هر جا که بالای کوههای خشک امارات متحده عربی ابری تیره شکل بگیرد، یک خلبان آماده است تا سوار هواپیمای ملخدارش شود و به امید بارش باران، با پاشیدن ذرات نمک به ابر، آن را بارور سازد.
این عملیات که «بارورسازی ابرها» نام دارد، با هدف افزایش منابع آب شیرین امارات صورت می گیرد و سالانه میلیونها دلار برای این کشور خشکِ حاشیه خلیج فارس هزینه دارد.
در این روش، مادهای مانند کلرید پتاسیم به درون ابر تزریق میشود تا تشکیل قطرات باران را تحریک کند. این فناوری البته بحثبرانگیز است و برخی منتقدان معتقدند ممکن است باعث تشدید رویدادهای شدید آبوهوایی شود. با این حال، بسیاری از کشورهایی که با تغییرات اقلیمی دستوپنجه نرم میکنند، بهطور فزایندهای از آن استفاده میکنند.
اورستس مورفین، کارشناس ارشد مدیریت منابع آب در مؤسسه غیردولتی «ابتکار اقلیم و آب» در آریزونا، میگوید: «به بارورسازی ابرها بهعنوان یک ابزار کمکی برای افزایش منابع آب نگاه میشود.»
او میافزاید که این روش همچنین برای کاهش شدت پدیدههای اقلیمی نیز به کار میرود؛ مثلاً برای کاهش قدرت طوفانهای تگرگ در آمریکا و کانادا.
آلیا المزروعی، مدیر «برنامه پژوهشی علمی بارورسازی ابرهای امارات» (UAEREP)، میگوید: «برای امارات، بارورسازی ابرها بخشی از راهبرد سازگاری با تغییرات اقلیمی است.»
عربستان سعودی هم در سال ۲۰۲۲ برنامه مشابهی را برای افزایش بارش و پوشش گیاهی آغاز کرده است.
امارات سالهاست با کمبود آب مواجه است. این کشور بیابانی سالانه کمتر از ۱۰۰ میلیمتر بارش دارد و منابع طبیعی آب زیرزمینیاش محدود است، بنابراین برای تأمین آب آشامیدنی، وابستگی زیادی به کارخانههای بزرگ شیرینسازی آب دریا دارد.
اما از اوایل دهه ۲۰۰۰، مقامهای امارات تلاش کردهاند با استفاده از فناوری بارورسازی، میزان بارش را افزایش دهند. امروز برنامه «تقویت باران» امارات ۱۰ خلبان و چهار فروند هواپیمای Beechcraft King Air C90 دارد که به گفته المزروعی، بهصورت ۲۴ ساعته آماده پرواز هستند.
او میگوید: «هر زمان که فرصت مناسب باشد و شرایط جوی اجازه دهد، یعنی وقتی ابرهای قابلبارورسازی داریم، معمولاً هیچ فرصتی را از دست نمیدهیم.»
هر ساعت پرواز ۸ هزار دلار هزینه دارد و این برنامه بهطور میانگین سالانه حدود ۱۱۰۰ ساعت پرواز انجام میدهد؛ یعنی نزدیک به ۹ میلیون دلار. با وجود هزینه زیاد، المزروعی معتقد است هزینه هر مترمکعب آب اضافی از طریق این روش، کمتر از هزینه شیرین کردن آب دریا است. او همچنین افزود که امارات تاکنون ۲۲.۵ میلیون دلار بودجه تحقیقاتی برای بهبود فناوری بارورسازی ابرها اختصاص داده است.
علم پشت این فناوری نسبتاً ساده است و حتی گاهی بهصورت تصادفی هم رخ میدهد. مثلاً در سال ۱۹۹۰، یک دانشمند در آفریقای جنوبی مشاهده کرد که کارخانه تولید خمیر چوب، ناخواسته باعث افزایش تشکیل ابرها شده است.
در امارات، هواپیما در ارتفاع پایین از زیر یک ابر همرفتی (ابری که بر اثر صعود هوای گرم شکل میگیرد) عبور میکند. این نوع ابر بر اساس میزان آب درونش و شدت جریان هوای صعودی انتخاب میشود. جریان صعودی اهمیت زیادی دارد، چون همان است که ذرات شلیکشده از هواپیما را درون ابر بالا میبرد.
این ذرات همان ذرات نمک هستند که باعث میشوند بخار آب درون ابر به هم بچسبد و قطرات باران شکل بگیرد. به گفته المزروعی، حدود ۱۵ دقیقه پس از شلیک، احتمال بارش وجود دارد هرچند موفقیت همیشه تضمینشده نیست.
به گفته دانشمندانِ مرتبط با برنامه بارورسازی، این روش اثرگذار بوده است. یک پژوهش علمی در سال ۲۰۲۱ نشان داد میزان بارش در مناطق هدف، بهطور میانگین ۲۳ درصد افزایش یافته و حجم بارانِ حاصل از ابرهای بارورشده تا ۱۵۹ درصد بیشتر بوده است.
دانشمندان مرکز ملی هواشناسی امارات نیز در مطالعهای در سال ۲۰۲۳ برآورد کردند که برنامه بارورسازی ابرها میتواند حجم آب قابلاستحصال کشور را سالانه بین ۸۴ تا ۴۱۹ میلیون مترمکعب افزایش دهد.
با این حال، پژوهشگران هشدار میدهند که نتایج متغیر است و دقیق اندازهگیری نمیشود. مورفین میگوید: «نمیتوان بهطور دقیق گفت در برابر هزینهها چه مقدار سود یا نتیجه بهدست میآید.»
این روش منتقدانی هم دارد، از جمله کسانی که نگران اثر مواد شیمیایی مورد استفاده بر محیطزیست هستند.
برخی حتی طوفان سهمگینی را که سال گذشته امارات را درنوردید، به بارورسازی ابرها نسبت دادند. اما مرکز ملی هواشناسی اعلام کرد که در آن زمان هیچ عملیات بارورسازی انجام نشده و سایر دانشمندان هم گفتند تغییرات اقلیمی و گسترش شهرنشینی علت اصلی بارش بیسابقه بوده است.
حامیان این فناوری میگویند سوءبرداشتها باعث شده نقش واقعی آن دیده نشود. مورفین میگوید: «درست است که این روش همیشه دقیق نیست، اما ابزاری است که میتوان از آن استفاده کرد و نشان داده شده که مؤثر است.»
نظر شما