برنامه بایدن در سفر به عربستان
جو بایدن 12 ژوئن در پاسخ به این سؤال که آیا سفر وی به عربستان به مسئله انرژی ربط دارد، گفت: نه؛ قرار است جلسه بزرگی در عربستان برگزار شود که دلیل من در رفتن به آن کشور است.
به گفته کاخ سفید، در نشست بزرگتری که قرار است در سعودی برگزار شود، رهبران شش کشور شورای همکاری خلیج فارس و رهبران مصر، عراق و اردن حضور دارند. قرار است در این نشست راه‌های جدید همکاری مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
پنج موضوعی که احتمالا در این سفر مورد گفتگو قرار خواهد گرفت، از قرار ذیل است:
برجام: از جمله موضوعاتی که در این سفر مورد بحث قرار خواهد گرفت مسئله برجام و همکاری‌های بیشتر اسرائیل و کشورهای خلیج فارس با هدف بازدارندگی در مقابل جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای و هسته‌ای ایران است. آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا بدبینی خود را نسبت به آینده توافق هسته‌ای ابراز داشت و گفت روند تحولات در جهت احیای برجام نیست. اما نه وانشگتن و نه تهران هنوز راه دیپلماسی را نبسته‌اند.
اسرائیل: اکنون همه منتظر هستند بینند که آیا عربستان روابط خود را با اسرائیل عادی سازی می‌کند یا خیر. یائیر لاپید وزیر خارجه اسرائیل 15 ژوئن گفت: شایعاتی که در مورد گفتگوهای اسرائیل و عربستان می‌شود بی‌اساس نیست و اینکه بایدن مستقیما از اسرائیل به عربستان پرواز می‌کند نشانه‌ای بر این رابطه می‌باشد. اما لاپید افزود که روابط دو کشور در آستانه جهش قرار ندارد؛ این امر به پیشرفت موضوع اسرائیل و فلسطین بستگی دارد و مسئله فلسطین بخشی از دستور کار بایدن در سفر به بیت‌المقدس و کرانه باختری است. ماه آوریل مایکل هرتزوگ سفیر اسرائیل در آمریکا به المانیتور گفت: ما دوست داریم عربستان به سایر کشورهای عرب در عادی سازی روابط با اسرائیل بپیوندد، اما انتظار نداریم که این امر به سادگی انجام شود.
یمن: آتش‌بس دو ماهه یمن گرچه شکننده است اما برای دولت بایدن که پایان دادن به جنگ یمن را در اولویت برنامه‌های خود قرار داده است، یک پیشرفت بزرگ محسوب می‌شود. یمن که زمانی سازمان ملل ان را بدترین بحران انسانی در جهان عنوان کرده بود، حالا این فرصت را دارد که به صلح برسد. یکی از اهداف بایدن در این سفر جلب نظر عربستان و سایر کشورهای شورای همکاری برای حفظ آتش‌بس و حل‌وفصل نهایی مناقشه یمن با حضور ایران و حوثی‌ها است.
نشست کشورهای شورای همکاری بعلاوه سه: حضور مصر، عراق و اردن در اجلاس جده نشان دهنده رویکردی است که می‌کوشد خلیج فارس، شام و دریای سرخ را به هم پیوند دهد چرا که در این ادغام مزایایی نهفته است. به گفته یک مقام ارشد کاخ سفید در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس، بایدن علاوه بر ایران و امنیت انرژی، در رابطه با یکپارچگی اقتصادی و امنیتی خلیج فارس و دریای سرخ صحبت خواهد کرد. در بحث امنیت ما برنامه‌هایی برای حضور سنتکام در دریای سرخ داریم و در بحث اقتصادی نیز پروژه‌هایی در زمینه‌های زیرساختی و اقلیمی با حضور و همکاری کشورهای مختلف در حال انجام است.
ملاقات با بن سلمان: بایدن در این سفر با بن‌سلمان دیدار کرده و در موضوعات مختلفی از جمله یمن با او گفتگو خواهد کرد. بایدن می‌خواهد نشان دهد که علاوه بر اینکه همچنان به موضوع حقوق بشر اهمیت می‌دهد و در روابط دوجانبه خود آن را مدنظر می‌گیرد، اما لازم می‌داند در موضوعاتی که برای امنیت منطقه حیاتی است همچون یمن، ایران، انرژی و ادغام اسرائیل در منطقه با عربستان وارد تعامل و همکاری شود.
هشدار اسرائیل به سوریه در خصوص ایران
با متوقف شدن مذاکرات بر سر احیای برجام و تمرکز جهان بر حمله روسیه به اکراین، به نظر می‌رسد که اسرائیل فعالیت‌های نظامی خود را در سوریه تشدید کرده است و نه تنها بر سرعت حملات خود به اهداف مرتبط با ایران افزوده که کیفیت حملات را نیز ارتقا داده است. برای مثال در هفته‌های اخیر شاهد بودیم که چندین بار به فرودگاه دمشق حمله کرد و فعالیت آن را مختل نمود.
بنابر گزارش‌ها هدف اسرائیل از این حملات جلوگیری از انتقال تسلیحات از ایران به حزب‌الله لبنان است اما برای اینکه دولت سوریه را شرمسار نکرده و وادار به مقابله به مثل نکند، غالبا مسئولیت این حملات را بر عهده نمی‌گیرد مگر در موارد محدودی که لازم می‌داند.
اسرائیل کارزاری را علیه تسلیحات ارسالی ایران به حزب‌الله در زمین، دریا و هوا به‌راه انداخته است. گهگاه کاروان کامیون‌هایی که از مرکز سوریه یا مرز عراق به لبنان می‌روند را بمباران می‌کند. نیروی دریایی اسرائیل نیز در دریای سرخ چنین محموله‌هایی را رهگیری کرده و چندین بار به بندر لاذقیه حمله کرده است.
ایران بدنبال راه‌های جایگزین برای انتقال قطعات پروژه‌های موشکی به حزب‌الله است. این پروژه‌های موشکی که حزب‌الله را قادر می‌سازد تا قلب اسرائیل را هدف بگیرد و زیرساخت‌های حیاتی این کشور را فلج کند، برای تلآویو نگران کننده است.
این قطعات موشکی بسیار کوچک هستند و به راحتی در چمدان پروازهای مسافربری عادی از ایران به سوریه استتار می‌شوند. مقامات اسرائیلی بر این باور هستند که ایران نه تنها در پروازهای مستقیم به سوریه، بلکه از طریق یک کشور اروپایی نیز کار تحویل این قطعات را اغاز کرده است.
تصاویر ماهواره‌ای اخیر نشان می‌دهد که اسرائیل حداقل دوبار یک بار در ماه گذشته و یک بار در 10 ژوئن، فرودگاه دمشق را بمباران کرده است که خسارت قابل توجهی به بار آورده و فعالیت فرودگاه را مختل کرده است.
وزارت حمل‌ونقل سوریه اعلام کرد که فرودگاه تا 20 ژئن به دلیل کار فنی بسته خواهد بود. برخی از پروازهای دمشق به فرودگاه حلب تغییر مسیر داده است.
حملات اسرائیل به فرودگاه بسیار نادر است و نشان از اهمیت زیاد جلوگیری از تحویل قطعات موشکی برای اسرائیل دارد. این حملات همچنین هشداری است به نظام سوریه که در صورت ادامه تحویل این قطعات، فرودگاه ممکن است برای مدت طولانی‌تری از فعالیت ساقط شود.
چند ماه پیش مقامات اسرائیلی بر این باور بودند که گرچه بشار اسد مدیون کمک‌های ایران به دولتش در طول جنگ داخلی است، ولی از ادامه حضور ایران در سوریه خشنود نیست. از منظر آنان اسد برای اینکه مانع از ادامه عملیات‌های اسرائیل در کشورش شود، ممکن است تغییر رویه دهد و حضور ایران را محدود کند.
ممکن است نگاه این کارشناسان نسبت به حس اسد درست باشد اما در عمل هیچ اقدامی از سوی سوریه برای محدود کردن حضور ایران انحام نشده است. حالا بمباران فرودگاه ممکن است اسد را تشویق کند تا موضعی فعال‌تر در برابر استفاده ایران از خاک سوریه بگیرد.
همچنین بخشی از کارشناسان امید داشتند که تنش بین مسکو و تهران بر سر کنترل سوریه، باعث تضعیف حضور ایران در سوریه شود اما با وقوع جنگ اکراین توجه روسیه به سوریه کم شده است و ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که روسیه حتی ممکن است نیروهای خود را از سوریه کم کرده و روانه اکراین کند. حتی گزارش‌های اخیر حاکی از افزایش اصطکاک بین اسرائیل و روسیه بوده است.
نگرانی اسرائیل از اینکه تنش با مسکو باعث شود روسیه عملیات نیروهای هوایی اسرائیل بر فراز سوریه را محدود کند، یکی از دلایل اجتناب تلآویو از پیوستن به آمریکا و متحدانش در محکوم کردن حمله روسیه به اکراین بود. البته اسرائیل در نهایت تحت فشار بین‌المللی و داخلی، این تهاجم را با زبانی نرم محکوم کرد و به اکراین کمک‌های غیرنظامی و بشردوستانه ارسال نمود.
اما همین واکنش نه چندان شدید نیز اسباب نارضایتی مسکو را فراهم ساخت و باعث شد که پس از حمله اسرائیل به فرودگاه دمشق، روسیه این حمله را محکوم کند و آن را به اسرائیل نسبت دهد. حتی وزارت خارجه روسیه این حمله را اقدامی شرورانه و غیرمسئولانه خواند که جان بی‌گناهان را به خطر می‌اندازد.
در نهایت همه آنچه گفتیم نشان می‌دهد که گرچه اسرائیل در برابر ایران تنها مانده اما قصد ندارد از تلاش‌های خود برای توقف تحویل سلاح و تجهیزات به حزب‌الله دست بردارد.
نزدیکی ایران و عربستان؛ مشوق و موانع
وقتی جو بایدن در کارزار انتخاباتی خود قول پیگیری دیپلماسی با ایران را داد، مشخص شد که ادامه خصومت بین ایران و عربستان به آسانی قبل نیست؛ به خصوص که بایدن ضمن وعده اتخاذ رویکردی نرم‌تر در قبال ایران، قول داد کسانی که پشت قتل خاشقچی بودند از جمله بن‌سلمان را مورد بازخواست قرار دهد.
روابط دیپلماتیک ریاض و تهران در پی قتل باقر النمر روحانی شیعه و به اتش کشیده شدن سفارت عربستان توسط معترضان تندرو، قطع شد. در طول شش سال گذشته تلاش‌های زیادی از سوی هر دو طرف و برخی از میانجی‌گران منطقه‌ای همچون پاکستان و عراق، برای ترمیم و احیای روابط بین دو کشور انجام شد اما تنش‌های عمیقی که بر سر برنامه هسته‌ای ایران و تحریم‌های فلج کننده این کشور از یکسو و جنگ یمن از سوی دیگر ایجاد شد، نزدیکی ایران و عربستان را با مشکل مواجه کرده است.
تاکنون پنج دور مذاکرات پشت‌پرده بین ایران و عربستان صورت گرفته و جالب اینکه در این مذاکرات به جای نمایندگان وزارت خارجه مقامات امنیتی حضور یافته‌اند و همین، بحران روابط فیمابین و حساسیت موضوع را نشان می‌دهد.
