خطرات شخصی سازی قدرت

تبدیل نظام پارلمانی به ریاست جمهوری به نحوی که هیچ نهاد دیگری کنترلی روی رئیس جمهور نداشته باشد از مدتها پیش هدف اردوغان بود؛ اما عموم مردم علاقه ای به آن نداشتند. وی برای ترغیب مردم راه حل مشکلات کشور را به تغییر نظام و قدرتمندشدن رئیس جمهور گره زد. سال 2017 رأی دهندگان ترکیه به تغییر قانون اساسی و تغییر سیستم از پارلمانی به ریاست جمهوری رأی دادند و به این ترتیب اردوغان یک سال بعد از انتخابات به اختیارات اجرایی گسترده ای رسید. از آن زمان وی از اقتصاد گرفته تا هنر و ورزش را تحت کنترل خود دارد اما علیرغم قدرت نامحدود و کنترل نشده اش، اردوغان در حال حاضر در آسیب پذیرترین موقعیت خود است. حمایت از سیستم ریاست جمهوری به 34% کاهش یافته، محبوبیت اردوغان به پایین ترین حد خود رسیده و حمایت از ائتلاف حزب عدالت و توسعه و متحد راستگرای آن حزب اقدام ملی به زیر 50% سقوط کرده است

عواقب ناخواسته

تمرکز قدرت در دستان یک نفر باعث ایجاد مشکلات بسیار برای کشور و کاهش محبوبیت اردوغان شده است. سیستم ریاست جمهوری که اردوغان در تلاش برای افزایش قدرت خود ایجاد کرد نتیجه عکس داد و او را ضعیف تر نمود. وقتی سیستم کشور پارلمانی بود وی توانست بدون ائتلاف با هیچ حزب دیگری و درحالیکه میزان رأی هایش خیلی کمتر از 50% بعلاوه یک بود (میزان آرائی که  برای برنده شدن در سیستم فعلی نیاز است) دولت تشکیل دهد اما با توجه به نظرسنجی های اخیر که حمایت از حزب عدالت و توسعه را در پایین ترین سطح خود نشان می دهد، حفظ اکثریت برای اردوغان روز به روز سخت تر می شود

سیستم ریاست جمهوری تأثیر ناخواسته دیگری بر حکومت اردوغان داشت؛ اینکه مخالفان را به سوی اتحاد با یکدیگر سوق داد. مخالفت احزاب ملی گرای ترک، کرد، سکولار و اسلام گرا با نظام ریاست جمهوری باعث شکل گیری وجه مشترکی در بین انان شد. به این ترتیب حزب سکولار جمهوریخواه خلق، حزب ملی گرای خوب، حزب اسلام گرای سعادت و حزب راستگرای دموکرات تصمیم گرفتند به لطف قانون جدید که به آنان اجازه تشکیل اتحاد انتخاباتی را می داد، برای انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی 2018 اختلافات خود را کنار گذاشته و جبهه ای متحد با عنوان اتحاد ملت تشکیل دهند. حالا انتظار می رود که حزب دموکراسی و پیشرفت، و حزب آینده که پس از جدایی از عدالت و توسعه تشکیل شدند نیز به اتحاد ملت بپیوندند. حزب کردی دموکراتیک خلق در این اتحاد گنجانده نشد با این وجود این حزب در انتخابات محلی 2019 از حامیان خود خواست که به مخالفین اردوغان رأی دهند. پیروزی این اتحاد در انتخابات محلی به احزاب مخالف ثابت کرد که اگر با هم متحد شوند می توانند اردوغان را شکست دهند

از دست رفتن قدرت نهادها

دلایل دیگری نیز برای ناامید شدن از سیستم ریاست جمهوری وجود دارد. اردوغان قول داده بود که سیستم جدید به او اجازه می دهد هرچه سریع تر به حل بحران ها و مشکلات کشور بپردازد اما هیچ اتفاقی در این زمینه نیافتاد و همچنان کوهی از مشکلات پیش روی اردوغان وجود دارد که وی در رسیدگی به انها کوتاهی می کند؛ حال آنکه بسیاری از این مشکلات نیاز به رسیدگی فوری دارند. تابستان امسال اردوغان بدلیل آمادگی ناکافی و واکنش ضعیف دولت در قبال آتش سوزی های گسترده، هدف انتقاد قرار گرفت. دولت اذعان کرد که بخشی از این مشکل ناشی از نداشتن هواپیماهای اطفای حریق است اما حقیقت این است که مشکل اصلی در گرفتن قدرت از نهادهای مختلف و تمرکز آن در دست اردوغان می باشد. هواداران اردوغان جایگزین افراد باتجربه و شایسته شده اند، ضمن اینکه همه مدیران برای اقدام مقتضی منتظر دستور از بالا هستند و همین امر ترکیه را در مواجهه با بحران فلج کرده است. انجمن هوانوردی ترکیه که قدمت زیادی داشته و در مهار آتش سوزی نیز باتجربه است، نمونه ای از نهادهایی است که در سالهای اخیر فشل شده اند. این انجمن به عنوان یک سازمان غیرانتفاعی توسط کمال آتاتورک در سال 1925 تأسیس شد. سال 2019 دولت کنترل آن را در دست گرفت و وفاداران اردوغان را به سرپرستی و مدیریت انجمن گمارد، خلبانانش را اخراج کرد و هواپیماهای آن را فروخت. هنگامی که آتش سوزی های جنگلی در تابستان رخ داد این ساکنان، داوطلبان و شهرداران محلی بودند که سعی در مقابله با مشکل داشتند درحالیکه وزیرانی که به بازدید از محل حادثه می آمدند، تنها کاری که می کردند این بود که به مردم اطمینان دهند دولت تمام تلاش خود را برای اطفاء حریق انجام می دهد. مشکلات مشابه با این مورد در سراسر نهادهای مهم ترکیه وجود دارد و از زمان ریاست جمهوری شدن نظام ترکیه، نهادها به سرعت کارایی خود را از دست می دهند

مشکلات داخلی، مشکلات خارجی

برخی از بزرگترین مشکلاتی که با تمرکز قدرت در دست اردوغان ایجاد شد مربوط به اقتصاد است. مشکلات اقتصادی کشور جدی است و روز به روز هم افزایش می یابد. اردوغان قول داده بود که ترکیه تا سال 2023 جزء ده اقتصاد بزرگ جهان باشد اما حالا کشور جزء 20 اقتصاد برتر هم نیست. تورم دو رقمی، افزایش بیکاری و افزایش قیمت ها عرصه را بر میلیون ها نفر تنگ کرده است. مقصر این اوضاع تا حد زیادی اردوغان است. تصمیم او مبنی بر اخراج ناگهانی سه رئیس بانک مرکزی در دو سال و نیم اخیر باعث سقوط ارزش لیره شد و سرمایه گذاران را نگران کرد. حالا بیش از هر زمان دیگری دور او را افرادی بله قربان گو احاطه کرده اند؛ کسانی که در قبال نظرات عجیب او -از جمله اینکه نرخ بهره بالا را عامل تورم می داند- سکوت کرده و در صدد اصلاحش بر نمی آیند

تمرکز قدرت در دست اردوغان پیامدهای مخربی برای سیاست خارجی کشور نیز داشته است. اردوغان نهادهایی همچون شورای امنیت ملی و وزارت خارجه را که زمانی نقش مهمی در سیاست گذاری خارجی ترکیه ایفا می کردند به حاشیه راند؛ گرچه حتی اگر این نهادها به حاشیه نمی رفتند دیگر کارایی گذشته را نداشتند زیرا وفاداران بی تجربه اردوغان جایگزین افراد شایسته و باتجربه شده اند. اعمال هوس های شخصی اردوغان در صحنه سیاست خارجی باعث شده است که هزینه زیادی بر مردم تحمیل شود. اقدامات نادرست وی روابط کشور با مهمترین شریکان تجاری ترکیه در اروپا را تیره کرده، کشور را تحت تحریم های آمریکا قرار داده، در پی از دست رفتن قراردادهای اقتصادی میلیاردها دلار از دست رفته و ترکیه را مجبور کرده برای جبران این خسارت ها با روسیه وارد روابط اقتصادی گسترده تر شود

نگاه به آینده

مشکلات کشور رو به افزایش است و به نظر نمی رسد که اردوغان بتواند به آنها رسیدگی کند. حتی حامیان وی معتقدند که سیستم ریاست جمهوری اوضاع را بدتر کرده است. در گذشته انها می توانستند از نمایندگان پارلمان بخواهند که مشکلات را حل کنند اما در سیستم جدید پارلمان قدرت زیادی ندارد و حتی نمایندگان پارلمان که از حزب آک پارتی هستند به اردوغان دسترسی چندانی ندارند. افزایش ناامیدی مردم از ریاست جمهوری عامل اتحاد اپوزیسیون شده است؛ آنها خواستار بازگشت به نظام پارلمانی هستند و کار خود را روی نقشه راه مشترکی آغاز کرده اند. در مقابل اردوغان هیچ برنامه ای ندارد؛ وی سیستم ریاست جمهوری را برای افزایش قدرت خود ایجاد کرد اما این سیستم او را ناتوان تر از همیشه کرده است

*منبع: مؤسسه خاورمیانه

مترجم: فاطمه رادمهر