میزان گستردگی چند همسری در جهان

چندهمسری در تمام جهان امری نادر است؛ در آمریکا داشتن روابط زناشویی با بیش از یک نفر زیر یک سقف در سال 1882 جرم انگاری شده است. امروزه مردم آمریکا به ندرت بابت زندگی با چند شریک عاطفی تحت تعقیب قرار می گیرند، اما در همه ایالت ها قوانینی علیه ازدواج مجدد ضمن داشتن همسر وجود دارد.

ماه فوریه ایالت یوتا طرحی را تصویب کرد که بر اساس آن مجازات بالغینی که با اختیار و انتخاب خود وارد روابط چند همسری می شوند، کاهش می یابد و این عمل، تخلفی سطح پایین محسوب می شود که شایسته مجازات زندان نیست.

در بخش های دیگر جهان از جمله مناطقی از خاورمیانه و آسیا چندهمسری گرچه قانونی است اما به شکل گسترده انجام نمی شود. در برخی کشورها –به ویژه بخش های غربی و مرکزی آفریقا- چندهمسری غالبا عملی قانونی و رایج است. مرکز تحقیقاتی پیو در سال 2019 گزارشی در مورد شکل زندگی در 130 کشور و منطقه منتشر کرد و به تحلیل شمار افرادی که در شرایط چندهمسری زندگی می کنند پرداخت. برخی از یافته های اصلی این گزارش از قرار ذیل است:

1. تنها حدود 2% از جمعیت جهان در خانوارهای چندهمسره زندگی می کنند و در اکثر قریب به اتفاق کشورها، این میزان زیر نیم درصد است. تعدد زوجات در بیشتر نقاط جهان ممنوع است؛ کمیته حقوق بشر سازمان ملل تعدد زوجات را خشونت علیه زنان و نقض کرامت آنان دانسته و خواهان جلوگیری از وقوع آن شده است. اما دولتها برای جلوگیری از وقوع این ازدواج ها، معمولا با محدودیت هایی مواجه هستند. در بسیاری از کشورها ازدواج تحت قوانین شرعی و عرفی صورت می گیرد، لذا خواندن خطبه ازدواج و طلاق و به طور کل نظارت بر امر ازدواج، در دست روحانیون و رهبران جوامع محلی قرار دارد نه دولت.

2. تعدد زوجات بیشتر در کشورهای جنوب صحرای آفریقا دیده می شود به طوری که 11% جمعیت، زندگی با بیش از یک همسر را تجربه می کنند. تعدد زوجات در کشورهای غربی و مرکزی آفریقا از جمله بورکینافاسو (36%)، مالی (34%) و نیجریه (28%) رواج دارد. در این کشورها چندهمسری قانونی است و مسلمانان آفریقا بیش از مسیحیان وارد این شکل از زندگی زناشویی می شوند (این میزان 25% در برابر 3% است).

اما در برخی از کشورها چند همسری را می توان در بین پیروان ادیان قومی و قبیله ای و نیز کسانی که دین خاصی ندارند نیز دید. برای مثال در بوکینافاسو 45% از مردمی که دین قبیه ای دارند، 40% از مسلمانان و 24% از مسیحیان در خانوارهای چندهمسره زندگی می کنند. چاد تنها کشور در بررسی انجام شده توسط مرکز پیو است که مسیحیان آن بیش از مسلمانان گرایش به چندهمسری دارند و این میزان (21% در قبال 10%) است

3. بسیاری از کشورهایی که تعدد زوجات در آنجا مجاز است کشورهایی با اکثریت مسلمان هستند؛ با این وجود زندگی در چارچوب چندهمسری به ندرت در این کشورها اتفاق می افتد. کمتر از 1% از مردان مسلمان در افغانستان، پاکستان، بنگلادش، ایران و مصر (که در همه آنها چندهمسری قانونی است) بیش از یک زن دارند. تعدد زوجات در عربستان، قطر، امارات و سایر کشورهای همسایه نیز قانونی است اما بدلیل محدودیت هایی که بر سر کسب آمار و اطلاعات در این کشورها وجود دارد، این کشورها در شمار کشورهای مورد مطالعه پیو قرار نگرفته اند.

آندسته از مسلمانانی که حامی قانون تعدد زوجات هستند غالبا به 3-4 آیه در قرآن استناد می کنند که به مردان اجازه اختیار کردن چهار زن را می دهد و به چندهمسره بودن پیامبر اسلام اشاره دارد. مورخان بیان می کنند که سخن اسلام در خصوص تعدد زوجات زمانی مطرح شد که اعراب در قرن هفتم درگیر جنگ های متعدد بودند و بسیاری از زنان بیوه و ایتام نیاز به حمایت مالی داشتند؛ در حقیقت چند همسری سیستمی بود که امکان مراقبت از آنان را فراهم می کرد.

4. در تورات و کتاب عهد عتیق با اشاره به زندگی ابراهیم، یعقوب و داوود، شاهد چند نمونه از چندهمسری هستیم که همگی پذیرفته شده و تقبیح نگردیده است. اما در قرون وسطی پیروان این دو کتاب، تعدد زوجات را مردود دانستند. در کل، مسیحیان و یهودیان در قرن های اخیر تعدد زوجات را نپذیرفته و اجازه انجامش را نمی دهند. البته برخی از فرقه های مسیحیت از جمله مورمون های آمریکا تا اواخر 1800 هنوز تعدد زوجات را داشتند و برخی از گروههای انشعابی این فرقه نیز همچنان در چارچوب چندهمسری زندگی می کنند.

5. مذهب در وجود چند همسری در یک کشور نقش دارد؛ برای مثال در نیجریه تعدد زوجات در سطح فدرال مجاز نیست اما این ممنوعیت تنها در ازدواج هایی که در نهادهای دولتی ثبت می شود اعمال می گردد و دوازده ایالت مسلمان نشین شمال، این ازدواج ها را به عنوان ازدواج اسلامی یا عرفی به رسمیت می شناسند. در هند مردان مسلمان اجازه ازدواج با چندین زن را دارند درحالیکه مردان سایر گروههای دینی این اجازه را ندارند.

اما در کشورهایی که چندهمسری امری متداول است، این کار اغلب توسط پیروان هر دینی انجام می شود. برای مثال در کشورهایی همچون گامبیا، نیجر، مالی، چاد و بورکینافاسو از هر ده نفر یک نفر صرف نظر از هر دین و مذهبی، در خانه ای زندگی می کند که یک مرد چندین زن دارد.

6. هنگامی که از چند همسری صحبت می کنیم غالبا منظورمان تعدد زوجات است؛ اما یک حالت دیگر نیز وجود دارد و آن تعدد زوج می باشد. تعدد زوج نادرتر از تعدد زوجات است و غالبا در بین جوامع کوچک و دورافتاده ای که ارتباط چندانی با سایر جهان ندارند دیده می شود.

درحالیکه قانون چندهمسری معمولا به هدف تأمین امیال مردان بوده و تنها خواسته آنان لحاظ می شود، در بسیاری از کشورها نیم نگاهی نیز به حقوق زنان شده است. برای مثال در بورکینافاسو که چند همسری امری رایج است، از اغاز ازدواج، زوجین باید بر چندهمسری و اجازه مرد برای داشتن همسری دیگر در آینده موافقت داشته باشند. در جیبوتی، یک قاضی نظر زنانِ اول را در ازدواج های بعدی شوهرانشان ثبت می کند و قبل از موافقت با ازدواج دوم، شرایط اجتماعی-اقتصادی مرد را تحت بررسی قرار می دهد

7. آخرین نظرسنجی انجام شده توسط مؤسسه گالوپ نشان می دهد که از هر پنج بزرگسال آمریکایی یک نفر معتقد است که چندهمسری از نظر اخلاقی امر قابل قبولی است. این میزان در مقایسه با سال 2003 که برای نخستین بار چنین نظرسنجی ای صورت گرفت و تنها 7% نظر مخالفی نسبت به چند همسری نداشتند، رشد سه برابری را نشان می دهد. اما چندهمسری هنوز هم در بین رفتارهایی که گالوپ مورد پرسش قرار داده است، کم ترین اقبال را دارد. کسانی که خود را لیبرال می دانند نسبت به محافظه کاران، بیشتر چندهمسری را از نظر اخلاقی قابل پذیرش می دانند (نسبت لیبرال ها به محافظه کاران 34% در برابر 9% است)

یافته های نظرسنجی سال 2013 مرکز تحقیقاتی پیو نشان می داد که مسلمانان جهان در مورد چندهمسری نظر یکسانی ندارند: درحالیکه اکثریت مسلمانان در چند کشور صحرای آفریقا و درصد قابل توجهی از آنان در بخش هایی از خاورمیانه چندهمسری را از نظر اخلاقی قابل قبول توصیف می کنند، مسلمانانی که در آسیای مرکزی و جنوبی و اروپای شرقی زندگی می کنند، آن را غیراخلاقی می دانند.

*منبع: مرکز تحقیقاتی پیو

 مترجم: فاطمه رادمهر