«نهضت قلم» انقلابی ساخته آیت الله سید محمد شیرازی (ره)

انقلابی که آیت الله سید محمد شیرازی(ره) ایجاد کرد،  موجب تحولی شگرف در نهادهای فکری و فرهنگی، جنبش اسلامی و کار سازمانی شد. در حقیقت انقلاب عظیمی بود که پرسشهای مطروحه در زمینه ی مسایل مختلف زندگی، دین و انسان را پاسخگو بوده و جوانان را از سرگردانی رهایی بخشید. هدف این انقلاب که ایجاد ارتباط بین مسلمانها و تاریخ و تمدنشان بود در قلم آیت سید محمد شیرازی(ره) متبلور شده است. تلاشهای زیادی در راستای نیل به این هدف صورت گرفته اما آنچه این نهضت را از سایرین متمایز نموده و از آن چراغ راهی برای سایر نهضتها فراهم کرده است گستردگی آن است به خاطر وسعت نظر آن مرجع راحل، امری که کماکان نویسندگان و محققان را در حیرت فرو برده است.

همچنانکه رهبران یک جامعه برای رسیدن به هدف خود مردم را به سهیم بودن در جنبش از طریق شرکت در راهپیمایی، تحصن و اعتراض یا همبستگی مالی، فکری و رأی دادن به نفع خود دعوت میکنند، آیت الله سید محمد شیرازی(ره) با قلم وفکر خود نهضتی را پایه گذاری کرد و تمام نگرانی‌ها، نظرات و اندیشه ی خود را برای درمان و نجات جامعه در قالب کتاب و نوشته به رشته تحریر دراورد. بنابراین هدف وی از به دست گرفتن قلم تنها تالیف کتابی برای خارج شدن از چاپخانه ها و رفتن به قفسه  کتابخانه ها و یا توزیع بین روشنفکران و فرهیختگان آنگونه که در مورد روزنامه های حزبی و اعلامیه های محرمانه قابل مشاهده است، نبود. بلکه او افکاری جدید و عمیق را به شیوه‌ای آسان که برای همگان قابل درک باشد، بیان می‌کرد. این امر به نوبه خود اوضاع عرصه علمی و فرهنگی کشورهای اسلامی را به چالش کشید، آن دسته از محافل اسلامی و کتابخانه هایی که عادت به دیدن نام آیت الله سید محمد شیرازی بر جلد کتابها نداشتند حال کتابچه‌های کوچکی را با موضوعات و عناوینی چون «نقد ماتریالیسم»، «ملیت‌ها در پنجاه سال» و یا «انفاق کنید تا پیشرفت نمایید» میدیدند، درحالیکه که تصور می کردند  این مفاهیم بغرنج تنها می تواند بر روی جلد کتاب‌های ضخیم ‌باشد و این مصداق «سهل ممتنع» بود که آیت الله سید محمد شیرازی(ره) در تألیفاتش به آن برتری یافت.

جنبش نوشتن راه به کجا دارد؟

تنها افتخار کردن به داشتن رهبری با بیش از هزار جلد کتاب در موضوعات مختلف کافی نیست، بلکه باید این راه را که همواره با تهدیدات فکری و فرهنگی مواجه بوده مادام که به آن نیاز است، تداوم بخشیم. موضوعی که آیت الله سید محمد شیرازی(ره) در دهه 50 قرن گذشته به آن توجه داشت، به این معنا که هر مسأله ای که با آن مواجه می‌شویم اعم از اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، اخلاقی، علوم دینی، تاریخی، ادبیات و... باید همچون جرقه‌ای در راستای شعله ور کردن این نهضت باشد، وگرنه اگر اعتماد ما تنها به کتب مرجع راحل باشد به یقین این کتاب‌ها با گذشت زمان و ظهور موضوعات علمی جدید به یک میراث فرهنگی تبدیل می‌گردد که با قرار گرفتن در قفسه کتابخانه ‌ها خاک می‌ خورد. آیت الله سید محمد شیرازی(ره) به خوبی به این مسأله توجه داشت، و برای قرار گرفتن در جریان موضوعات علمی روز نویسنده‌ ها، ناشران و کتابخانه‌ های جدید را جستجو می‌کرد.

یکی  از بارزترین نویسندگان و نظریه‌پردازان جنبش اسلامی می گفت: «در دوران خردسالی وقتی که در یکی از کوچه‌های کربلا با کودکان مشغول بازی بودم، آیت الله سید محمد شیرازی(ره) را دیدم و به او سلام کردم، ایشان با ملاطفت من را تشویق به نوشتن کرد و گفت: خوب است کتابی بنویسی.» همچنین در دیداری که ایشان با نویسندگان داشت یکی از آنها فقدان آزادی بیان را بهانه ای برای کناره‌گیری خود از نویسندگی عنوان کرد. ایشان در جواب گفت: تو بنویس و دیگران در آینده آن را برای تو چاپ و منتشر خواهند کرد همچنین می‌بینیم که ایشان تعداد کتابهای منتشر شده در کشورهای اسلامی را که به هزارها می رسد در مقایسه با تیراژ ملیونی کتاب در کشورهای غربی بسیار ناچیز شمرده و مورد نقد قرار داده است.

در کتابی با عنوان «سه میلیارد کتاب» ایشان به روشنی و یقین ساده ترین راهکار را برای نجات مسلمانان از چنین سقوطی که در طول تاریخ  اسلام مانندی ندارد را انتشار سه میلیارد کتاب درباره اسلام می‌داند. این حداقل چاره است وگرنه استفاده از وسائل ارتباطی جدید مانند روزنامه، مجله، اینترنت و شبکه‌های ماهواره‌ای در درجه بالاتری از اهمیت قرار دارند. ایشان در توضیح بیشتر می‌فرماید ما به سیصد چاپخانه بزرگ در سراسر جهان نیازمندیم اگر هر کدام از انها در طول سه سال ده میلیون کتاب به زبان‌های مختلف توزیع کنند به این وسیله سه میلیارد کتاب چاپ و نشر شده و حقیقت اسلام مترقی که همه دوران‌ها را نورباران می‌کند برای جهانیان روشن خواهد شد و با توجه به جمعیت بیش از یک میلیاردی مسلمانان سهم هر یک از این تعداد نشر تنها سه کتاب می‌شود.

اما فایده چاپ و نشر این همه کتاب چیست؟ چه کسی کتاب می‌خوانند؟

پاسخ به این سوالات ضمن ترسیم نقشه راهی برای امت اسلامی به منظور شناخت فرهنگ و فکر اصیل اسلامی در سه محور اساسی برای نیل به این هدف بیان شده است.

1. نشر آگاهی فراگیر

2. مقابله با تهدیدات فکری

3. عرضه اسلام صحیح.

حال نقش کتاب در این سه محور به خوبی برهمگان روشن است.

به دلیل اهمیت نشر کتاب است که این مرجع عالی قدر با مجموع 150 جلد دائرة المعارف فقهی و تألیفات متعدد دیگر در زمینه اصول و تفسیر، مجموعه کتابچه‌هایی حاوی داستان‌های جذاب قرآنی درباره زندگی پیامبران با عنوان «داستان‌های راستین» منتشر می‌کند و بر جلد آنها اسم کامل خود را می‌نگارد، همچنان که از فضایل اخلاقی و اخلاق اسلامی  غافل نبوده و بدون اینکه آنرا برای خود کسر شأنی بداند کتابچه‌هایی در این خصوص با نام خود عرضه می کند.

اندیشمندان بر این باورند که بیشتر افراد جامعه قادر به درک نظریات پیچیده نیستند و هرچه مباحث ساده تر باشد می تواند در انها انگیزه و اشتیاق بیشتری برای مطالعه ایجاد نماید. این افکار ساده است که می‌تواند مردم خسته از جنگ‌ها و درگیری‌ها و انقلاب‌ها را به خود جلب کند. این نکته ظریف که مورد توجه ایشان بود، ما را ترغیب به نوشتن و مشارکت در جنبش تغییر فرهنگی می کند. ایشان از «آگاتا کریستی» به عنوان یک الگوی عملی یاد می‌کند. این بانوی نویسنده آمریکایی 114 جلد کتاب نوشته که ملیونها نسخه از آن در 103 زبان، در سراسر جهان توزیع شده است و به این ترتیب او توانست به میلیون‌ها خواننده دست یابد. لذا با توجه به وسعت اندیشه اسلامی و فروع قابل بحث چرا نویسندگان مسلمان نتوانند به تعدادی بالاتر از این دست یابند؟! آری برای سرافرازی فرزندان این امت در سرزمین‌های اسلامی از ظلمت جهل و عقب ماندگی نیاز به آموزش و آگاهی داریم.

حال راه رسیدن به این هدف چیست؟

از اینرو آیت الله سید محمد شیرازی(ره) از کتاب به عنوان راه  پیروزی در انقلاب یاد می کند و زیان‌های مهلکی که در طول یک قرن به امت مسلمان وارد شده است را ناشی از فقر فرهنگی و فکری آنان می‌داند. گاه شاهد این هستیم که یک اشتباه در کشوری اسلامی تکرار شده یا از سرزمینی به سرزمین دیگر همچون یک بیماری واگیردار سرایت می‌کند. این اشتباه گاه دیکتاتوریست که به خود چهره ملی گرایی یا دموکراسی می‌دهد و گاهی دور شدن از اسلام واقعی است. در کتابِ «برای نویسندگان مسلمان»، ایشان به نقش پررنگ نویسندگان مسلمان در  بالا بردن فرهنگ دینی و سیاسی جامعه اشاره کرده و می‌گوید: به مسایل عبادی توجه کافی شده و در این خصوص کتابهای زیادی به رشته تحریر در امده و البته امر تحسین شده ای است اما متأسفانه به موضوعات بروز که مورد علاقه مردم است کمتر پرداخته شده است. ایشان در این کتاب مواردی که بیشتر باید مورد توجه قرار گرفته و برنامه‌ی عملی آنها باشد را مورد اشاره قرار داده که از آن جمله می‌توان به آزادی احزاب، شورای مرجعیت، رد استبداد، امت واحده، برادری اسلامی ونفی خشونت اشاره کرد. همچنین در این کتاب راه‌های نیل به این اهداف همچون افشاکردن شیوه‌های شکنجه و ارهاب، آزادی مسئولانه، آگاهی دهی و اتحاد مردمی مورد بررسی قرار گرفته است. در این کتاب به خوبی می توان به اهمیت نقش قلم در افکار آیت الله سید محمد شیرازی(ره) پی برد. وی همچنان که مرجع تقلیدی است متخصص در امور دینی، نظریه‌‌پردازی است در علوم اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، اخلاقی و هر آنچه در بالا بردن فرهنگ جامعه نقش دارد. ایشان در نوشتار و گفتارش همواره بر این نکته تأکید داشت که انسان مسلمان همچنانکه به عنوان کانون منظومه فکری و معرفتی خود به احکام دینی و شناخت امامان معصوم نیاز دارد، نیازمند یک برنامه زندگی مدون است که با فطرت و عقل آدمی موافق بوده و به واسطه آن سلامت، پیشرفت و زندگی شایسته او تأمین شود.