امر به معروف و نهی از منکر از واجباتی است که خداوند متعال بر آن تأکید فراوان داشته و بارها در مقدس‌ترین و مهمترین منابع یعنی قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ بدان سفارش شده است. خداوند عزوجل می‌فرمایند: « كنتم خير أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر؛ شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده‌اید، به کار پسندیده فرمان می‌دهید و از کار ناپسند باز می‌دارید.» و می‌فرماید: « يا بني أقم الصلاة وأمر بالمعروف وانه عن المنكر واصبر على ما أصابك إن ذلك من عزم الأمور؛ ای پسر من، نماز را به پا دار، به کار پسندیده وادار و از کار ناپسند باز دار و بر آسیبی که بر تو وارد آمده است شکیبا باش، این [حاکی] از عزم [و اراده تو در] امور است.»
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌فرمایند: « لا يزال الناس بخير ما أمروا بالمعروف ونهوا عن المنكر وتعاونوا على البر؛ مردم همچنان در خیر و نیکی به سر می‌برند اگر که به کار پسندیده امر کنند، از کار ناپسند باز دارند و بر خیر و نیکی همیاری کنند». امیرمؤمنان علی ـ علیه السلام ـ نیز در این خصوص فرمودند: « لا تتركوا الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر فيولى عليكم شراركم ثم تدعون فلا يستجاب لكم؛ امر به معروف و نهی از منکر را هیچ‌گاه کنار نگذارید و ترک نکنید، چراکه آنگاه است که بدترین شما بر شما حاکم گشته و چون دعا کنید مستجاب نگردد.»
از آیات و روایات معصومین ـ علیهم السلام ـ چنین برمی‌آید که امر به معروف و نهی از منکر واجبی است که بی‌نیازی از آن ممکن نیست و کاستی در عمل بدان، لغزشی نابخشودنی به حساب می‌آید؛ چراکه این فریضه شالوده یک جامعه متکامل و سعادتمند است و ازاینرو ترک آن آثار جبران‌ناپذیری بدنبال دارد.
در روایتی دیگر می‌خوانیم: « إنما هلك من كان قبلكم بما عملوا من المعاصي ولم ينههم الربانيون والأحبار؛ آنان که قبل از شما زندگی می‌کردند به وسیله گناهان خود از بین رفتند، درحالی‌که راهبان و پیشوایان دینی آنان ساکت ماندند و آنها را از این کار باز نداشتند.»
امام صادق ـ علیه السلام ـ در سخنی گهربار به غایت خداوند عزوجل از وضع این واجب اشاره می‌کنند: « إنما يؤمر بالمعروف وينهى عن المنكر مؤمن فيتعظ أو جاهل فيتعلم فأما صاحب سيف وسوط فلا؛ امر به معروف و نهی از منکر برای انسان مؤمن موجب موعظه و عبرت و برای فرد جاهل موجب آموزش و تعلم میشود، اما بر انسان مستبد و ظالم که دست به شمشیر و شلاق دارد بی‌اثر خواهد بود.»
اگر که خیر و نیکی جایگزین شر و بدی گردد، ارتباط بین افراد یک جامعه مستحکم‌تر خواهد بود و به تبع آن ساخت جامعه‌ای سعادتمند و دوستدار یکدیگر آسان خواهد شد. ازاینرو دین مبین اسلام راهکارها و ابزارهای مورد نیاز برای انجام این دو وظیفه شرعی را به ما معرفی می‌نماید، پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه وآله ـ می‌فرمایند: «من رأى منكرا فاستطاع أن يغره بيده فليفعل، فإن لم يستطع فبلسانه، فإن لم يستطع فبقلبه وذلك اضعف الإيمان؛ هر کس امر ناپسندی را دید، اگر می‌تواند با دست خویش امر پسندیده را جایگزین آن کند این کار را انجام دهد و اگر نتوانست با زبان خود بر اصلاح آن بکوشد و در صورت عدم امکان، قلباً از آن کار ناپسند غمگین باشد که این پایین مرتبه ایمان است.»
جامعه اسلامی جامعه ای است که مردم کاستیهای یکدیگر را بر طرف نموده، موجب تکامل جمعی میشود. هر کس فاقد این خصلت باشد، مانند مرده‌ایست که در بین زنده‌ها زندگی می‌کند چراکه نه نفعی می‌رساند و نه ضرری؛ پس چنین فردی بود و نبودش یکی است و این مطلبی است که امیرمؤمنان علی ـ علیه السلام ـ به آن اشاره دارند: « من ترك إنكار المنكر بقلبه ويده ولسانه فهو ميت الاحياء؛ هر کس بیزاری از کار ناپسند را با دست و زبان و قلب خویش کنار گذارد چنین فردی مرده‌ای بین زندگان است.»
تأثیر امر به معروف و نهی از منکر در جامعه همچون عمل یک پزشک است؛ وی اعضای فاسد را قطع کرده و به جنگ ویروس‌ها و میکروبها می‌رود تا بتواند سلامتی را به بدن فرد بیمار باز گرداند. همچنین او برای مبارزه با هر بیماری داروی مناسب با آن را بر می گزیند. امر به معروف و نهی از منکر نیز برای از بین بردن و مبارزه با مفاسد اجتماعی پایه‌گذاری شده و باید از طرق مختلف، متناسب با هر نوع ناهنجاری انجام پذیرد تا به تأثیر و نتیجه دلخواه برسد.
ازاینرو علما چهار نکته مهم را در مورد انجام امر به معروف و نهی از منکر بیان نموده‌اند:
«امر به معروف به دو قسم واجب و مستحب تقسیم میشود که امر به کار واجب، واجب است و امر به فعل مستحب، مستحب؛ درحالی‌که نهی از منکر (فعل ناپسند) با تحقق شرایطی همیشه واجب است. این شرایط عبارتند از اینکه: فرد آمر، معروف و منکر را بشناسد، احتمال تکرار و تداوم کار ناپسند را بدهد و بداند که امر به معروف یا نهی از منکر وی تأثیرگذار بوده و برای او یا دیگری خسارت جانی یا مالی به همراه ندارد.»
به عبارت دیگر هر فرد مؤمنی سزاوار است که فن امر به معروف و نهی از منکر را به خوبی بیاموزد و مانند یک ارتش که از ادوات مختلف جنگی در شرایط و طبق موقعیت خود استفاده می‌نماید، در هر شرایط و بسته به نوع معروف یا منکر شیوه برخوردی متناسب با آن را به کار گیرد تا به سر منزل مقصود که ایجاد جامعه‌ای متکامل و سعادتمند است رسد.
ترک این دو واجب آثاری جبران‌ناپذیر و سخت را به همراه دارد که خداوند ما را از آن بیم داده است و یکی از این آثار عدم نزول برکات و خیرات از آسمان و برآورده نشدن دعاهاست. امام کاظم ـ علیه السلام ـ به این امر اشاره نموده، می‌فرمایند: «لتأمرون بالمعروف ولتنهون عن المنكر أو ليستعملن عليكم شراركم فيدعو خياركم فلا يستجاب لهم؛ باید که امر به معروف کنید و از منکر بیم دهید، اگر چنین نکنید اشرار بر شما مسلط و حاکم شده و هر چه نیکان و خوبان شما دعا کنند مستجاب نخواهد شد.» امام باقر ـ علیه السلام ـ نیز می‌فرمایند: «وای بر آن گروه از مردم که به امر به معروف و نهی از منکر ایمان نداشته و به آن عمل نمی‌کنند.»
رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ می‌فرمایند: «اگر مردم امر به معروف کنند و از منکر و ناپسند باز دارند در خیر و نیکی زندگی خواهند کرد، ولی اگر چنین نکنند خیر و برکت از زندگی آنها رخت خواهد بست و گروهی بر گروه دیگر حکمفرما خواهند شد و چون چنین شود دیگر فریادرسی در آسمان و زمین به یاری آنان نخواهد آمد.»
عالم اهل‌بیت ـ علیهم السلام ـ می‌فرمایند: « ويل لقوم لا يدينون لله بالأمر بالمعروف والنهي عن المنكر؛ وای بر آنان که برای رسیدن به دنیا دین را واسطه قرار میدهند، وای بر آنان که مردم دادگر را می‌کشند، و وای بر آنان که اگر مؤمنی عدالت پیشه کند بر او ظلم و ستم روا داشته و او را کنار می گذارند و هدایت نمی‌شوند؛ در این صورت فتنه‌ای آنان را فرا خواهد گرفت که انسان حکیم در آن دچار حیرت و سردرگمی خواهد شد.»
در جوامع امروزی این مهم در شکلهای جدیدی همچون آزادی مطبوعات ظاهر شده و سبب پیشرفت کشورهای غربی گردیده است. آنها آزادی رسانه را سرلوحه برنامه اداری کشور قرار میدهند تا خبرنگاران هر لغزش سیاستمداران را در ایینه مطبوعات افشا کنند. اصل ازادی خبرنگاران از مهمترین پایه های کشورداری است که به شکلی گسترده در کشورهای پیشرفته جهان به ان توجه شده است.
پس امری به این با ارزشی سزاست که جامعه را به انجام آن تشویق نماییم و همان‌گونه که انواع علوم را در مدارس و دانشگاه‌ها به فرزندان و جوانان خود آموزش می‌دهیم، آنها را با روش‌های صحیح و کارآمد امر به معروف و نهی از منکر نیز آشنا کنیم. چراکه در این دو امر رضایت خدای سبحان و امتداد زندگی و جامعه‌ای سعادتمند نهفته است. امام باقر ـ علیه السلام ـ می‌فرمایند: « ويل لقوم لا يدينون لله بالأمر بالمعروف والنهي عن المنكر؛ وای بر آن قومی که به امر به معروف و نهی از منکر ایمان نداشته و بدان عمل نمی‌کنند.»
نویسنده: خضیر العواد
مترجم: محمد منوری
نظر شما