17 ژانویه مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران، با همتای روس خود در مسکو دیدار کرد. دو طرف با امضای قرارداد همکاری استراتژیک 20 ساله، آغاز فصل جدیدی را در روابط فیمابین اعلام کردند
در این توافق ایران و روسیه به گسترش همکاری های فنی و نظامی، مقابله با تحریم های غرب و توسعه روابط تجاری در بخش انرژی متعهد شدند
از آنجا که مسکو و تهران با از دست دادن نزدیک ترین متحد خود در خاورمیانه (بشار اسد رئیس جمهور سوریه) با چالش های بزرگی مواجه شده اند، تقویت روابط دوجانبه از طریق این توافق نامه، برای آنها بسیار حائز اهمیت است
در شرایطی که احتمال می رود دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا بار دیگر کارزار فشار حداکثری را علیه ایران براه بیاندازد و از سوی دیگر تهدید کرده است که در صورت عدم مشارکت جدی روسیه در مذاکرات جنگ اوکراین، علیه روسیه تحریم های جدیدی وضع کند، این توافق باعث تقویت همکاری های اقتصادی بین تهران و مسکو می شود
اگر آتش بس شش هفته ای در غزه به توقف پایدار درگیری منجر شود و حملات حوثی ها به کشتی ها در دریای سرخ نیز پایان یابد، روسیه در موقعیت خوبی قرار خواهد گرفت تا تسلیحات بیشتری در اختیار ایران قرار دهد و در عین حال استراتژی توازن منطقه ای خود را حفظ کند
همچنین با توجه به اینکه روسیه و ایران با انزوای شدیدی از سوی غرب مواجه هستند، از نظر تجاری وابستگی بیشتری به یکدیگر پیدا کرده و می کوشند روابط تجاری فیمابین را تقویت کنند. سال گذشته تجارت ایران با روسیه 14% افزایش یافت و رشد تعاملات تجاری، به بخش انرژی محدود نشد. بیشترین واردات ایران از روسیه طلا بود و بیشترین خرید روسیه از ایران فلفل دلمه ای
توافقنامه مشارکت راهبردی جدید می تواند به تقویت ادغام سیستم مالی دو کشور بینجامد. اواخر سال 2024 یک گام برای یکپارچه سازی شبکه های پرداخت شتاب ایران و میر روسیه برداشته شد. این ادغام به روس ها و ایرانی ها اجازه می دهد تا در هر دو کشور از کارت های بانکی خود در دستگاه های خودپرداز استفاده کنند
فعلا کارت های اعتباری میر روسیه برای استفاده در ایران تأیید شده و انتظار می رود که گام بعدی اجازه استفاده از کارت ایرانی شتاب در روسیه باشد. از انجا که توافقنامه مشارکت استراتژیک شامل بندی در مخالفت با تحریم های یکجانبه است، احتمالا دو کشور شاهد تحولات بیشتری در روابط مالی و تجاری خواهند بود
در کنار اینها در تهران و مسکو خوش بینی های زیادی در مورد تقویت پروژه های اتصال بین دو کشور وجود دارد. پس از امضای قرارداد مشارکت راهبردی، وزیران حمل و نقل ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان در مورد همکاری های بیشتر در منطقه گفتگو کردند
به گفته فرزانه صادق وزیر راه و شهرسازی ایران، محور این نشست توسعه کریدور ترانزیتی شمال به جنوب و افزایش حجم جابه جایی آن تا 15 میلیون تن بوده است
البته عملی ساختن این آرزو کار راحتی نیست. کنستانتین سیپارو اقتصاددان در مرکز مطالعات مسکو اذعان می کند که تحریم هایی که علیه ایران وضع شده، مانع از توسعه کریدور ترانزیتی شمال-جنوب است؛ تأسیسات راه آهن و بنادر موجود در ایران نیز نیاز به بازسازی دارد. بنابراین بدون سرمایه گذاری خارجی این مسیر ترانزیتی امکان بهره برداری بیشتر را ندارد
خط لوله گازی که روسیه را به ایران متصل می کند، یکی دیگر از پروژه های مد نظر دو کشور است. پوتین پس از دیدار با پزشکیان، از برنامه روسیه برای صادرات سالانه 55 میلیارد مترمکعب گاز به ایران خبر داد. برای این منظور ژوئیه 2024 یادداشت تفاهمی بین گازپروم روسیه و شرکت ملی گاز ایران امضا شد؛ قرار است این انتقال از طریق خط لوله های موجود و با عبور از آذربایجان یا ترکمنستان انجام شود
گرچه این پروژه می تواند سبب افزایش درامد ایران شود و مشکل کمبود انرژی ایران در زمستان را تا حدی رفع کند ولی منتقدانی نیز دارد. روزنامه جهان صنعت نسبت به برنامه ها و وعده های پوتین ابراز تردید کرد زیرا روسیه پیشتر وعده سرمایه گذاری 40 میلیارد دلاری در بخش گاز طبیعی ایران را داده بود ولی به این وعده خود عمل نکرد. این روزنامه همچنین این توافق را «یکی از بدترین توافقات در جهان» خواند؛ زیرا سبب تقویت بیشتر رقیب صادرات انرژی ایران (روسیه) می شود و مانع از این است که ایران از خطوط لوله خود برای صادرات گاز به هند استفاده کند. این انتقادات نشان می دهد که اجرای توافقنامه مشارکت راهبردی می تواند با چالش های بسیاری همراه باشد
در توافقنامه مشارکت راهبردی، از گسترش همکاری های امنیتی صحبت شده ولی جزئیات این همکاری آشکار نشده است. این همکاری احتمالا شامل مانورهای نظامی، نوسازی نیروی هوایی ایران و همکاری در زمینه امنیت سایبری خواهد بود
انتظار می رود که مانورهای نظامی روسیه و ایران در خاورمیانه و اوراسیا که پیش از توافقنامه مشارکت راهبردی نیز وجود داشت، گسترش یابد. دریای عمان در مارس 2024 محل مانور نظامی روسیه، چین و ایران و اکتبر 2024 محل مانور روسیه، ایران و عمان بود
روسیه می تواند به نوسازی نیروی هوایی ایران کمک کند. پس از اجلاس اکتبر 2024 بریکس در کازان روسیه، ایران مجوز تولید داخلی جت های سوخو30 و سوخو35 را دریافت کرد؛ برنامه ایران تولید 48 تا 72 جت سوخو35 است
از سوی دیگر روسیه پیشتر متعهد به تحویل هواپیماهای نظامی پیشرفته در مدت زمانی مشخص به ایران شده بود ولی انجام این تعهد به دلیل جنگ اوکراین و نگرانی از تشدید تنش با رقیبان منطقه ای تهران به تعویق افتاد. حالا با توافقنامه مشارکت راهبردی، تهران امیدوار است که مسکو به تعهد خود عمل کند
توافقنامه مشارکت راهبردی همچنین منجر به تقویت همکاری روسیه و ایران در حوزه امنیت سایبری می شود. پیشتر روسیه از همکاری های امنیت سایبری با ایران خودداری می کرد، چون می ترسید که ایران این فناوری ها را در اختیار کشورهای دیگر قرار دهد. اما سال 2021 دو کشور قرارداد دفاع سایبری امضا کردند و توافق کردند که در ازای ارسال پهپادهای ایران به روسیه، فناوری های روسی به ایران منتقل شود. منتقدان توافق نگران هستند که ایران از فناوری های سایبری روسیه برای سرکوب مخالفان در داخل کشور استفاده کند
از آنجا که ایران و روسیه هر دو درحال گسترش استفاده از هوش مصنوعی در حملات سایبری هستند، انتظار می رود که این توافق همکاری دو طرف را در حوزه هوش مصنوعی افزایش دهد
مسعود پزشکیان در مصاحبه با شبکه یک روسیه اعلام کرد که این توافق اغاز مشارکتی بلندمدت است و افزود که به زودی مذاکرات جدیدی در بخش همکاری های دفاعی انجام خواهد شد. مسئله این است که ممکن است روند همکاری های دوجانبه ادامه یابد؛ ولی این همکاری ها تنش ها و اختلافات بین تهران و مسکو را از بین نمی برد
حمایت قاطع روسیه از کریدور زنگزور که آذربایجان را با عبور از استان سیونیک ارمنستان به نخجوان و ترکیه متصل می کند، با منافع ایران در قفقاز جنوبی در تضاد است
همچنین اگر اتش بس غزه و توافق نهایی در اوکراین منجر به بهبود روابط روسیه و اسرائیل شود، همکاری های امنیتی بین مسکو و تهران ممکن است کاهش یابد
علاوه بر این در مسیر همکاری های روسیه و ایران موانع بسیاری وجود دارد که این توافق، آن موانع را از بین نمی برد. نیکیتا اسمگین کارشناس مسائل ایران در شورای امور بین الملل روسیه، به این مسئله اشاره می کند که بسیاری از بندهای توافقنامه مشارکت راهبردی 2025 تکرار مفاد پیمان 2001 است که به دلایل مختلف عملی نشده است
بر این اساس آنچه آمریکا و اسرائیل از اتحاد نظامی تمام عیار بین روسیه و ایران می گویند و نسبت به چنین اتحادی هشدار می دهند، توهمی بیش نیست و چنین اتحادی رنگ واقعیت ندارد
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما