به گزارش رسانه های دولتی در ایران، بیش از یکصدهزار مهاجر افغان در شهر مشهد در مراسم عزاداری و تشییع رئیسی شرکت کردند
ماه مارس نیز حداقل بیست هزار مهاجر افغان در مراسمی دولتی که به مناسبت ولادت امام حسن(ع) و در حمایت از محور مقاومت در تهران برگزار شده بود، حضور یافتند که این اتفاق سروصدای زیادی را در بین ایرانیان ایجاد کرد
برخی از ایرانیان از اینکه جمهوری اسلامی برای گردآوردن مردم در ورزشگاه هشتارهزار نفری آزادی در یک مراسم دولتی، دست به دامن افغان ها شده است، جوک ساختند و آن را شاهد دیگری مبنی بر کوچک تر شدن پایگاه حمایتی نظام دانستند
خیابان های برخی از شهرهای ایران شاهد حضور گسترده مهاجران افغان شده است. سال گذشته تعداد قابل توجهی از افغان ها راهی ایران شدند و این چیزی است که در تمام شهرها و حتی مناطق روستایی دورافتاده ای همچون خمین قابل مشاهده است
در ظاهر دو توضیح برای این موج ناگهانی مهاجرت وجود دارد: تسلط طالبان در سال 2021 که باعث آوارگی گسترده شده و این واقعیت که ایران کنترل بر مرزهای خود را از دست داده است؛ به طوری که تعداد پناهجویان از سال 2021، 338% افزایش داشته و به 3.41 میلیون نفر تنها ظرف سه سال اخیر رسیده است
ولی سرعت غیرمعمول ادغام این پناهجویان در جامعه ایران نشان می دهد که رخدادی بزرگتر و برنامه ریزی شده تر درحال وقوع است
از دیرباز افغان ها در ایران با تبعیض های دولتی و اجتماعی مواجه بودند، این تبعیض ها باعث می شد که آنها نتوانند خانه داشته باشند، حساب بانکی باز کنند یا موبایل بخرند؛ آنها حتی با محدودیت هایی برای ازدواج مواجه بودند. ولی اخیرا گزارش های متعدد نشان می دهد که پناهندگان افغان پاسپورت ایران، کارت ملی و حقوق کامل شهروندی از جمله حق کار، رأی دادن و داشتن خانه دریافت می کنند.
درحالی بسیاری از افغان ها راه پناهندگی را در پیش گرفته اند، برخی دیگر، از تغییرات اخیر در قوانین مهاجرت ایران استفاده کرده اند. این تغییرات به اتباع خارجی «علاقه مند به انقلاب اسلامی» یا حامی «آرمان ها و منافع جمهوری اسلامی»، «اقامت دائم ویژه» می دهد
در ماههای اخیر مشارکت توده ای افغان ها در رویدادهای سازماندهی شده توسط دولت، از جمله سخنرانی های رئیس جمهور و رهبر انقلاب، راهپیمایی های دولتی و حتی انتخابات، نشان از این دارد که جمهوری اسلامی به طور فعالانه از مهاجران افغان برای پرکردن شکاف فزاینده بین دولت و جامعه استفاده می کند. در جریان انتخابات پارلمانی ماه مارس که توسط اکثریت مردم ایران تحریم شد، یکی از مهاجران افغان در تلویزیون دولتی گفت: «این افتخار بزرگی برای من است که پای صندوق های رأی بیایم و به جمهوری اسلامی رأی دهم»
رویدادی شبیه به این، در خارج از کشور نیز در حال رخ دادن است. ایران محله های سنی نشین و مسیحی نشین کشورهایی مانند سوریه و عراق را بازسازی می کند و از مهاجرت شیعیان به این مناطق –که بخش بزرگی از آنها از افغانستان هستند- برای اسلامی کردن جامعه و تغییر هویت آن بر اساس برنامه های ایدئولوژیک خود استفاده می کند
سرعت ورود مهاجران افغان به ارکان ایدئولوژیک جمهوری اسلامی، پرسش های مهمی ایجاد کرده است: آیا نظام از طریق مهاجرت، درحال ایجاد تغییرات جمعیتی در ایران است تا هدف دیرینه خود را برای دستیابی به «جامعه اسلامی» مهندسی کند؟
آنگونه که آقای خامنه ای بارها استدلال کرده است، ایجاد جامعه اسلامی تنها پس از ایجاد حکومت اسلامی محقق می شود. آنگونه که نماینده ولی فقیه در سپاه خاطرنشان کرد، ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی، نخستین گام برای حرکت نظام به سوی جامعه اسلامی بود
جمهوری اسلامی از ابتدای انقلاب دو رویکرد برای اسلامی کردن جامعه ایران در پیش گرفته است: نخست از طریق تحمیل از بالا به پایین و دوم از راه تمرکز بر پروژه های مردمی مانند ایجاد بسیجِ مساجد در هرمحله
ولی باوجود همه این تلاش ها، جامعه امروز ایران چندان اسلامی نیست. یک نظرسنجی که توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 2023 انجام شد، نشان می داد که 73% ایرانیان بدنبال حکومتی سکولار هستند. فیلم هایی که در جریان جنبش زن، زندگی، آزادی از سوزاندن روسری و انداختن عمامه روحانیون منتشر شد، میزان سکولاریسم در جامعه ایران را آشکار کرد
از بسیاری جهات این جنبش آخرین میخ بر تابوت تلاش های نظام برای دستیابی به جامعه اسلامی بود. روحانیت و سپاه پس از شکست در اسلامی کردن جامعه از بالا به پایین، رویکرد جدیدی را برای ایجاد جامعه اسلامی ایده آل خود در پیش گرفتند و آن اسلامی سازی از بیرون بود
مهاجران از افغانستان و دیگر جوامع شیعه، گزینه های مناسبی برای استفاده در پروژه اسلامی سازی جمهوری اسلامی هستند. شیعیان افغان از نظر مذهبی محافظه کارتر از ایرانیانی هستند که روز به روز سکولارتر می شوند
آمار مهاجرت کنونی از افغانستان نشان می دهد که مهندسی تغییرات جمعیتی در ایران از جنبه تئوری گذشته و وارد فاز عملیاتی شده است. آمار نشان می دهد که حدود 6 میلیون مهاجر افغان در ایران وجود دارد. به گفته سیدهادی کسایی زاده سردبیر مجله میدان آزادی، در صورت ادامه روند کنونی مهاجرت، این رقم می تواند در سه سال آینده به 20 میلیون افزایش یابد. امروزه دهها هزار افغان با عبور از مرز وارد ایران می شوند و این امر در کنار مهاجرت گسترده ایرانیان –تنها در سال 2023، 2.2 میلیون ایرانی مهاجرت کرده اند- و زادوولد پایین آنها، حکایت از تغییرات جمعیتی چشمگیر در سالهای آتی دارد
نرخ زادوولد در ایران که از 6.4% در سال 1980 به 1.66% در سال 2022 کاهش یافته، یکی از نگرانی های اصلی رهبر ایران است. سال 2013 آقای خامنه ای خواستار افزایش جمعیت ایران به 150 میلیون نفر شد و این میزان جمعیت را برای استقرار تمدن نوین اسلامی ضروری دانست. برای افزایش نرخ زادوولد، نظام هر ترفندی را که می توانست به کار گرفت؛ از جمله ارائه اینترنت پرسرعت و مسکن رایگان برای زوج های متأهل، یا ممنوعیت پیشگیری از بارداری. در این زمینه یکی از مقامات سپاه به ما گفت که همه اعضای سپاه باید حداقل دو فرزند داشته باشند، یا دلایل پزشکی برای ناتوانی از باروری ارائه دهند
در جهان بینی مقامات نظام در ایران، زادوولد پایین بخشی از توطئه غرب برای کاهش جمعیت شیعیان جهان و کاهش نیروی کار مورد نیاز جمهوری اسلامی برای ایجاد تمدن جدید اسلامی است. بسیاری در ایران مهاجرت گسترده افغان ها را در راستای تلاش رهبری برای رفع این مشکل تعبیر می کنند. روزنامه جمهوری اسلامی در گزارشی نوشت که در پاییز 2022 از 300 تولدی که در یکی از بیمارستان های استان فارس به ثبت رسیده، 294 مورد افغانی بوده اند؛ این آمار را نمی توان به سادگی نادیده گرفت
اما مهاجران افغان چگونه به تحقق جامعه اسلامی ایده آل رهبر کمک خواهند کرد؟ یکی از راهها، اسلامی کردن زندگی عمومی در ایران است. نظام مدتهاست که بدنبال پررنگ کردن حضور مردم در مساجد، مجالس مداحی و راهپیمایی است. برای نمونه در تعطیلات نوروز امسال درحالیکه تعداد زیادی از ایرانیان ترجیح دادند جشن سال نو را در اماکن تاریخی سکولار و پیش از اسلام برگزار کنند، سی هزار مهاجر افغان در حرم امام رضا(ع) حضور یافتند
گشت ارشاد نمونه دیگری است؛ درشرایطی که روز به روز زنان و مردان بیشتری در ایران در برابر قوانین پوشش اسلامی مقاومت می کنند، نظام بدنبال این است که از مهاجران افغان برای امر به معروف و نهی از منکر استفاده کند
آخرین و مهمترین مثال به تقویت سپاه مربوط می شود. گزارش ها نشان می دهد که سپاه از مهاجران شیعه افغان در ایران برای تقویت تیپ فاطمیون استفاده می کند. این گروه شبه نظامی موسوم به حزب الله افغانستان، در فعالیت های نظامی در خارج از کشور مشارکت دارد
نظام ممکن است بتواند در کوتاه مدت از اسلامی سازی از بیرون برای پرکردن شکاف فزاینده بین دولت-مردم و گسترش حوزه های اجتماعی خود استفاده کند، ولی در میان مدت و بلندمدت این شیوه ناگزیر منجر به تشدید تنش های داخلی در ایران می شود، شکاف بین دولت-مردم را بیشتر می کند و درگیری بین ایرانیان و مهاجران افغان را بدنبال دارد
مترجم: فاطمه رادمهر
درج این مقاله به معنی تأیید ادعاهای مطرح شده نبوده و به منظور آشنایی خوانندگان با نظرات مختلف صورت گرفته است
نظر شما