عربستان برنامه هسته‌ای ایران را تهدیدی برای خود می‌داند. این امر موجب شده است که ریاض برای مهار ایران علاوه بر اقدامات سیاسی و تحکیم اتحادهای امنیتی خود با آمریکا و اسرائیل، ساخت برنامه هسته‌ای و موشکی مستقل خود را با کمک آمریکا و چین در پیش بگیرد.
تا به امروز ریاض در زمره سرسخت‌ترین مخالفان توافق هسته‌ای بوده و با لغو تحریم‌های ایران و خروج نام سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی نیز مخالفت می‌کند.
دشمنی ریاض و تهران زمانی به اوج رسید که تأسیسات نفتی آرامکو در شرق عربستان مورد حملات پهپادی و موشکی قرار گرفت. این حمله به سپاه و متحدان شبه‌نظامی‌اش نسبت داده شد و به رهبران عربستان نشان داد که فشار بیش از حد بر تهران نیز می‌تواند بسیار خطرناک باشد؛ به ویژه که این حملات با واکنش قاطعی از سوی آمریکا مواجه نشد.
بنابراین روابط تیره عربستان و آمریکا در دوران ریاست جمهوری بایدن و احتمال فزاینده موفقیت مذاکرات وین، باعث شد که ریاض برای بهبود روابط با تهران وارد مذاکره شود. همچنین جنگ یمن و حملات برون مرزی حوثی‌ها در محوریت گفتگوهای دو کشور است و تهدیدی که این گروه برای امنیت ملی و زیرساخت‌های عربستان دارد، حکومت این کشور را نیازمند مذاکره با تهران ساخته است.
سپاه تلاش کرده است تا از حوثی‌ها، متحدی همچون حزب‌الله لبنان بسازد و به منزله یک نیروی بازدارنده در مقابل عربستان از آنها استفاده کند. ایران امیدوار است با اتکا به قدرت نظامی انصارالله و موشک‌های هدایت شونده آنها، چالش هسته‌ای جدید عربستان را خنثی کند. آقای خامنه‌ای در سخنرانی سال نو خود در سال 2019 هشدار داد که اگر سعودی‌ها با کمک آمریکا به سمت ساخت برنامه اتمی حرکت کنند، این برنامه به دست مبارزان اسلام خواهد افتاد که اشاره‌ای به حوثی‌های یمن بود.
اگر گفتگوهای تهران و ریاض با موفقیت همراه شود، در ان صورت حوثی‌ها مجبور می‌شوند که حمله به اهداف خود در خاک عربستان را متوقف کنند.
اما آنچه تهران را مجبور کرد تا پای میز مذاکره با ریاض بیاید، همکاری عربستان و امارات با دولت ترامپ در اجرای سیاست فشار حداکثری بود. آنگونه که مایک پمپئو وزیر خارجه سابق آمریکا گفت اگر سعودی‌ها و اماراتی‌ها با تحریم ایران موافق نبودند و به طور کامل همکاری نمی‌کردند، برای واشنگتن بسیار دشوار بود که صادرات نفت ایران را به صفر برساند.
همچنین روندی که در ان روابط اسرائیل و عربستان به سمت عادی شدن پیش می‌رود، باعث شده است رهبری ایران تلاش کند تا با بهبود روابط خود با ریاض، اتحاد اسرائیل و عربستان را تضعیف کند. به گفته جلیل رحیمی یکی از اعضای کمیسیون سیاست خارجی مجلس، نزدیکی تهران-ریاض و بازگشایی سفارت‌خانه‌ها نفوذ اسرائیل را در منطقه محدود می‌کند.
سخن آخر اینکه در شرایط کنونی هرچه ایران برای خارج کردن خود از انزوا تعلل کند، فضای مانور کمتری خواهد داشت و در نهایت در مواجهه با رقیبان خود مجبور به سازش‌های بیشتر می‌شود.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما