جنگ ابرها

مقامات ایران مدت‌هاست نگرانند که دیگر کشورها ایران را از منابع حیاتی آب خود محروم کنند؛ ولی منشأ این نگرانی ساخت سدهای بالادستی نیست.

سال 2018 برخی از مقامات به دزدیده شدن آب ابرها توسط برخی از کشورهای منطقه اشاره کردند. سرتیپ غلامرضا جلالی از مقامات ارشد سپاه در یک سخنرانی که سال 2018 داشت، چنین گفت: «اسرائیل و یک کشور دیگر در تلاش هستند تا از ابرهای ایران دیگر باران نبارد»

آن کشوری که آقای جلالی از آن نام نبرد، امارات متحده عربی بود که برنامه‌ای جاه‌طلبانه را برای بارورسازی ابرها آغاز کرده است و با تزریق موادی شیمیایی به ابرها، آنها را وادار به بارندگی می‌کند. باتوجه به روابط پرتنشی که ایران با اکثر کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد، این بدگمانی شگفت‌آور نیست اما هدف واقعی این کشورها سرقت آب از ایران نیست؛ بلکه صرفا می‌خواهند بارندگی در زمین‌های خشک خود را افزایش دهند.

با بروز خشکسالی در خاورمیانه و شمال آفریقا، کشورهای منطقه برای توسعه تکنیک‌های باروری ابرها و استحصال آب باران وارد رقابت شده‌اند. با توجه به اینکه 12 کشور از 19 کشور منطقه به طور میانگین کمتر از 10 اینچ در سال بارندگی دارند، کاهش 20 درصدی بارندگی در 30 سال گذشته، دولت‌ها را واداشته است که برای افزایش میزان ذخایر آب شیرین خود رو به سوی بارورسازی ابرها بیاورند و این راه را راهی سریع برای حل مشکل ببینند.

از انجا که کشورهای ثروتمندی همچون امارات صدها میلیون دلار صرف این راه کرده‌اند، کشورهای دیگر نیز به این رقابت پیوسته و تلاش می‌کنند تا سهم خود را از ابرهای باران‌زا از دست ندهند. اما سؤالاتی جدی پیرامون کارایی این روش وجود دارد؛ اینکه آیا آب بدست آمده از طریق بارورسازی ابرها ارزش تلاش و هزینه‌ای که برای ان می‌شود را دارد؟

علاوه بر ایران و امارات، کشورهای مراکش، اتیوپی و عربستان برنامه‌ای برای بارورسازی ابرها دارند و چند کشور دیگر منطقه نیز در حال بررسی این روش هستند.

اما بلندپروازانه‌ترین برنامه را در جهان چین دارد. هدف چین افزایش بارندگی در نیمی از کشور است؛ آنها به‌ویژه سعی می‌کنند ابرها روی رودخانه یانگ تسه که در برخی از نقاط خشک شده است ببارد.

موضوع بارورسازی ابرها 75 سال است که وجود دارد اما کارشناسان معتقدند این علم هنوز به اثبات نرسیده است؛ ضمن اینکه نگرانی‌هایی در رابطه با آسیبی که استفاده از این روش به کشورهای مجاور می‌زند، وجود دارد. وقتی یک کشور از ابر باران بگیرد، ابرها خشک شده و در کشورهای مجاور دیگر نمی‌بارد.

به گفته دانشمندان، طول عمر یک ابر به ویژه ابرهای کومولوس که باران‌زا هستند، به ندرت به چند ساعت می‌رسد. البته گاهی عمر ابرها بیشتر می‌شود، ولی به‌ندرت آنقدر طولانی می‌گردد که به کشور دیگر برسد.

اما علیرغم این شک و تردیدها، چند کشور خاورمیانه در حال پیشبرد برنامه‌های خود هستند تا هر قطره آبی که می‌توانند از ابرها استحصال کنند.

رهبر بی‌چون‌وچرای منطقه، امارات است. از اوایل دهه 1990 حاکمان امارات به این نکته پی بردند که ذخایر آب به اندازه ذخایر نفت و گاز برای حفظ جایگاه کشور به عنوان قطب تجارت خلیج‌فارس، مهم است.

سال 1960 که جمعیت امارات کمتر از 100000 نفر بود، آب کافی به اندازه جمعیت وجود داشت اما تا سال 2020 جمعیت کشور نزدیک به 10 میلیون نفر افزایش یافت و تقاضا برای آب زیاد شد. طبق یک مقاله تحقیقاتی که سال 2021 منتشر شد، ساکنان امارات روزانه 147 گالن آب برای هر نفر مصرف می‌کنند این درحالی است که میانگین جهانی 47 گالن می‌باشد

در حال حاضر آب مورد نیاز مردم توسط کارخانه‌های آب شیرین‌کن تأمین می‌شود؛ ولی به گفته عبدالله مندوس مدیر مرکز ملی هواشناسی امارات: «ساخت هر تأسیسات آب شیرین‌کن بیش از یک میلیارد دلار هزینه در بر دارد و این جدای از انرژی هنگفتی است که صرف این کار می‌شود»

حالا این مرکز بعد از 20 سال تحقیق و آزمایش روی برنامه بارورسازی ابرها، وارد فاز اجرایی این پروژه شده است. 9 خلبان همیشه آماده هستند؛ به محض اینکه هواشناسی روی مناطق کوهستانی کشور یک توده آب‌وهوایی مناسب را مشاهده کرد، به خلبان‌ها دستور پرواز می‌دهد.

به گفته کاپیتان مارک نیومن خلبان ارشد باروری ابرها که اهل آفریقای جنوبی است: «ما 24 ساعته در دسترس هستیم و محل زندگی‌مان در 30 تا 40 دقیقه‌ای فرودگاه است. به محض رسیدن به مرکز 25 دقیقه طول می‌کشد تا در هوا باشیم»

امارات از دو ماده برای بارورسازی ابرها استفاده می‌کند: ماده یدید نقره و ماده جدیدی که در دانشگاه خلیفه در ابوظبی ساخته شده است. در ساخت این ماده از فناوری نانو استفاده شده و به گفته محققان با شرایط گرم و خشک خلیج فارس سازگارتر است.

اما چنانکه پیشتر اشاره کردیم محققان در رابطه با میزان کارایی این روش تردید دارند. اسرائیل که در باروری ابرها پیشگام بود، برنامه خود را پس از 50 سال در سال 2021 متوقف کرد زیرا ‌دید که در بهترین حالت، بارشی بسیار جزئی از این کار بدست می‌آید. به گفته پیناس آلبرت استاد بازنشسته دانشگاه تل‌آویو که جامع‌ترین مطالعات را در خصوص برنامه بارورسازی ابرها انجام داده است، «این روش از نظر اقتصادی به صرفه نیست».

باروری ابرها نخستین‌بار سال 1947 آغاز شد. دانشمندان جنرال الکتریک تحت یک قرارداد نظامی، بدنبال یافتن راهی برای یخ‌زدایی هواپیماها در هوای سرد و ایجاد مه برای پنهان کردن حرکت نیروهای نظامی از دید دشمن بودند. برخی از این تکنیک‌ها برای طولانی کردن مدت باران‌های موسمی در جنگ ویتنام استفاده شد.

درحالیکه دانش باروری ابرها ساده به نظر می‌رسد اما در عمل مشکلات متعددی وجود دارد. همه ابرها پتانسیل تولید باران ندارند و در اقلیم‌های گرم، قطرات باران ممکن است قبل از رسیدن به زمین تبخیر شود. گاهی تأثیر باروری، بیش از حد انتظار است و باران و برف شدیدی می‌بارد یا ممکن است حرکت باد تغییر کرده و ابرها را از ناحیه‌ای که باید بارش در ان انجام شود، دور کند و عواقب ناخواسته‌ای بدنبال داشته باشد.

به گفته جیمز فلینگ متخصص اتسمفر: «شما می‌توانید یک ابر را اصلاح کنید اما اینکه بعد از اصلاح چه اتفاقی بیفتد دست شما نیست. ممکن است برف ببارد یا ابر به پایین دست برود؛ ممکن است باعث ایجاد طوفان شود»

به نظر می‌رسد این همان چیزی است که در تابستان 2019 در امارات اتفاق افتاد و بارورسازی ابرها به چنان بارش شدیدی در دبی منتهی شد که در پایان، دولت مجبور به استخراج سیلاب از محله‌های مسکونی و مراکز خرید مجلل شد.

ولی علیرغم مشکلاتی که بر سر بررسی میزان کارایی بارورسازی ابرها وجود دارد، به گفته آقای مندوس «برنامه اماراتی‌ها برای بارورسازی ابرها حداقل 5% بارندگی سالیانه را افزایش داده است». البته وی اذعان کرد که برای استناد به این آمار در جوامع علمی، به داده‌های بیشتری نیاز است.

او ضمن ابراز امیدواری به استفاده از این روش افزود: «سال نو گذشته بارورشدن ابرها با طوفانی همراه شد که به بارش 5.6 اینچ باران در سه روز انجامید».

*نیویورک تایمز

مترجم: فاطمه رادمهر