود، پرتاب موشکهای بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هستهای و انتقال دانش فنی موشکی هم غیرقانونی خواهد بود. علاوه بر این، تحریم تسلیحاتی ایران دوباره برقرار میگردد.
مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران، این تحریمها را «ناعادلانه و غیرقانونی» خواند و گفت: «میخواهند ما را سرنگون کنند. اگر جای ما بودید، چه میکردید؟» او گفت تصمیم نهایی درباره واکنش ایران پس از مشورت با مقامها گرفته میشود. یک روز بعد، وزارت خارجه ایران سفرای خود را از فرانسه، بریتانیا و آلمان برای مشورت فراخواند.
جناحهای تندرو در ایران خواستار خروج از معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) شدهاند؛ اقدامی که میتواند نگرانکننده باشد چون عملاً همه موانع قانونی بر سر برنامه هستهای ایران را برمیدارد. اما پزشکیان اعلام کرد که چنین کاری در دستور کار نیست.
تحریمهای تازه در بدترین زمان ممکن برای ایران میآید. کشور هنوز از جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل در خرداد گذشته سرپا نشده است؛ جنگی که با حملات بمبهای سنگرشکن آمریکا به سه سایت هستهای ایران پایان یافت. از سوی دیگر، بحران انرژی و آب باعث خاموشی و قطع اجباری آب در شهرهای مختلف شده است.
به گفته ایسان رافتی، کارشناس ایران در گروه بینالملل بحران: «شاید تحریمهای سازمان ملل از نظر مالی به اندازه تحریمهای آمریکا اثر نداشته باشد، اما فشار اقتصادی موجود بر ایران را چند برابر میکند.»
اروپا سه شرط برای جلوگیری از تحریمها گذاشته بود: اجازه فوری ورود بازرسان بینالمللی، مشخص کردن محل ذخایر ۴۰۰ کیلوگرمی اورانیوم، و آغاز مذاکره مستقیم هستهای با آمریکا. پزشکیان گفت ایران آماده همکاری است و حتی بازرسی و مذاکرات را پذیرفته، اما آمریکا شرط گذاشته که ایران همه ذخایر اورانیومش را تحویل دهد تا تحریمها فقط سه ماه تعلیق شود؛ چیزی که او «غیرمنطقی» دانست.
پزشکیان در نشست خبری گفت ایران دنبال سلاح هستهای نیست و تعجب میکند که چرا جهان باور نمیکند. او گفت ایران حاضر نیست بدون اعتراض هرچه را آمریکا و اروپا میخواهند بپذیرد: «این را قبول نمیکنیم.»
روسیه و چین تلاش کردند رأیگیری را شش ماه عقب بیندازند و مهلت را تا آوریل تمدید کنند، اما این پیشنهاد با مخالفت ۹ کشور از جمله آمریکا، فرانسه و بریتانیا شکست خورد. مسکو و پکن میگویند مکانیزم بازگشت مشروعیت ندارد و آنها خواهند کوشید با ادامه تجارتشان با ایران، اثر تحریمها را کاهش دهند. روسیه و ایران روابط نظامی نزدیکی دارند و ایران پهپاد به روسیه میفروشد؛ چین هم خریدار اصلی نفت ایران است و آن را با تخفیف حدود ۲۰ درصدی میخرد.
یک مقام وزارت نفت ایران گفت تحریمهای جدید جلوی خرید نفت ایران توسط چین را نمیگیرد، اما موانع بیشتری ایجاد خواهد کرد و احتمالاً چینیها از آن برای گرفتن تخفیف بیشتر استفاده میکنند.
برخی مقامهای ایرانی میگویند این تحریمها تأثیر زیادی ندارد چون ایران قبلاً با تحریمها کنار آمده است. آنها غرب را متهم میکنند که هیچوقت بهدنبال توافق جدی نبوده است. مهدی محمدی، مشاور محافظهکار رئیس مجلس، در شبکههای اجتماعی نوشت: «آنها تصمیم خود را گرفتهاند، حالا ما هم باید تصمیم خود را بگیریم. تنها راه این است که آنقدر قوی شویم که هیچکس حتی به تسلیم ایران فکر نکند.»
با این حال، اقتصاد ایران در سالهای اخیر بهشدت آسیب دیده؛ نه فقط به خاطر تحریمها، بلکه به دلیل فساد و سوءمدیریت. بازار هم بلافاصله به خبر تحریمها واکنش نشان داد: روز شنبه ارزش ریال در بازار آزاد ۴ درصد سقوط کرد و به حدود یکمیلیون و ۱۲۶ هزار تومان برای هر دلار رسید.
برای مردم عادی، خبر تحریمها به شدت نگرانکننده بود. آنها همین حالا هم با تورم بالای ۴۰ درصد، بیکاری فزاینده و آیندهای نامعلوم دستوپنجه نرم میکنند. خیلیها از بازگشت جنگ با آمریکا و اسرائیل میترسند.
مهدی بستانچی، رئیس شورای صنایع ایران، در مصاحبهای از تهران گفت: «کسبوکارها و صنایع خودشان را آماده افت تقاضا و سختتر شدن واردات کالا و همچنین محدودیتهای بیمه، بانک و حملونقل میکنند. این فشارها بیشتر روی شرکتهای کوچک و متوسط خواهد بود؛ شرکتهایی که بیش از ۹۰ درصد صنایع ایران و حدود نیمی از اشتغال صنعتی را تشکیل میدهند.»
رهبران روحانی ایران با بحران موجودیتی در میانهی بنبست هستهای روبهرو هستند
رهبران روحانی ایران یکی از جدیترین بحرانهای خود از زمان انقلاب ۱۹۷۹ را تجربه میکنند؛ بحرانی که از یکسو ناشی از نارضایتی روبهافزایش در داخل کشور است و از سوی دیگر نتیجهی توقف توافق هستهای، که ایران را بیش از پیش منزوی و دچار شکاف کرده است.
چهار مقام ایرانی و دو فرد نزدیک به حاکمیت ابراز نگرانی کردند که در صورت نرسیدن به توافقی با غرب، انزوای اقتصادی ایران عمیقتر شده و خشم عمومی بیشتر شعلهور گردد.
با این حال، آنها هشدار دادند که پذیرش خواستههای غرب نیز میتواند انسجام درونی حاکمیت را بشکند و اصول بنیادین جمهوری اسلامی ــ یعنی «تسلیمنشدن در برابر فشار غرب» ــ را زیر سؤال ببرد.
یکی از مقامها گفت: «نظام روحانیت بین سنگ و سندان گیر افتاده است. موجودیت جمهوری اسلامی در خطر است. مردم ما دیگر طاقت فشار اقتصادی بیشتر یا جنگ دیگری را ندارند.»
احتمال حملات دوبارهی اسرائیل به تأسیسات هستهای ایران در صورت شکست دیپلماسی هستهای با غرب، بر نگرانیها افزوده است.
دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، و بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، هشدار دادهاند در صورت ازسرگیری غنیسازی اورانیوم توسط ایران ــ که میتواند مسیری برای ساخت سلاح هستهای باشد ــ بیدرنگ حمله خواهند کرد.
غلامعلی جعفرزاده ایمنآبادی، نماینده پیشین مجلس، روز پنجشنبه به رسانههای ایرانی گفت: « با توجه به موضع تهاجمی اسرائیل و حمایتی که از سوی ایالات متحده دریافت میکند، فکر میکنم احتمال جنگ بسیار بالاست.»
مقامهای ایرانی هشدار دادهاند که تحریمهای تازه آنها را به اتخاذ مواضع سختتر هستهای سوق خواهد داد، اما تهدید حملات اسرائیل عملاً گزینههایشان را محدود کرده است.
یک مقام پیشین میانهرو در ایران ابراز تردید کرد که تهران گامهای رادیکال بردارد؛ او گفت رهبران بهخوبی از خطرات آگاهاند، بهویژه با توجه به ضعف موقعیت منطقهای ایران، فشارهای داخلی و هزینهی بالای هرگونه تشدید درگیری.
اختلافات درون حاکمیت بر سر چگونگی عبور از بحران در حال افزایش است؛ برخی خواهان موضع سختترند و برخی دیگر مخالف، چون نگراناند چنین اقدامی به فروپاشی جمهوری اسلامی بینجامد.
با بازگشت سریع کمپین «فشار حداکثری» ترامپ از فوریه، با تحریمهای تازه و تهدید به اقدام نظامی، برخی تصمیمگیران در تهران معتقدند «حفظ وضع موجود ــ نه جنگ، نه توافق و ادامه مذاکرات بدون دادن امتیازات بیشتر ــ بهترین گزینه است.»
تحریمهای جدید میتواند فشار اقتصادی بر ایران را بهشدت افزایش دهد و تجارت با کشورهایی را که تاکنون تحریمهای یکجانبه آمریکا را نادیده میگرفتند، محدود کند.
در کنار این چالشها، رهبران روحانی با خشم روزافزون مردم از بحران اقتصادی عمیق هم روبهرو هستند.
بسیاری از ایرانیان، از جمله شیما، معلم ۳۶ساله دبستان و مادر دو فرزند، بیم دارند که تحریمهای تازه سازمان ملل اقتصاد را بیش از پیش فلج کند. او از تهران به رویترز گفت: «همین حالا هم به سختی زندگی میکنیم. تحریمهای بیشتر یعنی فشار بیشتر. چطور قرار است دوام بیاوریم؟»
به گفته یکی از مقامها، رهبران جمهوری اسلامی بهطور فزایندهای نگراناند که خشم عمومی ناشی از مشکلات اقتصادی به اعتراضات گستردهای منجر شود که «جایگاه ایران را در صحنه بینالمللی بیشتر تضعیف کند.»
نرخ رسمی تورم حدود ۴۰ درصد است، اما برخی برآوردها آن را بالای ۵۰ درصد میدانند. رسانههای داخلی ایران در ماههای اخیر از جهش شدید قیمت مواد غذایی، مسکن و خدمات عمومی گزارش دادهاند که ناشی از سقوط ارزش ریال و افزایش بهای مواد اولیه است.
ایران تاکنون عمدتاً به کمک چین از فروپاشی کامل اقتصادی جلوگیری کرده است. چین بزرگترین خریدار نفت ایران است و با تخفیف حدود ۲۰ درصدی نفت از تهران میخرد، درحالیکه بسیاری کشورها تجارت خود را پس از بازگشت تحریمها در ۲۰۱۸ متوقف کردهاند.
با این حال، با احیای تحریمهای سازمان ملل، آینده صادرات نفت به چین هم با ابهام روبهرو است.
نظر شما