طبق اسنادی که از ایالات متحده فاش شده است، در حالی که برخی کشورهای عربی، بهظاهر جنگ اسرائیل در نوار غزه را محکوم میکردند، در پشت پرده همکاری امنیتی خود با ارتش اسرائیل را افزایش داده بودند. اما پس از حمله هوایی اسرائیل به قطر در ماه سپتامبر، این روابط نظامی دچار بحران شد.
البته اکنون ممکن است همین روابط، نقشی کلیدی در نظارت بر آتشبس تازه در غزه ایفا کنند.
در سه سال گذشته، با میانجیگری ایالات متحده، مقامهای ارشد نظامی اسرائیل و شش کشور عربی، نشستهای مشترکی در بحرین، مصر، اردن و قطر داشتند.
روز چهارشنبه، اسرائیل و حماس بر سر مرحله نخست چارچوب صلحی توافق کردند که به آزادی همه گروگانهای در دست حماس و خروج جزئی نیروهای اسرائیلی از غزه منجر خواهد شد.
یک روز بعد، مقامهای آمریکایی اعلام کردند که ۲۰۰ سرباز آمریکایی به اسرائیل اعزام میشوند تا از اجرای این توافق آتشبس حمایت کنند؛ قرار است نیروهایی از چند کشور عربیِ عضو این همکاری امنیتی نیز به آنها بپیوندند.
طرح ترامپ خواستار اعزام نیروهای عربی در قالب یک نیروی بینالمللی به غزه است تا وظیفهٔ آموزش پلیس جدید فلسطینی در این منطقه را بر عهده بگیرند.
پنج کشور از شش کشور عربیِ حاضر در این همکاری، در بیانیهای مشترک، از تشکیل سازوکاری که «امنیت همه طرفها را تضمین کند» حمایت کردند، اما هنوز بهطور علنی متعهد به اعزام نیروهای خود نشدهاند.
قطر — که پایتختش در ۹ سپتامبر هدف موشکهای اسرائیلی قرار گرفت — یکی از کشورهایی بود که پیش از آن، روابط امنیتی خود را با ارتش اسرائیل تقویت کرده بود.
اسناد نشان میدهند که در ماه مه ۲۰۲۴، مقامهای ارشد نظامی اسرائیل و چند کشور عربی در پایگاه هوایی «العدید» در قطر (یکی از بزرگترین پایگاههای آمریکا در منطقه) گرد هم آمدند.
اسناد فاششده نشان میدهند که تهدید ایران عامل اصلی این همکاریها بوده است؛ همکاریهایی که تحت هدایت فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا (سنتکام) شکل گرفتهاند.
در یکی از این اسناد، ایران و گروههای شبهنظامی متحدش «محور شرارت» نامیده شدهاند، و در سند دیگری نقشهای دیده میشود که بر روی آن مسیرهای موشکی در غزه و یمن (جایی که متحدان ایران قدرت دارند) مشخص شده است.
پنج فایل پاورپوینت متعلق به سنتکام که به دست «کنسرسیوم بینالمللی روزنامهنگاران تحقیقی» (ICIJ) رسیده و توسط روزنامه واشنگتن پست بررسی شده، روند شکلگیری سازوکاری را شرح میدهد که آمریکا آن را «ساختار امنیت منطقهای» نامیده است.
در این طرح، علاوه بر اسرائیل و قطر، کشورهایی چون بحرین، مصر، اردن، عربستان سعودی و امارات متحده عربی حضور دارند.
در اسناد همچنین از کویت و عمان بهعنوان «شرکای بالقوه» نام برده شده که در جریان تمام نشستها قرار گرفتهاند.
این اسناد بین سالهای ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵ نوشته شدهاند، یعنی هم پیش از آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳ و هم پس از آن.
واشنگتنپست و ICIJ با مقایسه جزئیات این اسناد با بایگانیهای رسمی وزارت دفاع آمریکا و منابع علنی، اصالت آنها را تأیید کردهاند. زمان و مکان رزمایشها و نشستهای ذکرشده با اطلاعیههای رسمی ارتش آمریکا تطابق داشته است.
سخنگوی سنتکام از اظهار نظر دربارهٔ این موضوع خودداری کرد و هیچیک از کشورهای عضو نیز به درخواست رسانهها برای توضیح پاسخ ندادند.
یکی از نشستهای مهم در ژانویه ۲۰۲۵ در پایگاه نظامی «فورت کمپبل» در ایالت کنتاکی برگزار شد. در آنجا نیروهای آمریکایی به شرکتکنندگان آموزش دادند که چگونه تونلهای زیرزمینی (ابزار اصلی حماس در جنگ غزه) را شناسایی و نابود کنند.
در سند دیگری نیز اشاره شده بود که نمایندگان شش کشور در تمرینی برای نابودی تونلها شرکت کردهاند، بدون ذکر نام آن کشورها.
نیروهای سنتکام همچنین عملیاتی رسانهای را طراحی کرده بودند تا روایت ایران مبنی بر «مدافع فلسطینیها بودن» را خنثی کرده و در مقابل، روایت «رشد و پیشرفت در پی همکاری منطقهای» را ترویج دهند.
اما در حالی که این همکاریهای نظامی در پشت درهای بسته گسترش مییافت، رهبران عرب در ظاهر جنگ اسرائیل در غزه را محکوم میکردند. رهبران مصر، اردن، قطر و عربستان سعودی، عملیات اسرائیل را «نسلکشی» خواندند. امیر قطر در مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر گفت که این جنگ «کشتاری جمعی علیه مردم فلسطین» است و اسرائیل را «دولتی متجاوز، منزوی و سازندهٔ نظام آپارتاید» خواند. وزارت خارجهٔ عربستان نیز در اوت ۲۰۲۴ اسرائیل را به «گرسنگی دادن» و «پاکسازی قومی» فلسطینیها متهم کرد.
در اسناد فاششده آمده است که برای رعایت حساسیتهای سیاسی، تمامی نشستها باید «بهصورت محرمانه» برگزار شوند.
امیل حکایم، مدیر بخش امنیت منطقهای در اندیشکدهٔ «انستیتوی بینالمللی مطالعات استراتژیک»، گفت که آمریکا مدتهاست امیدوار است همکاری نظامی منجر به عادیسازی سیاسی میان اسرائیل و کشورهای عربی شود.
اما به گفتهٔ او، هرچند همکاریهای پشتپرده میان فرماندهان نظامی کشورها میتواند آنها را از مواجهه با بحثهای دشوار سیاسی دور نگه دارد، اما در عمل «واقعیتِ تنشها و اختلافهای عمیق میان طرفها را پنهان میسازد». او افزود که حملهٔ اسرائیل به قطر این تنشها را آشکار کرده است: «یکی از اعضای مهم این ائتلاف، به عضو دیگر حمله می کند و این درحالی است که آمریکا در نگاه دیگران اگر شریک در حمله نباشد، در بهترین حالت نسبت به آن بیتفاوت است. این بیاعتمادی، تلاشهای واشنگتن را برای سالها تضعیف خواهد کرد.»
مقامهای آمریکایی وجود چنین سازوکاری را بهصورت عمومی تأیید کردهاند، اما هرگز دربارهٔ گسترهٔ همکاری اسرائیل و اعراب توضیح ندادهاند.
ژنرال «کنت مککنزی»، فرماندهٔ پیشین سنتکام، در سال ۲۰۲۲ در کنگره این سازوکار را «گامی در ادامهٔ شتاب توافقنامههای ابراهیم» توصیف کرد.
اسناد نشان میدهند که محور اصلی این همکاری، طرحی برای پدافند هوایی مشترک در برابر موشکها و پهپادهای ایران بوده است.
این طرح ابتدا در سال ۲۰۲۲ امضا شد و کشورهای شرکتکننده پذیرفتند رزمایشهای مشترک برگزار کنند و تجهیزات لازم را تهیه نمایند.
طبق اسناد، تا سال ۲۰۲۴ سنتکام توانسته بود بسیاری از کشورهای عضو را به سامانههای خود متصل کند؛ به این ترتیب، آن کشورها میتوانستند دادههای راداری خود را با آمریکا به اشتراک بگذارند و متقابلاً تصویر هوایی منطقه را از طریق سیستم آمریکایی دریافت کنند.
