ایران و ترکیه تلاش می‌کنند تا نفوذ اقتصادی خود را بر صنعت نفت کردستان عراق افزایش دهند؛ هم‌زمان، جنجال‌ها بر سر معاملات پنهانی میان اقلیم کردستان و ترکیه بالا گرفته‌اند.
مالکیت بر نفت کردستان عراق، یکی از موضوع‌های اختلاف میان بغداد و اربیل است. ترکیه و ایران نیز بر سر قراردادهای سودآور انتقال نفت با یکدیگر رقابت می‌کنند.
نخست وزیر عراق روز سوم ژانویه، کردستان را متهم کرد که مقادیری نفت خام را بدون اطلاع بغداد، به ترکیه صادر می‌کند و این ناقض یکی از توافق‌های اوپک است. همچنین، عراق اخیراً تأیید کرده که یکی از وزرای دولت اقلیم کردستان پیشنهاد فروش برخی میادین نفتی را با قیمت پنج میلیارد دلار به ترکیه مطرح کرده است؛ امری که بدون مشورت با بغداد صورت گرفته است.
در همین هنگام، بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران، برنامه دارد تا هفتهٔ آینده با جبار اللعیبی، وزیر نفت عراق دیدار و دربارهٔ همکاری در پروژه‌های نفت و گاز گفت‌وگو کند. مهم‌ترین آن‌ها، استقرار یک لوله از استان سلیمانیه در کردستان عراق تا خاک ایران است.
چنین پروژه‌ای می‌تواند تقریباً به طور کامل به انحصار صادرات نفت به دست حزب دموکرات کردستان به رهبری رئیس دولت اقلیم، مسعود بارزانی، پایان دهد. نفت هم‌اکنون از طریق ترکیه منتقل می‌شود که روابط نزدیک استراتژیک با حزب بارزانی دارد.
ناظم دباغ، نمایندهٔ کردستان عراق در تهران، به رسانهٔ رووداو گفت که دیدار زنگنه از عراق «در چارچوب تلاش‌های ایران در ارتباط با اتصال نفت کرکوک، اقلیم کردستان و سایر نقاط عراق به شبکه ایران است تا از طریق خاک ایران صادر شود.»
نفت کردستان عراق از یک سو، موضوع منازعه میان اقلیم کردستان و بغداد و از سوی دیگر، میان احزاب سیاسی کردستان است. منتقدان می‌گویند که حزب دموکرات کردستان به رهبری بارزانی که دولت اقلیم را در اربیل تحت کنترل دارد، از پول نفت و گاز برای اهداف جدایی‌طلبانهٔ خود استفاده می‌کند. برخی از احزاب دیگر که مخالف جدایی هستند، می‌ترسند که حزب دموکرات با در اختیار گرفتن ثروت کردستان، قدرت را در این منطقه قبضه کند.
تفاوت‌ها میان احزاب کرد، به‌ویژه بر سر مسئلهٔ صادرات نفت، این ایده را مطرح کرده که تقسیم اقلیم کردستان و اعلام یک استان کردستان دیگر شامل سلیمانیه، حلبچه، کرکوک و خانقین، می‌تواند با هدف محدود کردن سلطهٔ بارزانی به یک منطقهٔ کوچک کم‌تأثیر، صورت پذیرد. این ایده توسط نجم‌الدین کریم، فرماندار کرکوک مطرح شد که یکی از رهبران اتحادیهٔ میهنی کردستان در عراق است.
دولت اقلیم با مسئلهٔ نفت و گاز به گونه‌ای برخورد می‌کند که گویی تنها مسئلهٔ داخلی کردهاست و به بغداد ربطی ندارد؛ دولت اقلیم کردستان کنفرانس‌های بین‌المللی برگزار می‌کند و خواهان سرمایه‌گذاری بین‌المللی می‌شود. در همین اثنا، بدون دخالت بغداد با شرکت‌ها قرارداد می‌بندد. کنفرانس نفت و گاز کردستان عراق بین روزهای پنجم تا هفتم دسامبر در لندن، با شرکت آشتی هاورامی، وزیر منابع طبیعی اقلیم و تعداد قابل توجهی از نمایندگان شرکت‌های نفتی بین‌المللی، برگزار شد. سازمان‌دهندگان می‌گویند که کنفرانس، بزرگ‌ترین نشست بین‌المللی بود که تا کنون در خصوص نفت و گاز کردستان عراق برگزار شده است.
ترکیه نیز از روابط استراتژیک خود با حزب دموکرات کردستان بهره می‌گیرد و پیشنهاد داده تا نفت اقلیم کردستان عراق از راه ترکیه، بدون توافق میان بغداد و اربیل، صادر شود. ماده ۱۱۱ قانون اساسی عراق قید می‌کند که «نفت و گاز در هر منطقه و حوزه‌ای، تحت تملک تمام مردم عراق است.»
بودجه سال ۲۰۱۷ عراق که روز ۷ دسامبر تأیید شد، کردستان عراق را متعهد می‌سازد تا ۵۵۰ هزار بشکه در روز از میادین نفتی‌اش صادر کند. این شامل استان کرکوک نیز می‌شود که منحصراً باید از راه سازمان ملی داد و ستد نفت کشور صورت گیرد. عایدات نیز طبق بودجه، باید به خزانه عمومی فدرال کشور واریز شوند.
با این حال، حیدر العبادی، نخست وزیر عراق، روز سوم ژانویه، دولت اقلیم را متهم کرد که میزان بالایی از نفت را بدون اطلاع بغداد از راه ترکیه صادر می‌کند و این باعث می‌شود که عراق از تعهد خود مبنی بر کاهش ۲۰۰ هزار بشکه‌ای نفت در روز، تخطی کند. عبادی گفت که تنها در ماه نوامبر، دولت اقلیم ۵۸۷ هزار و ۶۴۶ بشکه در روز از راه ترکیه بدون هماهنگی با بغداد، صادر کرده است.
روابط استراتژیک میان ترکیه و حزب دموکرات کردستان، از سوی احزاب ضد بارزانی، به‌ویژه اتحادیهٔ میهنی و جنبش تغییر (گوران) زیر تیغ انتقاد قرار گرفته است. سروه عبدالوحید، نمایندهٔ گوران روز ۲۵ سپتامبر از دولت اقلیم خواست تا به جای ترکیه، به سوی عراق بازگردد. وی افزود: «دولت اقلیم پیشتر ترکیه را محک زده و هیچ سودی عایدش نشده است.» عبدالوحید در دسامبر گفت که تراکنش‌های مالی، تجاری و نفتی که زیر نظر بارزانی انجام شده‌اند، فاقد شفافیت هستند.
هشیار عبدالله، رئیس بلوک پارلمانی تغییر، پیشتر حزب دموکرات بارزانی را به صادر کردن یک میلیون بشکه نفت در روز از طریق ترکیه متهم کرده و گفته بود که معلوم نیست درآمد ناشی از این صادرات به چه مقصدی واریز شده است.
هیرو احمد، رهبر اتحادیه میهنی کردستان، در ماه سپتامبر نامه‌ای به عبادی نوشت تا از صادرات نفت کردستان عراق جلوگیری کند زیرا «در مورد نفت منطقه، قواعد شفافیت و عدالت» رعایت نمی‌شود.
اریز عبدالله، یکی از نمایندگان مجلس از اتحادیهٔ میهنی کردستان و رئیس کمیسیون نفت و انرژی پارلمان، ماه فوریه حزب دموکرات کردستان را متهم کرده بود که ۴۰۰ هزار بشکه نفت از کرکوک صادر می‌کند در حالی که عایدات ناشی از ۲۰ هزار بشکه را به صندوق دولت می‌ریزد.
همچنین، ویکی‌لیکس سال گذشته سند محرمانه‌ای را منتشر کرد که قرارداد میان دولت اقلیم کردستان و ترکیه را مبنی بر فروش میادین نفتی به ترکیه در قبال پنج میلیارد دلار را نشان می‌داد. محسن السعدون، یکی از رهبران حزب دموکرات کردستان، روز ۲۹ دسامبر در مصاحبه با البغدادیه نیوز، گفت که «آشتی هاورامی، وزیر منابع طبیعی کردستان، پیشتر پیشنهاد فروش چند میدان نفتی اقلیم کردستان را به برت بایراک، وزیر انرژی ترکیه داده بود تا بدهی‌ها را بپردازد و مشکلات مالی دولت اربیل را برطرف کند.» با این حال، سعدون تأکید کرد که این توافق به نتیجه نرسید.
نفت کردستان، کماکان یک کارت در دست بغداد، تهران و آنکاراست تا به اهداف سیاسی خود در کردستان عراق برسند. همچنین تا زمانی که احزاب کرد نتوانند به یک توافق شفاف و منصفانه در این موضوع دست یابند، این امر یک مانع کلیدی بر سر پروژه استقلال کردستان خواهد بود.
نویسنده: علی معموری
نظر شما