عصر خفقان

بنی عباس با شعار حمايت از اهل بيت عليهم السلام و احقاق حق آنان و با استفاده از شرايط خاص موجود، به قدرت رسيدند و در اين راستا خون های زيادی به زمين ريخته شد.

آنان كه با اين شعار، به حكومت رسيدند، وقتی به هدف خود نائل شدند، از هيچ جنايتی نسبت به ائمه عليهم السلام و شيعيان فروگزار نكردند.

طبعاً شهادت امامان عليهم السلام از زمانی كه بنی عباس در مصدر امور بودند، به دست آنان بوده و علويان هم در فشارهای شديدی قرار داشتند و شرايط امام عسكری عليه السلام هم از اين قاعده مستثنی نمی باشد. بنی عباس به خاطر ترس از آن حضرت و علويان، ايشان را در تنگناهای مختلفی قرار داده بودند؛ از جمله سكونت اجباری آن حضرت در شهر سامرّا و منطقه نظامی (عسكر). لذا به وی و پدرش امام هادی عليه السلام «عسكريين» می گويند.

از سويی ديگر، امام ناگزير بود روزهای دوشنبه و پنج شنبه در كاخ و دربار عبّاسی حاضر شود.

اين محدوديت، شامل اصحاب و شيعيان حضرت هم می شد. علی بن جعفر از «حلبی» روايت كرده است: «در عسكر جمع شديم و روزی كه حضرت از خانه خارج می شد، منتظر مانديم تا او را زيارت كنيم. اما دستور كتبی حضرت صادر شد كه: «كسی بر من سلام نكند و حتی كسی با دست، مرا نشان ندهد و به طرف من اشاره نكند، چون جان شما در خطر است.»

اين، سيمايی است از وضعيت حاكم بر زندگی امام و شيعيان در زمانی كه جان امام و دوستداران او حتی با سلام كردن يا اشاره به امام، در خطر بوده است. لذا ارتباط هريك با ديگری بايد به صورت غيرعلنی ايجاد می شد.

داود بن اسود ـ كه عهده دار آماده كردن حمّام امام بوده است ـ می گويد: مولايم ابومحمّد عليه السلام مرا خواست و چوبی گرد و بلند، كه شبيه پاشنه در بود و دست را پُر می كرد، به من داد و فرمود: اين را به نزد «عَمْری» ببر. من راه افتادم و در بين راه به سقّايی برخورد كردم كه استری همراهش بود و اين استر، مزاحم مسير و راه من بود. سقّا گفت: بر استر بانگ بزن تا حركت كند. من چوب را بلند كرده، استر را زدم و چوب شكست. به محلّ شكستگی چوب نگاه كردم و ديدم در آنجا نامه هايی قرار دارد، به سرعت چوب را در آستين خود مخفی كردم...

از اين مطلب می توان فهميد كه شرايط و محدوديت های ايجاد شده، باعث می شد كه امام عليه السلام چنين تمهيداتی را برای ايجاد ارتباط و رساندن پيام به ياران خود، بينديشد.

دوران امامت آن بزرگوار، معاصر سه تن از خلفای عباسی بود؛ معتزّ، مهتدی و معتمد. گرچه اقامت اجباری امام در سامرّا، خود به نوعی حبس می باشد، اما آن حضرت در دوران هريك از اين خلفا، مدّت زمانی را در زندان به سر برده است.

امام عسكری عليه السلام و مكارم اخلاقی

از آنجا كه «امام»، در واقع پيشوا و مقتدای انسان هاست و وظيفه هدايت و ارشاد را به عهده دارد و بايد معارف اصيل و ناب الهی را بر مردم بشناساند، امام عسكری عليه السلام نيز اين امر مهم را، با توجّه به شرايط ويژه و محدوديت های موجود، به بهترين نحو به انجام رسانيد.