در یکی از اسناد آمده است که شش کشور از هفت کشور عضو، بخشی از تصویر هوایی منطقه را از طریق سامانههای وزارت دفاع آمریکا دریافت میکنند و دو کشور نیز دادههای راداری خود را بهطور مستقیم در اختیار اسکادران نیروی هوایی آمریکا قرار دادهاند.
همچنین، کشورهای عضو در حال پیوستن به سامانهٔ گفتوگوی امن تحت کنترل آمریکا هستند تا بتوانند با یکدیگر و با ارتش آمریکا بهصورت مستقیم ارتباط برقرار کنند.
با این حال، این سامانه پدافند هوایی نتوانست جلوی حملهٔ ۹ سپتامبر اسرائیل به قطر را بگیرد.
ژنرال «درِک فرانس» از نیروی هوایی آمریکا گفت که سامانههای ماهوارهای و راداری ایالات متحده هشداری در مورد آن حمله ندادند، چون تمرکز آنها «معمولاً روی ایران و مناطقی است که احتمال حمله از آنها میرود.»
قطر هم اعلام کرد که رادارهایش پرتاب موشکهای اسرائیلی را شناسایی نکرده بودند.
با وجود اینکه قطر و عربستان هنوز روابط رسمی دیپلماتیک با اسرائیل ندارند، اسناد سنتکام نشان میدهد که هر دو کشور در این همکاری پنهانی نقش بسیار مهمی ایفا کردهاند.
نشست امنیتی ماه مه ۲۰۲۴ در پایگاه العُدید نمونهٔ روشنی از افزایش این همکاری بود؛ در آن نشست، نمایندگان اسرائیل دیدارهای دوجانبهای با نمایندگان کشورهای عربی برگزار کردند.
عربستان در این همکاری فعالانه نقش ایفا کرده و اطلاعات خود را دربارهٔ مسائل امنیتی گوناگون — از جمله سوریه، یمن، داعش و نیروهای کرد — با اسرائیل و دیگر کشورهای عربی به اشتراک گذاشته است.
در یکی از نشستهای ۲۰۲۵، یک مقام سعودی و یک افسر اطلاعاتی آمریکایی برای شرکتکنندگان گزارشی دربارهٔ تحولات سوریه، نقش روسیه و ترکیه، و تهدیدهای حوثیهای یمن ارائه کردند.
برنامهریزان نظامی سنتکام در حال تلاشاند تا در سالهای آینده روابط اسرائیل و کشورهای عربی را بیش از پیش تقویت کنند.
یکی از اسناد سال ۲۰۲۴ طرحی را برای ایجاد «مرکز سایبری مشترک خاورمیانه» تا پایان سال ۲۰۲۶ پیشنهاد کرده که مأموریتش آموزش و تمرینهای دفاع سایبری خواهد بود.
یکی از مقامهای سابق وزارت دفاع آمریکا (که نخواست نامش فاش شود) گفت که این همکاریها بازتابدهندهٔ نگاه عملگرایانهٔ کشورهای خلیج فارس به اسرائیل است: «آنها همه بر این باورند که اسرائیل میتواند هر کاری بخواهد انجام دهد، بدون آنکه کسی بتواند جلوش را بگیرد.»
در حالی که اسرائیل و حماس تنها بر سر مراحل اولیهٔ توافق صلح به تفاهم رسیدهاند و هنوز مشخص نیست چه کسی ادارهٔ غزه را بر عهده خواهد داشت، تحلیلگران امنیتی میگویند کشورهای عربی خلیج فارس احتمالاً تنها نقش مالی و دیپلماتیک در نیروی بینالمللی آینده خواهند داشت، نه حضور نظامی مستقیم.
به گفته توماس ژونو، استاد دانشگاه اُتاوا و کارشناس امنیت خاورمیانه: «کشورهای خلیج فارس نگراناند که اسرائیلِ مهارنشده چه خواهد کرد. اما در عین حال برای امنیت خود به آمریکا وابستهاند و از سوی دیگر از ایران نیز بهشدت احساس خطر میکنند.»
نظر شما