هوش مصنوعی: محرکۀ اصلی اقتصاد و سیاست جهانی

پنجاه و پنجمین اجلاس مجمع جهانی اقتصاد در شهر کوچک داوُس طی 20 تا 24 ژانویه (اول تا پنجم بهمن ماه 1403) تشکیل شد. حدود 3000 نفر از 130 کشور در این اجلاس شرکت کردند و 1600 شرکت (45 درصد از آمریکا) در آن حضور داشتند. 350 مقام دولتی شامل 60 رئیس دولت نیز مشارکت کردند. 170 نماینده از گروه‌های جامعه مدنی از هر پنج قاره نیز فرصت اثرگذاری بر موضوعات و مباحث را داشتند. حدود 250 استاد دانشگاه یا محقق یا نویسنده به دعوت داوُس، آخرین دستاوردهای علمی و دیدگاه‌های خود را در حدود 300 جلسه طی پنج روز مطرح کردند. دونالد ترامپ در روز چهارم کنفرانس به صورت آنلاین حدود 20 دقیقه سخنرانی کرد و سی دقیقه به پرسش‌های پنج رئیس هیأت مدیره بانک یا شرکت مالی و نفتی پاسخ داد. رئیس مجمع جهانی اقتصاد از او در انتهای این برنامه دعوت کرد تا سال آینده به صورت حضوری در داوُس شرکت کند. داوُس امسال پنج محور را در بر می گرفت: 1) محافظت از کره زمین (27 جلسه)؛ 2) بنای مجدد اعتماد میان ملت‌ها و دولت‌ها (28 جلسه)؛ 3) صنعت در عصر هوش مصنوعی (35 جلسه)؛ 4) سرمایه‌ گذاری بر روی انسان‌ها (44 جلسه) و 5) افق‌های نوین در رشد و توسعه (51 جلسه). اما مهمترین مبحث بی شک هوش مصنوعی بود

در روابط و اقتصاد سیاسی بین‌الملل، زمانی بنیان قدرت در دسترسی به سرزمین های بیشتر و سپس از نیمۀ دوم قرن بیستم تا سال 2000، دسترسی به بازارها بود. اما در شرایط فعلی جهانی، کشورها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1) تولیدکنندگان نرم افزارها، مدل‌ها و بنیان‌های هوش مصنوعی و

 2) مصرف ‌کنندگان این نرم‌افزارها.

در حال حاضر امارات متحدۀ عربی رتبۀ پنجم جهانی در سرمایه‌گذاری ساختار عمرانی هوش مصنوعی را کسب کرده است. در آینده نه‌چندان دور، دولت‌ها درهر موضوع قابلِ تصور حکمرانی بدون هوش مصنوعی به سختی می‌توانند تصمیم سازی کنند؛ از امنیت گرفته تا ترافیک؛ از صدور گذرنامه گرفته تا اخذ مالیات؛ از ردیابی قاچاق گرفته تا کاهش فساد مالی و اداری. امارات با سرمایه گذاری در هوش مصنوعی در عرصه فروش نرم‌افزار و ارائه مشورت جهت تصمیم‌ سازی های دقیق‌تر، عملیات کارآمد و افزایش نرخ رشد اقتصادی پیش‌قدم شده و متوجه آینده شده است. حضور بخش اقتصادی، مالی و فنآوری دولت امارات در داوُس معرف این اصل مشترک در بیانات عموم مقامات این کشور پیرامون آیندۀ ده ساله و بیست ساله واقدامات فعلی‌شان بود. در حالی‌ که کشورهای اتحادیۀ اروپا، 6500 میلیونر انگلیسی را در سال 2024 جذب کردند تا سرمایه و اقدامات اقتصادی خود را از انگلستان به اتحادیه اروپا منتقل کنند، امارات با جذب حدود 8000 نفرموفق ‌ترین کشور دنیا در جذب میلیونرها در سال 2024 بود به طوری که آمریکا و سنگاپور، رتبه‌های دوم و سوم جهانی را کسب کردند. فقط دولت ابوظبی بودجه 3.5 میلیارد دلاری را کنار گذاشته تا تمام خدمات دولتی را با هوش مصنوعی، بدون حضور فیزیکی در حداقل زمان انجام دهد. شهر ابوظبی به واسطه مدیریت علمی و دیجیتالی، به موازات رشد اقتصادی قابل توجه، امن‌ترین شهر دنیا در سال 2024 شناخته شد. اعلام سرمایه‌گذاری 500 میلیارد دلاری ترامپ تحت عنوان Stargate، شرکای اماراتی مانند MGX و G42 و Mubadala را در بر می گیرد. اماراتی‌ها در کنار هندی‌ها متوجه شده‌اند که با شریک شدن و کوتاه آمدن و تبادل هم می‌توان ثروتمند شد و هم نقشی حتی در سیاست و شکل دادن به دستور کار دیگران داشت.

نهادهای اماراتی در کنار OpenAI و Oracle و Softbank هم می‌آموزند و هم درآمد کسب می‌کنند. یکی از کلمات بسیار تأمل برانگیزی که وزیر Finance عربستان در یکی از جلسات داوُس گفت این بود که: ما حاضر هستیم در ساخت Data Center شرکت‌های بزرگ مشارکت کنیم و بعد این مراکز مانند سفارتخانه ها، حریم و خاک آن کشورها محسوب شوند چون همه شرکت‌ها به طور طبیعی تلاش می کنند از Data Center های خود محافظت کنند Data Center ها با حجم بسیار بالایی به انرژی نیاز دارند و عربستان حاضر است از انرژی خورشیدی برای تأمین انرژی این مراکز بهره‌برداری کند، کشوری که بالای 300 روز در سال نور خورشید را داراست. شرکت Masdar ابوظبی قصد دارد تا سال 2030، 100 گیگاوات انرژی تجدید‌پذیر تولید کند. این‌گونه امکانات و امتیازات باعث شده Silicon Valley و Wall Street توجه ویژه‌ای به جذابیت‌های اقتصادی منطقۀ عربی خلیج فارس بنمایند که البته عمدتاً به ترتیب در امارات، عربستان و قطر متمرکز است. شرکت گاز ابوظبی و Baker Hughes با هم قراردادی بسته‌اند تا سالانه یک میلیون Graphene تولید کنند که برای پنل‌های خورشیدی و باطری خودروهای برقی استفاده می‌شود. همین شرکت اماراتی، قراردادی نیز با شرکت انگلیسی Levidian برای تولید هیدروژن منعقد کرده است. آرامکو و شرکت Ma’aden عربستان برای تولید 500000 باطری خودروهای برقی و 110 گیگاوات انرژی تجدیدپذیر از طریق استخراج لیتیوم قرارداد بسته اند. ماهواره MBZ-Sat امارات با همکاری شرکت SpaceX ایلان ماسک، ماهواره‌ای را به فضا پرتاب کرد که توانایی گرفتن تصاویری در حد یک متر مربع را داراست. امارات با سرمایه‌گذاری 15 میلیارد دلاری در فیلیپین در پی تولید یک گیگاوات انرژی پاک در آن کشور است. امارات در اندونزی، مالزی و آلبانی نیز در حوزه تولید انرژی پاک سرمایه‌گذاری کرده است. پیش‌بینی می‌شود سرمایه گذاری منطقه خلیج فارس در حوزه انرژی و هوش مصنوعی تا سال 2031، حدود 300 میلیارد دلار GDP منطقه را ارتقاء بخشد. با توجه به اینکه وزیر انرژی پیشنهادی ترامپ، Chris Wright، افق تسلط آمریکا بر انرژی جهان را پیش روی سنای آمریکا قرار داده است، اهمیت همکاری انرژی حوزه خلیج فارس با آمریکا به مراتب کلیدی‌تر از نفت و گاز سنتی خواهد بود. به واسطه این ارتباطات سیاسی و دولتی و فضای مناسب کسب و کار، امارات توانست در سال 2024، 35.4 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) را به دست آورد. در منطقه خاورمیانه، عربستان دومین رتبه را با 14.5 میلیارد دلار کسب کرده درحالی که امارات رتبه یازدهم جهان را در اختیار دارد. این سطح از FDI و همکاری باعث می‌شود تا این کشورها بتوانند از آخرین دستآوردهای هوش مصنوعی استفاده کنند مانند استفاده Quantum AI Lab گوگل در کالیفرنیا که محاسباتی را که حدود ده سال طول می‌کشید را در چند دقیقه اخیراً انجام داد. در شهر Goleta کالیفرنیا، گوگل، سردکننده‌هایی را اعمال کرده که در 460 درجه فارنهایت زیر صفر ( 273- درجه سلسیوس) عمل می‌کند و ذرات را به مرحله کوانتومی وارد می‌کنند که به آن Qubit می‌گویند. تراشۀ گوگل که اولین بار ساخته شده و نام Willow دارد، تعداد بی‌شماری از Qubit را در خود جای می‌دهد تا میلیون‌ها محاسبه را هم‌ زمان انجام دهد. به قول Sundar Pichai، رئیس هیأت مدیره Alphabet، محاسبات کوانتومی امروز شبیه هوش مصنوعی دهۀ 2010 است و این محاسبات، هوش مصنوعی را به عرصه‌های باورنکردنی در تولید نرم‌افزارها و خروجی‌های محاسباتی سوق خواهد داد. سرعت تراشه Willow در انجام محاسبات حیرت‌آور است. انگلیسی‌ها ضرب‌المثلی دارند که در این مبحث گویاست. آن‌ها می‌گویند اگر می‌خواهید فردی را بهتر بشناسید به اینکه چگونه درآمد تولید می‌کند کمتر توجه کنید، ببینید چگونه پول خود را خرج می‌کند. درآمد نفت و گاز منطقه عربی خلیج فارس که هم‌اکنون در کانال‌های هوش مصنوعی قرارگرفته است نشان می‌دهد چقدر «ماهیت و کیفیت ارتباط» سرنوشت افراد، جوامع و کشورها را تعیین می‌کند و سرنوشت‌ساز است. این تحولات، نویسنده را یاد جمله استاد خود James Rosenau می‌اندازد که در لحظه خداحافظی گفت: Don’t waste your time with average people (وقت خود را با افراد متوسط تلف نکن).

میلیاردرهای منطقه خلیج فارس همچنان در حال رشد هستند. در سال 2024، 141 میلیارد دلار معاملات ملکی در امارات صورت گرفت. دولت ترامپ حدود ده نفر با ثروت یک میلیارد دلار در اطراف رئیس جمهور دارد و شاید برای اولین بار در سیاست جهانی و همین‌طور آمریکا، بزرگان High tech و صنایع بزرگ به طور «مستقیم» در هدایت و تنظیم سیاست‌ها نقش آفرینی خواهند کرد. ایلان ماسک 260 میلیون دلار برای کارزار انتخاباتی ترامپ پول خرج کرد. طی یک دهه آینده پیش‌بینی می‌شود پنج نفر ثروتشان یک تریلیون دلار افزایش پیدا کند: ایلان ماسک (SpaceX)، جف بزوس (Amazon)، لری الیسون (Oracle)، مارک زاکربرگ (Meta) و برنارد آرنو (LVMH). در سال 2024، 200 نفر به تعداد میلیاردرها اضافه شد و تعداد آن‌ها هم‌اکنون به 2770 نفر رسیده‌ است. دونالد ترامپ در میان میلیاردرهای جهان رتبه 481 را دارد. میلیاردرهای جهان حدود 15 تریلیون دلار ثروت دارند و 816 نفر از آن‌ها آمریکایی هستند. از پی‌آمدها رشد و گستردگی هوش مصنوعی به عنوان کانون تولید ثروت در جهان، کاهش عدالت و تمرکز بیشتر ثروت و درآمد خواهد بود.

ورود کشورها به سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی باعث می‌شود که به فرآیندهای زنجیره‌های مواد خام نیز اهمیت بدهند. بین سال‌های 2019 و 2024، امارات، 110 میلیارد دلار در آفریقا به خصوص در معادن مختلف از جمله الماس‌ که برای تولید تراشه اهمیت دارد سرمایه‌گذاری کرده است. بانک‌های منطقه عربی خلیج فارس در سال 2024، 2.4 تریلیون دلار سرمایه در اختیار داشتند. امارات در پی نصب نرم‌افزاری به ارزش 920 میلیون دلار در چاه‌های نفت خود است تا از راه دور وضعیت 2000 چاه را زیر نظر داشته باشد. وزیر انرژی عربستان عبدالعزیز بن سلمان اعلام کرده که این کشور به دنبال تولید کیک زرد برای صادرات است. عربستان حامی 900 تیم یا تشکیلات ورزشی در جهان است. توریسم شهر ابوظبی تا سال 2030، 15 میلیارد دلار درآمد خواهد داشت و حدود 225000 نفر اشتغال ایجاد خواهد کرد. تاکسی هوایی به زودی در امارات به راه خواهد افتاد. جَرد کوشنر، داماد دونالد ترامپ، با شراکت Mohammad Alabbar اماراتی در حال ساخت هتل و 1500 خانه در بلگراد هستند. با توجه به اینکه در سال 2050 از هر چهار نفر در جهان، یک نفر از مردم آفریقا خواهد بود، کشورهای آسیایی و عربی خلیج فارس در حال گسترش سرمایه‌گذاری در انرژی، معادن، حمل و نقل و ارتباطات این قاره هستند تا اهرم‌های مذاکراتی و تعاملی خود را افزایش دهند. چون منطقه خلیج فارس طی دهه‌های آینده از گرم ‌ترین مناطق جهان خواهد بود، امارات در حال نهایی کردن یک معامله با مصر است تا در سواحل مدیترانه‌ای این کشور یک منطقه اقامتی، توریستی و کسب و کار ایجاد کند.گفته می‌شود ارزش خرید این منطقه حدود 35 میلیارد دلار خواهد بود و دو میلیون کارگر مصری در آن کار خواهند کرد. هوش مصنوعی باعث شده تا شفافیت و قانون مداری در کشورها افزایش یابد. در این رابطه، معاون راهبردی نخست‌وزیر امارات اظهار داشت که رئیس دولت این کشور از عمومِ جوانان در مدارس و دانشگاه‌ها خواسته است که «اماراتی که علاقمندند در آینده شاهد آن باشند را ترسیم کنند» تا از این طریق حکومت برای افق‌های مشترک مردم برنامه ‌ریزی کند و پتانسیل‌های افراد تحقق پیدا کند. هوش مصنوعی باعث شده تا فنآوری جهانی شود (Globalization of Technology) اما سیاست غیرجهانی گردد (Deglobalization of Politics) زیرا تا مقامات یک کشور نتوانند اجماع داشته باشند و برای آینده کشور خود تصمیم‌های درازمدت نگیرند، نمی‌توانند از این اقیانوسِ فرصت‌ها و امکانات بهره‌برداری کنند. بحث‌های انتزاعی صرف در مورد رشد و توسعه به پایان رسیده است و هم‌ اکنون رشد و توسعه بر پایۀ نحوۀ پیوستن به کاروان فنآوری جهانی است. سیاست‌مدارانی که دانش فنآوری نداشته باشند نمی‌توانند رشد و توسعه را برای ملت خود به ارمغان بیاورند. حتی در میان اعضای نمایندگان مجلسین آمریکا، بین 4 تا 9 میلیون دلار، سهام High tech خریداری شده و افزایش دانش فنآوری یک فوریت در میان اعضای کنگره قلمداد شده است. یکی از اعضای پانل فنآوری و امنیت (Graham Allison) اظهار داشت که مارک زاکربرگ نقش مهمی در دولت بایدن در ایجاد محدودیت برای شرکت TikTok چینی ایفا کرد. ترامپ هم رسماً اعلام کرده که اگر ایلان ماسک این شرکت را خریداری کند از نظر او مشکلی نیست و می تواند بازار 170 میلیون نفری در داخل آمریکا را تسخیر کند. مفهوم حاکمیت ملی، کنترل اطلاعات، تصمیم سازی های توسعه و جهت‌گیری های سرمایه گذاری از ادارات دولتی به جلسات سهام داران شرکت‌های فنآوری، انرژی و پالایش فلزات منتقل خواهد شد. هوش مصنوعی محور کردن فضای یک جامعه، شهروندان، شرکت‌ها، ادارات دولتی و اِکوسیستم کسب و کار از تحرکاتِ جدی کشورهای علاقمند به رشد و توسعه است. شرکت Meta، در ده سال گذشته، هزار مدل Open Source را در این چارچوب در اختیار همگان گذاشته است. هوش مصنوعی زمینه‌ ساز تحولات نظری در عرصه توسعه جهانی شده است: باز بودن به فضای اقتصاد جهانی، همکاری گسترده با شرکت‌های فنآوری، اعتقاد راسخ به Trade و تبادل با جهان، تعطیلی کاریزما و اهمیت توان‌مندی های سیاست‌مداران و تصمیم‌سازان، تسهیل اِکوسیستم کسب‌ و کار، حمایت مطلق از بخش خصوصی، حداقل مقررات اما شفاف و ساده و بهره‌برداری گسترده از تخصص، استعداد و توان‌مندی، چه داخلی و چه خارجی. چنین قالبی به افراد فوق‌العاده توانمند در مدیریت و حکمرانی نیاز دارد که بتوانند علیرغم نااطمینانی‌ها و اختلالات (Uncertainties & Disruptions)، علمی، عینی و مبتنی بر Fact و Data تصمیم بگیرند. رئیس شرکت McKinsey می‌گفت که سالانه یک میلیون و چهارصد هزار نفر تقاضای استخدام می‌کنند. یکی از مهم ترین معیارها برای استخدام این است که آیا فرد متقاضی در زندگی خود بحران داشته و چگونه بحران‌ها را مدیریت کرده است. کسانی که در زندگی فراز و نشیب (Bumps) داشته‌اند در تجزیه و تحلیل و تصمیم عقلانی مستعدتر هستند. از این رو، پتانسیل افراد در دنیای هوش مصنوعی از مدارک تحصیلی آن‌ها به مراتب بااهمیت‌ تر است. این هم از شگفتی‌های داوُس است که در آن کاریزما و فیلم آمدن نزد دیگران در حداقل خود است و فقط توانایی است که توجه را جلب می کند. در جهان هوش مصنوعی، شفافیت و حتی صداقت اصل است. برای مدت طولانی نمی‌توان دروغ گفت. در محیط هوش مصنوعی، اول باید به وجود مشکل اعتراف کرد و سپس با روش و دیتا به فکر راه حل رفت. از این منظر به عنوان مثال، جهان مشکلات زیست محیطی را قبول کرده است و هوش مصنوعی هم اکنون دقیق‌ترین وضعیت سرزمینی، فضایی و اقیانوس ها را در اختیار بشریت قرار داده است. موسسه‌ای تحت عنوان Group on Earth Observations تمامی دیتای لازم را ارائه می‌کند. هوش مصنوعی به شهروندان و دولت‌ها کمک می‌کند تا مخاطرات را کم کنند، ارزش‌های اقتصادی ایجاد کنند و مسیر سرمایه‌گذاری را به مدار صحیح آن هدایت کنند. دونالد ترامپ که اولین رئیس‌جمهور Crypto هم خواهد بود در پی رهاسازی فضا برای فراگیر شدن هوش مصنوعی است. یکی از مفاهیم داوُس 2025 در مورد روابط بین‌الملل، Digital Divide بود: آن‌هایی که دیجیتالی می‌شوند و آن‌هایی که عقب می‌مانند. حتی امنیت ملی و قدرت نظامی در سایه هوش مصنوعی خواهد بود. در سال 2024، آمریکا به واسطه توان تراشه‌ای خود، 318 میلیارد دلار اسلحه فروخت و چین، ضعف‌های تراشه‌ای در زیردریایی‌های خود را از طریق دسترسی به بازارهای تراشه جبران کرد.