از آن حضرت علاوه بر روايات فقهی، روايات زيادی باقی مانده است كه مشتمل بر مباحث اعتقادی و اخلاقی می باشد كه به بعضی از آنها می توان اشاره نمود.

ويژگی های شيعه

حضرت به شيعيانش می فرمايد: «فانّ الرجل منكم اذا ورع في دينه و صدق في حديثه و ادّي الامانة و حسن خلقه مع الناس، قيل هذا شيعيٌّ فيسرّني ذلك. اتّقوا اللّه و كونوا زيناً و لاتكونوا شيناً، جرّوا الينا كلّ مودّة و ادفعوا عنّا كلّ قبيح، فانّه ما قيل فينا مِنْ حُسْنٍ فنحن اهله، و ما قيل فينا مِنْ سُوءٍ فما نحن كذلك؛ اگر كسی از شما در دينش ورع داشته و راستگو باشد و ادای امانت كند و با مردم خوش رفتار باشد، می گويند: «اين، يك شيعه است.» و همين مسأله، من را شادمان می كند. از خدا بترسيد و تقوای الهی را پيشه خود سازيد (و با اعمالتان) زيور و زينت برای ما باشيد و مايه زشتی (و بد نامی) ما نباشيد. هرگونه دوستی را برای ما جلب كنيد و هر بدی را از ما دور سازيد. زيرا هر خوبی كه در حقّ ما گفته شود، سزاوار آنيم و هر بدی كه در حقّ ما گفته شود، شايسته آن نيستيم.»

ارزش تفكّر

«ليست العبادة كثرة الصيّام والصّلاة، و انّما العبادة كثرة التفكّر في امر اللّه؛ عبادت به زياد روزه گرفتن و نماز خواندن نيست؛ بلكه عبادت اين است كه در امر (مخلوقات) خداوند بسيار تفكّر شود.»

بهترين ويژگی ها

«خصلتان ليس فوقهما شي ء: الايمان باللّه و نفع الأخوان؛ چيزی بالاتر از دو خصلت ايمان به خداوند و رساندن سود به برادران نيست.»

جايگاه تواضع

«من تواضع في الدّنيا لإخوانه فهو عنداللّه من الصّدّيقين و من شيعة عليّ بن ابيطالب عليه السلام حقّاً؛ كسی كه در دنيا نسبت به برادرانش متواضع باشد، نزد خداوند از صدّيقين به شمار می رود و او از شيعيان واقعی علی بن ابيطالب عليه السلام است.»

همچنين درباره بعضی از مصاديق تواضع، می فرمايد: «مِنَ التّواضع، السّلام علي كلّ مَنْ تمرّ به و الجلوس دون شرف المجلس؛ سلام كردن بر هركسی كه از پيش او می گذری و نشستن در جايی كه بالای مجلس نيست، از تواضع و فروتنی است.»

ناهنجاری های اخلاقی

امام عسكری عليه السلام شخص دورو را چنين وصف می كند: «بئس العبد، عبدٌ يكون ذاوجهين و ذالسانين، يطري اخاه شاهداً و يأكله غائباً، اِن اُعطي حسده، و اِن ابتلي خانه؛ چه بد بنده ای است، آن بنده (خدا) كه دورو و دوزبان است! در حضور برادرش، او را می ستايد و پشت سر او غيبت و بدگويی او را می كند. اگر مورد عطا واقع شود، به او حسد می ورزد و اگر برای او گرفتاری پيش آيد، به او خيانت كند.»

در سخنی دیگر، حضرت شخص كينه توز را كم آسايش ترين مردم می داند، خشم و غضب، را كليد هر بدی می شمارد و شادمانی كردن نزد شخص محزون و غمناك را، بی ادبی تلقّی می كند

 اينها، نكاتی هستند كه در روابط اجتماعی ما با ديگران، بسيار مؤثّر می باشد و مراعات نمودن آنها تأثير شگرفی در همدلی، ايجاد محبّت و حفظ دوستی ها دارد.

*مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر