بن‌سلمان درحال تلاش برای تنوع بخشیدن به اقتصاد وابسته به نفت عربستان است و برای این منظور روی صندوق 620 میلیارد دلاری PIF (صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان) حساب باز کرده است. این صندوق طی پنج سال گذشته به یک سرمایه‌گذار بزرگ بین‌المللی بدل شده است؛ سهام شرکت اوبر را خریده، در بازار خودروهای برقی سرمایه‌گذاری کرده و با خرید تیم فوتبال نیوکاسل و سرمایه‌گذاری 200 میلیون دلاری در مسابقات بین‌المللی گلف، به عرصه ورزش نیز وارد شده است
این سرمایه‌گذاری‌ها باعث می‌شود که بن‌سلمان در صحنه بین‌المللی نفوذ بیشتری داشته باشد. همین قدرت و نفوذ موجب شده است که بایدن تصمیم به دیدار از ریاض بگیرد و برخلاف سخنان قبلی خود که از پادشاهی عربستان به عنوان حکومتی مطرود نام برده بود، عمل کند
اما صندوق PIF بیشترین تأثیر را در داخل خود عربستان گذاشته است. این صندوق 40 میلیارد دلار در سال در عربستان سرمایه‌گذاری می‌کند و دست به ایجاد 54 شرکت جدید زده است که در بخش‌های مختلف از املاک گرفته تا کشتی‌های کروز فعالیت می‌کنند. منتقدان می‌گویند که این صندوق شاهدی بر تمرکز قدرت در دستان بن‌سلمان است؛ وی کنترل سیاست، امنیت، امور داخلی و خارجی و نفت را در دست دارد، منتقدان را زندانی نموده و صداهای مستقل را خاموش کرده است. این صندوق به ابزار تحقق استراتژی بن‌سلمان برای تنوع بخشیدن به اقتصاد بدل شده و با ثروت و ارتباطاتی که دارد امکان رقابت را به بخش خصوصی نمی‌دهد
صندوق PIF که سال 1971 به منظور اعطای وام برای طرح‌های توسعه اقتصادی تأسیس شد، بخش قابل توجهی از بازار سهام سعودی را در اختیار داشت اما در خارج از کشور شناخته شده نبود. آن زمان این صندوق زیرمجموعه وزارت دارایی بود اما از مارس 2015 تحت مدیریت بن‌سلمان قرار گرفت. بن سلمان به استیو جابز و مارک زاکربرگ به عنوان الگو نگاه می‌کرد. وقتی به ولایتعهدی رسید اختیارات خود را توسعه داد و از صندوق به عنوان ابزاری استفاده کرد تا عربستان را به کانون فناوری‌های جهان تبدیل نموده و به اقتصاد وابسته به نفت پایان دهد. وی در مصحبه‌ای گفت که می‌خواهد صندوق PIF را با داشتن دارایی‌های به ارزش دو تریلیون دلار تا سال 2030 به بزرگ‌ترین صندوق سرمایه‌گذاری در جهان بدل کند
سال 2017 بن‌سلمان ولیعهد شد و یاسر الرمیان یک بانکدار سعودی را به عنوان رئیس صندوق PIF انتخاب کرد. از ان زمان تا کنون، میزان ذخایر صندوق با عرضه سهام آرامکو به دو برابر رسیده و به موتور اصلی رشد کشور بدل شده است
عربستان از زمان تأسیس، کشوری پادشاهی بود اما قدرت در یک دهه پیش غیرمتمرکزتر بود و تجار نفوذ زیادی داشتند. سال 2017 که بن‌سلمان کارزار ضدفساد را راه انداخت و ده‌ها تن از اعضای خاندان سلطنتی تجار و مقامات سابق را در هتل ریتز کارلتون ریاض بازداشت کرد، به طبقه تاجران قدیمی ضربه بزرگی وارد شد. بیشتر آنها متهم به انجام معاملات غیرقانونی گشته و تحت فشار قرار گرفتند تا دارایی‌های خود را تحویل دولت دهند
شاهزاده ولید بن‌طلال که مدت‌ها در میان ثروتمندترین مردان جهان قرار داشت، سال 2018 بدلیل اتفاقات مبهمی که برای ثروتش رخ داد، از لیست میلیاردهای فوربس حذف شد. وی از زمانی که از هتل آزاد شده، منطقه را ترک نکرده است. PIF درماه می 16.87% از سهام هلدینگ پادشاهی (متعلق به ولید بن‌طلال) را خرید. ساخت برجی که این هلدینگ به عنوان بلندترین برج جهان در حال ساختش بود، متوقف شده است و ساختمان نیمه تمام آن نشان می‌دهد که اولویت‌های بن‌سلمان چیز دیگری است. پروژه‌های بزرگ دیگری از طریق صندوق PIF درحال راه‌اندازی است که بلند پروازانه‌ترین آن شهر جدید نئوم در دریای سرخ می‌باشد
پیشتر به حضور رومیان در مقام ریاست صندوق اشاره کردیم؛ اما وی علیرغم هوشمندی، استقلالی ندارد و طبق دستورات بن‌سلمان حرکت می‌کند. به گفته اندرو لبر محقق دانشگاه هاروارد که بر اقتصاد سیاسی خاورمیانه تمرکز دارد: مقامات سعودی بدنبال القای روح سرمایه‌داری در مردم هستند اما لزوما یک بخش خصوصی قوی و مستقل نمی‌خواهند. این احساس در میان طبقه حاکم وجود دارد که وقتی خود می‌توانیم مستقیما وارد سرمایه‌گذاری شویم دیگر چه نیازی به بخش خصوصی داریم؟
نگرانی‌ها از اوایل سال 2018 ایجاد شد، زمانی که محمد الشایا میلیاردر و تاجر کویتی در یک میزگرد در داووس از وزیران سعودی پرسید که آیا به کسب‌وکارهای خصوصی در برنامه چشم‌انداز 2030 مشوق داده می‌شود تا وارد گود رقابت گردند. امروزه می‌بینیم که بسیاری از متخصصین، بخش‌های خصوصی را به قصد پیوستن به صندوق PIF و شرکت‌های مرتبط به ان رها می‌کنند
یکی از سخنگویان صندوق در پاسخ به ما گفت: رویکرد صندوق توسعه بخش‌ها و کسب‌وکارهایی است که تاکنون در کشور فعال نبودند. در اجلاس داووس نیز در پاسخ به الشایا گفته شد: کاری که دولت انجام می‌دهد این است که به بخش‌ها، صنایع و سرمایه‌گذاری‌های خاصی کمک می‌کند که یا جدید هستند و یا به دلیل ریسک‌پذیر بودن، بخش خصوصی حاضر به حضور در آن عرصه‌ها نیست. بسیاری به خرید سهام شرکت آمریکایی خودروسازی الکتریکی Lucid Motors توسط صندوق اشاره می‌کنند که نمونه‌ای از چگونگی رشد صنایع غیرنفتی است. عربستان تلاش کرده تا خودروسازان را متقاعد کند تا تأسیسات خود را در این کشور راه‌اندازی کنند و در همین راستا ماه فوریه قراردادی با شرکت لوسید امضا کرد
سخن اخر اینکه دولت‌ها در ایجاد اقتصادی قوی و شکوفا نقش مهمی ایفا می‌کنند؛ برای مثال اقتصاد چین و کره جنوبی از همین طریق رونق گرفت. اما هر دوی این کشورها، کشورهایی بودند با درامد کم، جمعیت بزرگ و نیروی کار ارزان درحالی‌که عربستان کشوری است با درامد بالا و بی‌تجربه در ایجاد اقتصاد غیرنفتی. اینکه آیا نقشه‌های بن‌سلمان عملی خواهد شد و به رشد و شکوفایی بیشتر اقتصاد سعودی خوهد انجامید یا نه، باید منتظر ماند و دید
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما