عمر خدر ده سال پیش به همراه خانواده اش از سوریه به لبنان گریخت. وی ساکن بئر الیاس شهر کوچکی در دره بقاع است؛ بیش از 300000 سوری در این منطقه پناهنده شده اند. فرزندان خدر نمونه بارز وضعیت اسفبار آموزشی کودکان و نوجوانان سوری در لبنان هستند. هیچکدام از شش فرزند او که بین هفت تا بیست سال سن دارند تا به حال به مدرسه نرفته اند
البته آنها از اموزش غیررسمی که توسط سازمان های غیردولتی و جامعه مدنی در مدارس چادری ارائه می شود بهره اندکی داشته اند اما وزارت اموزش و پرورش لبنان تحصیل این چنینی را به رسمیت نمی شناسد و در نتیجه به دانش آموزانی که اینگونه درس می خوانند مدرک نمی دهد؛ این درحالی است که دانش آموزان برای ادامه تحصیل در دبیرستان به مدرک پایه نیاز دارند
خدر نمی تواند هزینه مدارس خصوصی را بدهد. او بارها تلاش کرده است تا فرزندانش را به مدارس دولتی که برای پناهجویان سوری شیفت عصر دارند بفرستد اما همیشه با این بهانه که کلاس ها پر هستند مواجه شده و ناکام مانده است
البته خدر در درست بودن حرف مسئولان مدرسه تردید ندارد. مدارس بئر الیاس برای ارائه خدمات به هزاران کودک پناهجو مجهز نیستند وامکانات لازم را ندارند؛ ضمن اینکه مدارس دولتی از دانش آموزان مدارکی می خواهند که خدر به عنوان پناهجو قادر به تهیه این مدارک در خارج از سوریه نیست
خدر می گوید در دوران قرنطینه ناشی از کرونا کسانی که در مدارس چادری آموزش غیررسمی می دادند سعی کردند کلاس ها را از طریق واتساپ برگزار کنند اما این ابتکار نتیجه بخش نبود؛ بسیاری از پناهجویان سوری نه لپ تاپ دارند و نه می توانند اینترنت قوی بخرند
آموزش کودکان و نوجوانان سوری یکی از بزرگترین چالش های پیش روی دولت لبنان و جامعه بین الملل است. اکنون بیش از یک دهه از آغاز جنگ داخلی سوریه و فرار صدها هزار سوری به لبنان می گذرد. سطح تحصیلات این نسل به طرز فاجعه باری پایین است و چشم انداز آینده به همان نسبت تیره و تار است
در چند سال نخست پس از شروع جنگ، سازمان های غیردولتی و جامعه مدنی هزینه پذیرش دانش آموزان سوری برای تحصیل در مدارس دولتی لبنان را پرداخت می کردند اما تعداد این کودکان بسیار زیاد بود. در پاسخ به این حجم از مطالبه، برنامه «دسترسی همه کودکان به تحصیل در لبنان» R.A.C.E. سال 2014 راه اندازی شد که هدف آن تأمین نیاز 500000 کودک سوری به تحصیل و آموزش در لبنان بود
در این برنامه که توسط جامعه بین الملل تأمین مالی می شد، مقرر شد که در مدارس دولتی لبنان برای کودکان سوری شیفت عصر برگزار شود. هزینه تحصیل این کودکان از طریق صندوق کودکان سازمان ملل یونیسف به وزارت اموزش و پرورش لبنان پرداخت می شد
اما برنامه R.A.C.E. مورد انتقاد شدید قرار گرفت و سال 2021 به پایان رسید. برای مثال سازمان غیردولتی Legal Agenda این برنامه را شکست خورده اعلام کرد و برای دلیل مدعای خود، به منابع متعددی اشاره کرد که از جمله آن گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل بود. در این گزارش اشاره شده بود که در سال 2021 یک سوم کودکان سوری بین 6 تا 17 سال مدرسه نمی روند؛ تنها 11% از جوانان 15 تا 24 سال آموزش حرفه ای دیده اند و بر اساس گزارش مرکز مطالعات لبنان تنها یک درصد از دانش اموزان، دوره متوسطه را در سال 2019 به پایان رسانده اند. با توجه به همه گیری کووید و بحران اقتصادی در جهان این ارقام احتمالا اکنون از این هم کمتر است
خدر دلایل دیگری را نیز برای میزان پایین تحصیلات کودکان سوری بیان می کند. به گفته او بسیاری از خانواده های سوری اطلاعات کافی در مورد این برنامه آموزشی ندارند. مانع دیگر شیفت عصر مدارس است؛ والدین تمایلی به فرستادن فرزندان خود به مدرسه ندارند زیرا نگران امنیت آنها در راه برگشت به خانه در هوای تاریک هستند و از سوی دیگر نمی توانند هزینه ایاب و ذهاب کودکان را تأمین کنند. عامل سوم هم فقر است که باعث می شود کودکان اغلب برای کمک به خانواده هایشان برای کار به مزارع فرستاده شوند و از تحصیل باز بمانند
یک نظرسنجی که توسط مرکز مطالعات لبنان از دانش آموزان سوری که در مدارس تحصیل می کنند انجام شد، نشان داد که اکثر پاسخ دهندگان با زبان انگلیسی و فرانسوی که در مدارس آموزش داده می شود مشکل دارند. این نظرسنجی همچنین نشان داد که شرایط زندگی پناهندگان از جمله خانه های شلوغ و مشکلات مالی مانع مهمی بر سر یادگیری آنها است
مها شعیب عضو مرکز مطالعات لبنان از لزوم برنامه ای بلندمدت، جامع و یکپارچه سخن می گوید که مردم سوریه را به حاشیه جامعه نراند و حقوق آنها را رعایت کند. به عقیده خانم شعیب تلاش برای اموزش کودکان صرفا مبارزه با بی سوادی نیست بلکه در بلندمدت مشارکت آنها را در بازار کار تسهیل می کند
به عقیده وی تلاش برای بالا بردن ظرفیت مدارس دولتی، به اندازه مبارزه با فقر مهم است ولی با توجه به بحران اقتصادی که لبنان اکنون گرفتار آن شده است، برای تحقق این امر مشارکت بخش خصوصی و جامعه مدنی امری ضروری است
تابستان 2022 وزارت آموزش لبنان برنامه TREF را برای جایگزینی برنامه R.A.C.E. معرفی کرد. اینکه این برنامه تا چه حد اهدافی را که خانم شعیب از آن سخن گفت تأمین می کند باید منتظر ماند و دید. اساس برنامه TREF بر تساوی بین کودکان لبنانی و غیرلبنانی است
این برنامه با همکاری یونیسف اجرا می شود و اتحادیه اروپا و بانک توسعه KfW نیز در ان دخیل هستند. هدف از این برنامه توجه بیشتر به کیفیت آموزش و پاسخگویی بیشتر به نیازهای دانش آموزان سوری است
ترجمه: فاطمه رادمهر
نظر شما