ایران و روسیه می کوشند آموزش زبان های خود -فارسی و روسی- را در مدارس سوریه رواج دهند. در میانه کمبود نان، هر دو قراردادهایی برای احداث کارخانه تولید آرد امضا کرده اند و هر دو در حال احداث نیروگاه هستند.
هر دو کشور بر سر استخراج نفت و معادن فسفات، و اجاره بنادر که میلیون ها دلار ارزش دارند، رقابت می کنند. به گفته «جهاد یازیگی» مدیر خبرنامه تجاری «گزارش سوریه»: «آنها بخش های مشابهی را هدف گرفتند، اما دستاورد یکسانی نداشتند.»
شرکت های روسی در بخش های مورد منازعه، دست برتر را دارند و برنده می شوند؛ برای مثال پنج قرارداد نفتی بین سالهای 2013 تا 2020 را از آن خود کردند؛ البته ایران هم سال گذشته موفق شد اولین قرارداد نفتی با سوریه را امضا کند. در بهار سال 2019 سوریه اعلام کرد درصدد است بندر طرطوس را به روسیه و بندر لاذقیه را به ایران اجاره دهد، اما قرارداد دوم پس از چندی لغو شد.
به گفته یازیجی، سوریه در ابتدا قول داده بود که قرارداد بهره برداری از معدن فسفات را با ایران ببندد، اما تصمیمش عوض شد و این قرارداد را سال 2018 با یک شرکت روس امضا کرد. طبق این قرارداد، قرار است 70% درآمد حاصل از فسفات استخراج شده طی 50 سال به شرکت روس برسد.
وی افزود: «ایرانیان احساس می کنند نسبت به خدماتی که از نظر نظامی و اقتصادی به نظام اسد داده اند، سهم مناسبی از ثروت های سوریه به دست نیاوردند. ایرانیان بیشتر از سوریه از اسد حمایت اقتصادی کردند، اما بیشترِ منافع اقتصادی پس از جنگ را، روس ها بردند.»
سال 2018 سرلشکر یحیی رحیم صفوی دستیار ارشد نظامی رهبر ایران می گفت که حمایت های ایران از سوریه با قراردادهای نفت و گاز و فسفاتی که با آن کشور امضا می شود جبران می گردد و می افزود «ایران می تواند برای بازپرداخت هزینه هایی که متحمل شده، توافقات طولانی مدت سیاسی و اقتصادی با دولت سوریه داشته باشد.»
ایران حمایت نظامی خود از اسد را اوایل سال 2012 و در شرایطی آغاز کرد که جنگجویان مخالف سوریه پیروزی هایی در مقابل دولت بدست آورده و برخی از شهرهای سوریه را به تصرف خود در آورده بودند. ایران نیروهای سپاه قدس را روانه خاک آن کشور کرد و شبه نظامیان مورد حمایتش در عراق و لبنان نیز، در کنار هزاران شیعه افغان به کمک رفتند. ایران برای حمایت مالی از سوریه نیز آنگونه که رسانه های سوری می گویند سه خط اعتباری به ارزش حداقل 5.6 میلیارد دلار گشود.
روسیه چند سال بعد وارد جنگ شد؛ مداخله این کشور در سال 2015 برای اسد حیاتی بود و بازی را به نفع وی تغییر داد. جنگنده های روسیه از هوا، ارتش سوریه و متحدانش را پوشش می دادند و مناطقی که مخالفان سنگر گرفته بودند را بمباران می کردند. با ادامه جنگ و وضع تحریم های بین المللی، سوریه از روسیه خواست که اقدام به سرمایه گذاری در آن کشور کند.
ده سال پس از آغاز ناآرامی ها در سوریه، نیروهای دولتی کنترل اغلب بخش های کشور را در دست دارند اما خرابی گسترده و اقتصاد رو به سقوط، کشور را به ورطه نابودی کشانده است.
سوریه در طول تاریخ، روابط اقتصادی محکمی با روسیه و ایران داشته است؛ ساخت بخشی از بازار سوریه توسط ایران انجام شده است؛ برق و دارو نیز از آن کشور وارد سوریه می شود. سوری هایی که برای خرید دارو به داروخانه های دمشق می روند، معمولا با این جمله روبرو می شوند که «نمونه ایرانی این دارو هم موجود است.»
رفتارهای ضد غرب ایران در میان برخی از سوری ها هوادار دارد؛ وقتی ایرانیان ماه مارس اقدام به افتتاح یک مجموعه تفریحی در دمشق کردند، لوحی که حاوی عکس های سردار سلیمانی و اسد بود، بر سر در ورودی مجموعه خودنمایی می کرد. در شرق سوریه و دمشق، ایران اقدام به ساخت مراکز فرهنگی کرده است؛ این مراکز میزبان رویدادهایی همچون نمایشگاه عکسی است که اخیرا به مناسبت سالگرد درگذشت سلیمانی برگزار شده بود.
ایران همچنین یک مرکز تجاری در قلب پایتخت ساخته که به گفته رسانه های ایران، 24 شرکت ایرانی در آن دفتر دارند. اما روسیه در نفوذی که در مدارس سوریه داشته و جا انداختن زبان روسی به جای فرانسوی به جای زبان دوم آموزشی و رسمی در آن کشور، از ایران پیشی گرفته است.
البته ایرانیان نیز می کوشند که زبان فارسی را به عنوان یکی از زبان های رسمی در سیستم آموزشی سوریه معرفی کنند. سال گذشته ایران توافقی را با سوریه برای بازسازی مدارس آن کشور امضا کرد؛ در مراسم امضای این توافق، وزیر آموزش ایران محسن حاج میرزایی «بر اهمیت درج زبان فارسی در سیستم آموزشی سوریه» تأکید نمود و درس زبان فارسی را در مدارسی که ایران کمک به بازسازی آنها کرده بود، گنجاند. برخی مدارس رقه و دیرالزور نیز کلاس های فارسی را به برنامه درسی دوره ابتدایی و راهنمایی افزوده اند.
ایران و روسیه در ساخت کارخانه های تولید آرد در سراسر کشور نیز سرمایه گذاری کرده اند. از پنج کارخانه ساخته شده، نخستین آن بر اساس قراردادی که با ایران بسته شد احداث گردید و ایرانیان با خط اعتباری که دو سال قبل گشودند، اقدام به تأمین مالی این پروژه کردند.
یک شرکت روسی هم سال 2017 اعلام کرد که قراردادی 84 میلیون دلاری برای ساخت چهار کارخانه تولید آرد در مرکز حمص، با دولت سوریه بسته است. روسیه از صادرات مستقیم گندم به سوریه نیز سود می برد؛ این میزان صادرات بین سالهای 2017 و 2019 بیش از یک میلیون تن بود.
مواجهه سوریه با کمبود گندم، پس از آن رخ داد که کارخانه های آرد در جنگ با داعش تخریب شد و مزارع کاشت گندم نیز در جریان خشکسالی یا آتش زدن های عمدی توسط داعش نابود گشت.
بحران نان بازتاب مشکلات اقتصادی گسترده سوریه است؛ ارزش پول ملی کشور سقوط کرده و به گفته سازمان ملل بیش از 13 میلیون نفر بر اثر یک دهه جنگ که خساراتی بالغ بر نیم تریلیون دلار گذاشته، نیازمند کمک های بشردوستانه هستند.
رقابت روسیه و ایران به حوزه دیپلماتیک نیز گسترش یافته است؛ در ماه دسامبر «فیصل مقداد» وزیر خارجه جدید سوریه به عنوان اولین مقصد خارجی خود، ایران را انتخاب کرد. سخنگوی وزارت خارجه روسیه «ماریا زاخارووا» تعبیری که برخی افراد از این اقدام -مبنی بر برتری دادن ایران نسبت به روسیه- داشتند را رد کرد و گفت این عده بدنبال تنش بین ایران و روسیه هستند. وی افزود که مقداد قصد دیدار از روسیه را داشت اما این سفر را بدلیل مشغله زیاد وزیر خارجه روسیه به تأخیر انداخت.
روسیه در تلاش است به سوریه کمک کند تا روابط خود را با کشورهای عرب اصلاح کند و این درحالی است که اغلب کشورهای عرب نسبت به ایران سوء ظن دارند. روسیه همچنین پشتیبان کمیته ای است که از طرف سازمان ملل ایجاد شده و کار بازنویسی قانون اساسی سوریه را در دست دارد. کرملین از سال 2015 دولت سوریه را برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی تحت فشار گذاشته است.
منافع استراتژیک ایران تا حد زیادی بر کنترل راهی متمرکز است که از مرز عراق و سوریه تا مدیترانه امتداد دارد. این کریدور به ایران اجازه می دهد تجهیزات مورد نظر خود را راحت تر به دست حزب الله لبنان برساند.
به گفته «عمر ابولیلی» رئیس یک شبکه نظارتی به نام دیرالزور 24 «ایران فقط بدنبال پول نیست؛ این جغرافیای سوریه است که برای ایران مهم است». او افزود که ایرانیان املاک منطقه سیده زینب و حومه آن را برای اسکان و اشتغال شیعیان می خرند و برای تأمین منافع خود در شرق سوریه -جایی که منطقه نفوذ شبه نظامیان ایران است- درصدد جلب حمایت مردم محلی با اتکا به تأمین امنیت و آموزش آنان هستند. حملات اخیری که در این منطقه توسط داعش انجام شد، مردم را از ترس به سمت حمایت از شبه نظامیان وابسته به ایران سوق داده است.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما