ترکیه؛ قدرت توقف ناپذیر منطقه

رئیس جمهور ترکیه با ایران و روسیه رابطه تنگاتنگ دارد، برنامه های خود را برای نفوذ در شمال آفریقا گسترش می دهد و می خواهد ایاصوفیه را بار دیگر به مسجد تبدیل کند. اردوغان هیچگاه ابایی از بیان آنچه در ذهنش می گذرد نداشته است؛ اما اظهارات اخیر او حتی با استانداردهایی که از وی سراغ داریم فاصله داشته و حاکی از افزایش اعتماد به نفس او است. اردوغان گفته است که در سه سال آینده، ترکیه تبدیل به قدرت بلامنازع منطقه خواهد شد. علیرغم خروج سرمایه های خارجی از ترکیه، رئیس جمهور کشور شخصیتی است که از بحران فرصت می سازد: بحران هایی همچون کرونا، سوریه، عراق و حتی لیبی که اردوغان در آن نیز بهتر از رقیبان خود عمل کرده و از فرانسه و مصر و امارات پیشی گرفته است.

کرونا از ترکیه قدرتی جهانی ساخته است

کرونا سبب عقبگرد ترکیه در ادامه اهداف و برنامه هایش نشد. این کشور مثل امارات و قطر، برنامه کمک های خارجی خود را در زمینه مبارزه با کرونا دارد و به عراق و کشورهای آفریقایی تجهیزات پزشکی ارسال می کند. این درحالی است که ترکیه با 210965 مبتلا دومین کشور بعد از ایران در منطقه، از حیث موارد تأیید شده ابتلا به کرونا است. در ایران شمار مبتلایان 252720 نفر است و هر دو کشور جمعیتی بالغ بر 80 میلیون نفر دارند؛ نخستین کشور خاورمیانه از حیث جمعیت، مصر با حدود 100 میلیون نفر است. میزان فوتی های کرونا در ترکیه 5323 نفر یعنی کمتر از 2.5% می باشد؛ در ایران تعداد فوتی ها تاکنون 12447 نفر یعنی حدود 4.9% بوده است؛ این میزان در مصر به 3702 نفر یا به عبارتی 4.6%، در سراسر جهان به 4.46% و در آمریکا به 4.1% می رسد.

قدرت نمایی ترکیه در اجلاس آستانه

هفته گذشته، اجلاس آستانه با حضور رؤسای جمهور ترکیه و ایران و روسیه به شکل ویدئو کنفرانس برگزار شد و سران سه کشور در مورد آینده سوریه با یکدیگر بحث و رایزنی کردند. اردوغان این نشست را برای آینده سوریه تعیین کننده خواند؛ این اظهار نظر در شرایطی صورت می گیرد که سه کشور در مورد سرنوشت بشار اسد با یکدیگر اختلاف نظر دارند و درحالیکه روسیه و ایران از اسد حمایت می کنند، اردوغان خواهان سرنگونی او است.

بیانیه نهایی آستانه، تأکید مجدد تعهد گروه، بر ازبین بردن تروریست ها بود؛ (البته منظور ترکیه از تروریست، علاوه بر نیروهای وابسته به داعش و القاعده، گروههای کرد مسلح است). در این بیانیه همچنین از سیاست امریکا در نقض حاکمیت سوریه از طریق حمایت از برنامه های جدایی طلبانه و تصرف و انتقال غیرقانونی درآمدهای نفتی نیز انتقاد شد.

برخی افراد در دولت ترامپ امید داشتند که ترکیه در برابر روسیه و ایران، نقش موازنه را در سوریه ایفا کند؛ اما این بیانیه باعث ناامیدی انان شد. این افراد تصور می کردند که اردوغان بدلیل حمایت روسیه از سوریه در حمله به پایگاههای مرزی ترکیه در ادلب در ماه فوریه، که منجر به کشته شدن 33 سرباز ترک شد، درصدد تجدیدنظر در روابط خود با شرکای روس و ایرانی اش است. اما ترکیه بدون اینکه در روابط خود تغییری ایجاد کند، تلافی این رویداد را با کشتن بسیاری از نیروهای سوری و نیروهای تحت حمایت ایران گرفت.

اردوغان در سوریه با دو جبهه سروکار دارد: یکی ادلب در شمال غرب سوریه و دیگری گروههای کرد مورد حمایت آمریکا در مناطق اشغالی شمال شرق ان کشور. ادلب چیزی نیست که اردوغان بخواهد برای بدست آوردن آن هزینه دهد، بلکه برعکس بدنبال خروج باعزت از این منطقه است. هم اکنون ترکیه به عنوان بخشی از توافق خود با روسیه و برای آنکه جلوی حمله نهایی ارتش سوریه را به ادلب بگیرد، سعی دارد اعضای میانه روی هیأت تحریرالشام (گروهی که وابسته به القاعده بوده و در ادلب فعال است) را ترغیب به پیوستن به سایر گروههای مخالف نظام سوریه کند. پوتین هم با توجه به اینکه ارتش سوریه موفق شده است امنیت بزرگراه ام 4 (که شرق و غرب سوریه را به هم متصل می کند) تضمین نموده و آن را در اختیار بگیرد، یکی از خواست های اصلی خود را محقق شده دیده و این فرصت را در اختیار اردوغان گذاشته است تا با ادامه تعامل با هیأت تحریرالشام، احتمال موفقیت برنامه خود را در بوته آزمایش گذارد.

اما در شمال شرق سوریه، اردوغان برای کاهش آنچه تهدید تروریستی از جانب یگان های مدافع خلق عنوان می کرد، وارد اقدام نظامی شد و توانست با ایجاد کریدور امنیتی، آنچه را نیاز داشت بدست آورد. هم اکنون گروههای مسلح کرد در چی حملات ترکیه و اشغال زمین هایشان در اکتبر 2019، در موضع دفاعی هستند؛ البته اشغال این زمین ها توسط ترکیه هزینه بر بوده و شاید نتواند در بلند مدت ادامه یابد.

به نظر می رسد که اردوغان فعلا جای پای خود را در سوریه محکم کرده و توانسته است در آن کشور نفوذ و اثرگذاری داشته باشد؛ اما به گفته «آمبرین زمان» از تحلیلگران امور منطقه، سوریه میدان مین است. ظاهرا اردوغان از توانایی خود در بهره گیری روابط شخصی محکمش با پوتین و ترامپ در راستای منافع ترکیه اطمینان دارد؛ اما وضعیت می تواند در آینده تغییر کند و تحلیلگران پیش بینی می کنند که مذاکرات و چانه زنی سختی پیش روی اردوغان باشد.

افزایش حملات به پ.ک.ک در عراق

از دیگر نشانه های اعتماد به نفس و جاه طلبی اردوغان، حمله مجدد وی به پایگاههای پ.ک.ک در کردستان عراق طی چهار هفته گذشته است. این حملات چیز جدیدی نیست و در سه دهه گذشته بارها اتفاق افتاده و با اعتراض مکرر عراق و دولت منطقه ای کردستان نیز روبرو شده است. دورافتادگی پایگاههای پ.ک.ک در کوهستان های قندیل در کردستان عراق، سبب شده است پیامدهای سیاسی و واکنش عراقی ها به این حملات شدید نباشد.

اما به گفته «فهیم تستکین» آنچه حملات اخیر را از گذشته متفاوت کرده، این است که این حملات تنها به منطقه قندیل، زاپ، آواشین-باسیان، قارا و هورک -یعنی مناطقی که پ.ک.ک در انجا اردو زده و مستقر هستند- نبوده است، بلکه منطقه یزیدی نشین سنجار و اردوگاه مخمور در نزدیکی کرکوک -که پناهندگان کرد ترکیه در آن اسکان دارند- نیز هدف حمله قرار گرفته است و انگونه که تستکین می نویسد، این حملات باعث تخلیه بیش از صد روستا شده است.

عراق این روزها با فشار داخلی و مسائل امنیت ملی پرشماری روبرو است؛ کرونا، نقش شبه نظامیان مورد حمایت ایران، بحران اقتصادی و اعتراضات سیاسی از جمله این مشکلات است. اما بحث «حق حاکمیت» نیز بیش از همیشه مورد توجه دولت است؛ لذا اعتراض عراق به ترکیه این بار شدیدتر از گذشته بود و از جانب اتحادیه عرب -به ویژه مصر و امارات که درصدد خنثی کردن جاه طلبی های ترکیه در منطقه هستند- نیز مورد حمایت بیشتری قرار گرفت. ترکیه تصریح کرده که فقط بدنبال جنگ با پ.ک.ک است نه جنگ با عراق، و برای عراق در مبارزه با کرونا تجیهزات کمکی می فرستد.

جاه طلبی های ترکیه در شمال آفریقا

به گفته «متین گورکن» ترکیه با قدرت بیشتری به دخالت خود در لیبی ادامه می دهد؛ دخالتی که تاکنون موفقیت آمیز بوده و زمین بازی را به نفع دولت وفاق ملی لیبی و نقش آفرینی بیشتر ترکیه در شمال آفریقا عوض کرده است. دخالت نظامی ترکیه از جمله فرستادن گروههای جهادی از سوریه به لیبی برای حمایت از دولت وفاق ملی، وزنه جنگ داخلی آن کشور را به نفع دولت و علیه نیروهای خلیفه حفتر سنگین کرده است. اردوغان سازمان ملل را که حامی دولت وفاق است در کنار خود می بیند؛ اما حفتر توسط فرانسه، مصر، امارات و روسیه حمایت می شود. کنایه ای که اردوغان بر سر لیبی و شمال آفریقا به مکرون زد و گذشته استعماری فرانسه را یادآوری کرد، در کنار نشانه هایی دال بر به چالش کشیدن نفوذ امارات و مصر در مغرب و تونس، از دیگر تلاش های اردوغان برای پیداکردن جای پایی در شمال آفریقا است.

راهی برای پیشبرد رابطه ترکیه-آمریکا هست؟

ایجاد تزلزل در اعتماد به نفس و جاه طلبی های اردوغان کار دشواری است؛ اما ترکیه هنوز برای خروج آرام و بی دردسر از سوریه با مشکل مواجه است، در لیبی و شمال آفریقا آینده مطمئنی ندارد و روابطش با واشنگتن شکننده است. تصمیم اردوغان برای تبدیل مجدد ایاصوفیه به مسجد، یکی از مسائلی است که در روابط بین دو کشور ایجاد خلل خواهد کرد؛ زیرا مایک پمپئو وزیر خارجه امریکا هفته گذشته از ترکیه خواست که از این اقدام صرف نظر کند و افزود که چنین کاری از ارزش این بنای تاریخی خواهد کاست.

در میانه تنش های به ظاهر غیرقابل حل در روابط ترکیه و امریکا، برخی از تحلیلگران پیشنهاد می کنند که دو کشور برای بهبود رابطه خود، بر سر مسائل امنیتی و جلوگیری از گسترش و استفاده از سلاح های کشتارجمعی در منطقه به گفتگو بنشینند.

*منبع: المانیتور

مترجم: فاطمه رادمهر